Мақсаты: Білімділік мақсаты

а) Сабаққа қатысып отырған оқушыларды ұйымдастыру.

ә) Оқу-құралдарын түгелдеу, реттеу.

б) Олардың көңіл-күйіне, денсаулығына баса назар аудару.

Флористика (лат. флора) — Жер шарындағы және оның жеке аймақтарындағы флоралар құрамындағы өсімдік түрлері, олардың өзара қатынасы, шығу тегі, ерекшеліктері туралы ғылым; ботаника саласы.

Флористиканы зерттейтін ғалымдарды Флористтер деп атайды.

Гүл – өсімдіктің өлеңі,

Өлең – сөздің гүлі.

Гүл – табиғаттың өсімдік атты тамаша туындысының көз тартып, көңіл қуантып, жан жадыратар жайдары жастық шағы. Гүл – жаратылыстың әсем сәні шалқыған, иісі жұпар аңқыған, сымбатты сұлу қыз дәурені.

Есте жоқ ерте кезде халқымыз Сарайшық, Сауран, Сығанақ, Сайрам, Баласағұн, Яссы, Шығу, Алмалық, Отырар сияқты қалалар салып, отырықты дәурен сүргенде баяғы көшпенді кездегі жабайы гүлдерді бау-бақшаларына отырғызып, будандастырып, жаңа гүл түрлерін де шығарып, оларға да лайықты аттар қойған.

Ендігі бір аумалы-төкпелі замандарда дамыған елдердің дайынына ие болғысы келетін басқыншылардың жан-жақтан үздіксіз жасаған, жүздеген жылдарға созылған шапқыншылығына еріксіз тап болады. Оларды бір тойтарып, бір шегініп жүріп, қалалары күйреп, сүлдерін сүйреп, шұбырындыға ұрынады. Сөйтіп, тау-тасты паналап, қайтадан көшпенділікке еріксіз иек сүйеуге мәжбүр болған. Ел болып, жұрт болып көшпенділіктің өзін көркейтіп, кең-байтақ жерде, сай-салада төрт түлігін түлетіп өсіріп, ынтымақ, береке-бірліктің, шексіз еркіндіктің арқасында қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған бейбіт күн кешіп жатқан елді басқыншы жау тағы да тыныш қоймай бірінен-бірі бұрынырақ жаулап алуға тырысып, ақыры бодан етті. Тәуелді болып еркінен, мал-мүлкі тәркіленіп, күн көрісінен айырылған ел Кеңес өкіметі тұсында амалсыз колхоз, совхозға ұйымдасып отырықшыға айналды. Орыс тілін білмесе өмір сүре алмастай орта қалыптастырылды. Өз тілін ұмытуға бой ұрғандар гүлдің аттарын да орыс тілінде атауға көшті. Соның нәтижесінде роза гүлінің қазақша аты раушан, гвоздиканың қалампыр екенін мүлде ұмытты. Бұрынғы әдет бойынша қыздарына кейде Раушан, Қалампыр деп ат қойса да, оның қазақша гүл аттары екенінен хабарсыз болды.

Сондай мүлде ұмытудың ертеректегі бір-екі мысалын келтірейік. «Алпамыс батыр» жырынан көпшілігіміздің дерегіміз бар. Алпамыстың сүйген жарының Гүлбаршын екенін де білеміз. Бұл жыр VІІ ғасырдағы Қорқытата шығармаларында кездеседі. Демек, бабаларымыз сол кездің өзінде-ақ қыздарына гүлдің атын қойған екен. Гүлбаршын атының түбірі гүл. Ендеше, баршын деген атау сол гүлдің аты ғой. Баршын деген гүлдің қай гүл екенін кім біледі? Иә, қазіргілердің көбі білмейтіні анық. Ал, бұдан 1300 жыл бұрын ата-бабаларымыз оның гладиолус гүлі екенін білген. Сол сияқты Шыңғысханның қазақ әйелінің аты Бөрте. Бұл атау заттың түсін білдіреді, яғни сын есім. Бұл аттың толық түрі Бөртегүл болуы әбден мүмкін. Бұл да бір қазір ұмытылған гүлдің аты шығар. Түсі көбінше бөрте болып келетін сирень гүлін осылай атасақ па деген ұсынысымыз бар.

Тіпті, кейбір гүлдердің аттарын орыстар бұ­рын бізден алғандығы жай көздің өзіне-ақ көрі­ніп тұр. Мәселен, канатниктің қанатгүл, бархатцы гүлінің барқытгүл екенін дәлелдеп жату­дың қажеті болмас. Сол сияқты бір нә­рсе­ге ұқсатып өздерінше ат қойған колоколь­чик гүлін қоңыраугүл, печерицаны үңгіргүл деп өз тілімізге аударып қолдансақ кім қой дейді?!

Көктемде қар кетер-кетпесте шығатын гүлдерді біз қазір бір-екі атпен жауқазын немесе бәйшешек деп атап жүрміз. Бұлардың осы айтылғандардан басқа қарғалдақ, аязгүл, сәуіргүл, наурызгүл, қызғалдақ, сарғалдақ, мамыргүл, т.б. түрлері бар. Бұлардың осындай жеке аттарға ие болуы өз ерекшеліктеріне, өмірлерінің ұзын-қысқалығына байланысты.

«Жауқазын (крокус) көктемде ерте шық­қаны­мен, сонау күздің ортасы қазан айына дейін гүлдейді. Осы бір ғана гүлдің 21 түрі бар», – дейді гүл маманы ғалым Д.Г.Хессайон «Бәрі де гүл туралы» атты кітабында. (Мәскеу, 2004).

Абайдың 1897 жылы жазған өлеңінің жо­­ға­­рыдағы ғылыми анықтамаға дәлме-дәл ке­ле­тіндігіне қалай таңғалмасқа. Қане, оқып көрейік:

«Жазғытұрым қылтиған бір жауқазын,

Қайдан білсін өмірдің көбін-азын.

Бәйтеректі күндейді жетемін деп,

Жылы күнге мас болып көрсе жазын.

Күз келген соң тамырын үсік шалып,

Бетегеге жете алмай болар жазым».

Көктемде қылтиып шығып, жаздан еркін өтіп, күзге жетіп, тамырын үсік шалған соң ғана амалсыз жазым болады екен. Демек қар­ды түртіп шығып, бірер апта ғана өмір сүре­тін ақшыл гүлді жауқазын деуімізге тіпті бол­май­ды, Абайдан ұят. Бәйшешек дейміз бе? Олай дейін десек тағы да Абай «Жаз» атты өлеңінде:

«Жазды күн шілде болғанда,

Көкорай шалғын бәйшешек

Ұзарып өсіп толғанда» – деген жолдар бар.

Байыптап қарасақ, Абай гүлдің бір ғана түрін емес, көктемнен бастап өсіп «жаздың шіл­де айында толатын» күзге дейін болатын, барлық гүл атаулыны топтап бір-ақ ай­тып тұрған сияқты. Көктемде бірінші болып қар астынан шығып, санаулы күн ғана өмір сүретін гүлді орыстар подснежник дей­ді. Біз қарғалдақ десек үйлесіп-ақ тұр. Ой­дан шығарған жоқпыз. Төркіні қызғалдақ, сар­ғал­дақ деген гүлдердің атында жатыр. «Ғалдақ» сөзі гүл деген мағынаны беретін ескі атау.

Бағзы заманда қазақ даласын аралаған Еуропа саяхатшылары ұрығын ала барған қыз­ғалдақ гүлі Нидерланды корольдігінің ұлт­тық экономикасының шарықтап өсуіне игі әсерін тигізген. Осыдан кейін бұл қызғалдақ гүлі­нің қайдан шыққаны зерттеле бастағанда, ал­ға­шында парсылардан ХІ, түріктерден ХІІІ ғасырға жататын жазба деректер табылып, бұл гүлдің отаны сол елдер делініп, жаң­­сақ аталып келді. Қазақстан дербестікке ие болғаннан кейін ғана жеке елдермен еркін қарым-қатынасы жиілеп, гүлдің әр түрі, сонымен бірге, қызғалдақ та атам заманнан бері қазақ даласында өсетіндігіне зерттеушілердің өз көздері жетті. Оның үстіне археологиялық қазбаларда Қазақстан жеріндегі Теңдік қорғанынан табылған алтын бұйымдардағы қызғалдақ бейнелері, тіпті, біздің эрамызға дейінгі ІІ-ІІІ ғасырға жа­­та­­тындығы анықталып, қызғалдақтың отаны Қазақстан екені даусыз шындыққа ай­налды. Сөйтіп, Ә.Қастеев атындағы Қазақ­­стан Республикасы мемлекеттік өнер му­зе­йі, Қазақстан Республикасындағы Нидер­ланды корольдігінің елшісі, Қазақстан Респуб­ли­ка­сындағы Түрік Республикасының елші­лі­гі бірлесіп ұйымдастырған «Адам және қыз­ғал­дақ» халықаралық фестивалі 2001 жы­лы Ал­матыда өтіп, қызғалдақтың отаны Қазақ­стан екені ресми түрде расталды. Бұл жайында Қазақстанға жасаған ресми сапарында Нидерланды Ханшайымы Беатрикс ханым біздің Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевпен сұх­ба­тын­да былай деген еді: «Ұлы Жібек жолы ға­­­сыр­­лар бойы Еуропаны Азиямен, сон­дай-ақ, Қа­зақстанды Нидерландымен байла­ныс­ты­рып тұрды. Осы байланыстар біздің елі­міз­ге қызғалдақ гүлін әкелді. Қазақстанның да­ла­сы мен тауларында жайқалып өсетін бұл гүл біздегі саудада ең өтімді өнімге ай­­нал­­­ды. Қазіргі кезде қызғалдақ гүлі ни­дер­­­лан­ды­лық­тар­ға барынша танылған экс­порт­тық тауар ретін­де бағаланады. Ол біздің ұлт­тық символымыз іспетті. Қызғалдақ – ең үл­кен сыйлық. Сол үшін біз сіздің елге қа­рыз­­дар­мыз. Қызғалдақ екі мемлекеттің ара­сын­да­ғы қаты­настарды гүлдендіретін дәне­кер ретінде жай­нап өсе берсін!» («Қос ел­ді қауыштырған қыз­ғал­дақ». «Егемен Қазақ­стан», 3 желтоқсан, 2002).

Қызғалдақ туралы ІІ фестиваль 2008 жылы Алматыдағы Гөзәл Құлжабаева шы­ға­ратын гүл жайындағы бірден бір журнал «Гүлстанның» ұйымдастыруымен өтті. Биылғы ІІІ фестиваль «Қазақстан – қыз­ғал­дақ­тар отаны» деп аталып өрісін кеңейте түсті.

Қазақстанда ежелден қызғалдақтардың 35 түрі жабайы өседі. Кезінде Қазақстаннан гүл­дің ұрығын тегін алған Нидерланды бас­та­ған шетелдіктер бұл гүлді будандасты­ру ар­қылы 300 түрге жеткізді. Қазір өз гүл­дері­міз­ді өзіміз шетелден қымбат бағаға сатып алудамыз.

ІІІ. Қорытынды.