Сабақтың тақырыбы : Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты

1. Мен,жаз,өзен,көп,шомыл.

2. біз,ауыл,маңы,ағаш,қалың,өс.

3. Айжан,жолдас,кітап бер.

4. Таңертең,күн,шай,ашық,бол,кеш,қатты,өзгер

Білімді бекіту : Оқушылардың жаңа сабақтан алған білімдерін тереңдету әрі тиянақтау мақсатында пысықтауға арналған сұрақтар мен үлестірмелі кеспе қағаздар таратамын.

Бағалау : Оқушыларды үй тапсырмасының орындалу барысына,жаңа сабақта береген жауаптарына,сабаққа деген ынтасына қарай бағалаймын.

Үйге тапсырма : Қазақ тілінің сөздік құрамы туралы оқып келу. 145-жаттығу.Сөйлем құрау.

5 – с ы н ы п қ а з қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Көнерген сөздер

Сабақтың мақсаты :

а) Көнерген сөздер оның түрлері туралы түсінік беру. Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру

ә) Оқушылардың ойын кеңейтіп,тілді байытатын мазмұнды да көркем сөз үлгілері мол мақал-мәтелдер,нақыл сөздер үйрету.

б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін 1. Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай ?

2.Туыстық қатынасты білдіретін атауларды ата.

3.Мал атауларына қандай атаулар жатады ?

4. Табиғат құбылыстарының атаулары ?

5. Аң-құс атауларына қандай атаулар жатады ?

Тілдің сөздік құрамы баяу болса да үнемі өзгеріп отырады. Себебі халықтың әлеуметтік өміріндегі : өнеркәсіптегі,ауыл шаруашылығындағы,ғылымдағы және техникадағы,өнер мен мәдениет саласындағы әркезгі даму, олардағы ертелі-кешкі жаңалықтар лексикаға да үнемі ықпалын тигізіп отырады. Осы ретте кейбір сөздің қолданылу аясы бірте-бірте тари бастайды не кеңи түседі. Ал жеке сөздің қолданудан жалпы шығып қалуы бірден бола қоймайды.

Міне бұлар тілде көнерген сөздер деп аталады.Көнерген сөздер архайзм және историзм болып екіге бөлінеді.

Тіліміздегі арсы,дабыл,шың-бұлар да көне сөздер.Соңғы екеуі көбінесе эпостық шығармаларда жиі ұшырайды. Арсы-арман,тілек мағынасын білдіретінсөз.Жоғарыда аталған келе,арсы,дабыл,шың,бағы,тауарық сөзі ескілікті оқуы бар қарт адамдардың сөйлеу тілінде,көркем әдебиетте және ғылыми естеліктерде кездеседі.
Топпен жұмыс : Оқушыларға көнерген сөздер беріп,сөйлем құратқызамын.

Ояз,дулыға,пері,барымта,құн,дабыл,ілу т.б.

2.Қандай көнерген сөздерді білесіңдер ?

Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін
Бағалау : Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады
Үйге тапсырма : 146-жаттығу. Мәтінді көшіріп жазып,ішінен көнерген сөздерді тауып келуге беремін.


5 – с ы н ы п Қа за қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Сөздің қолдану өрісіне байланысты түрлері

Сабақтың мақсаты :

а) Оқушылардың лексика тарауы бойынша түсінігін кеңейту,қазақ тілінің сөздік құрамы туралы түсінік беру,меңгерту ;

ә) Жаңа сабақты түсіндіру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыру,тіл байлығын сөздік қорын молайту ;

б) Жаттығу жұмыстарын орындату арқылы оқушыларды табиғатты сүюге тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырма еркін тақырып бйынша әңгіме жасау.Оқушылардың әңгміелерін оқытамын.Сөздік қордан өткенді қайталау үшін пысықтауға арналған сұрақтар.

1.Қазақ тілінің сөздік қорына жататын атаулар қандай?т.б.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Тілдегі сөздердің тұтас жиынтығы сөздік құрам деп аталады.Сөздік құрамға халықтың тұрмыс-жағдайын,кәсібін,мәдени қалпын танытатын барлық сөздер енеді.

1.Қыс суретіне зер салыңдар және сол бойынша мәтін құрап жазыңдар.

2.Мәтінде іс-әрекетті білдіретін сөздер-баяндау,сынды сипатты білдіретін сөздер-суреттеу болады.Өздерің жазған мәтінде осылардың қайсысы басым екенін айтыңдар.
Жеке оқушылармен жұмыс: Төменде берілген сөздерге алдымен қосымша жалғап,сонан соң сөйлем құрап жазыңдар.
1.Мен жаз өзен көп шомыл

2.Біз ауыл маңы ағаш қалың өс.

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;

ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;

б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Өткен сабақты еске түсіру үшін бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Лексика нені қарастырады?

2.тарихи сөздер дегеніміз не?

3.Жаңа сөздер дегеніміз не?
б) Жаңа сабақты түсіндіру:
Қазақ тіліндегі сөздер қолдану өрісі жағынан әр түрлі болып келеді.

Қазақ тілінің лексикасы 1.Жалпылама лексика. 2.қолдану өрісі тар лексика

2.Қолдану өрісі тар лексика нешеге бөлінеді?

3.Кәсіби лексика дегеніміз не?
Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 170-жаттығу. 5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Жалпылама лексика

Сабақтың мақсаты :

а) Жалпылама лексика туралы түсінік беру. Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу..

б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Өткен сабақты естеріне түсіріп бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Лексика нені зерттейді ?

2.Тіл білімі неше салаға бөлінеді ?

3.Табу дегеніміз не ?

4.Тұрақты тіркестерді қалай түсінесің ?

5.Эвфемизм дегеніміз не ?

6.Дисфемизм дегеніміз не ?

7.Антоним дегеніміз не ?

8.Омоним дегеніміз не ?

9.Синоним дегеніміз не ?

б) Жаңа сабақты түсіндіру :

Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді жалпылама лексика дейміз. Жалпылама лексика адам баласының күнделікті тіршілігіне қажетті заттар мен құбылыстарды,әрекеттерді және т.б. ұғымдарды атайды. Мысалы : су,ауа,тамақ,үй,нан,мал,жеу,ішу,көру,жүру,ақ,көк,үлкен,кіші.

Жалпылама лексикаға тән сөздер өздерінің тура мағынасында жұмсалады.

Жалпылама лексикаға жататын сөздерді бала да,үлкен де,малшы да,аңшы да,ақын да,ғалым да бәрі бірдей түсінеді және сөйлеу мен жазуда қолданады.Мысалы : Биыл қар аз жауды.Кеше күн суық болды деген сөйлемдердегі әрбір сөз өзінің тура мағыналарында ғанақолданылып тұр.Осы сөйлемдердегі сөздердің бәрі жалпылама лексикаға жатады.

Жалпылыма лексикаға жататын сөздер жалпы халыққа түсініктілігімен,анықтығымен,қарапайымдылығымен ерекшеленеді.Олар әдеби тілдің негізгі қоры болып табылады.

Жаттығумен жұмыс : Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінен жалпылыма лексикаға жататын табиғат құбылыстарының атауларына қатысты бірнеше сөз теріп жазыңдар.Осы сөздерді қатыстырып жыл мезгілдерін суреттеңдер.

Білімді бекіту : 1. Жалпылама лексика дегеніміз не ?

2. Қазақ тілінің лексикасы нешеге бөлінеді ?

3. Жаңа сөздер дегеніміз не ?

4. Көнерген сөздер дегеніміз не ?

а) Жаңа сөздер туралы түсініктерін қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

ә) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

б) Оқушылардың бойына әдептілік,инабаттылық,қарапайымдылық қасиеттерін қалыптастыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға кеспе қағаздарды үлестіріп,жауап талап етемін.

1.Көнерген сөздер дегеніміз не ?

2.Көнерген сөздер нешеге бөлінеді ?

3.Тарихи сөздер дегеніміз не ?

4.Архаизм дегеніміз не ?

Тілде жаңа ұғымды білдіретін сөздер жаңа сөздер немесе неогизмдер деп аталады.Олар тілге алғаш енген кезінде ғана жаңа болады.Кейін тілге сіңісіп,халыққа әбден танылып,жаппай қолданылған кезде жаңа сөз болудан қалады. Мысалы : космос,косманавт,спутник деген сөздер алғаш пайда полған кезде жаңа сөздер болатын.Кейін бұлар қоданыла келе жағңа сөз болудан қалады.Жиі қолданылатын сөздердің қатарына енген бұл сөздер,соңғы жылдары ғарыш,ғарышкер,жер серігі деген қазақтың төл сөздеріменберіліп,жаңа сөздер болып есептеліп жүр.Осы тектес жаңа сөздердің қатарына жолсерік,үнтаспа,жеделхат,саяжай,ермексаз,теңге,құжат,отбасы,кеден,зейнетақы,зейнеткер,сынып,үнқағаз т.б. сөздер жатады.

Соңғы жылдары қазақ тілінің мәртебесі өсіп,қоданылу аясы кеңеюіне байланысты өсімдік,бау-бақша саласына қатысты тілімізге көптеген жаңа сөздер енді : жылыжай,қызанақ,орамжапырақ т.б.
Кітаппен жұмыс : 164-жаттығу.

 Мәтіндегі жаңа сипатқа ие болған байырғы сөздерді теріп жазыңдар.

 Сол сөздердің қандай мағынаны білідіріп тұрғанын сөздіктерге сүйеніп анықтаңдар

 Ауыл шаруашылығына қатысты тағы қандай жаңғырып қолданылып жүрген сөздер барын айтыңдар.

Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негезгі әселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу..

б) Оқушылардың білімін бақылау арқылы дұрыс жаза білуге үйрету.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Жалпылама лексика дегеніміз не?

2.Қолдану аясы тар лексика нешеге бөлінеді?

Мыс: пұл - ... , шайыр - ... , сарбаз - ... , ғибрат - ... , 2-топ: Мына кірме сөздерді қатыстырып бірнеше сөйлем құраңдар: білім,құн,талап,сабақ,самауыр.

а) Диалект сөздер оның ерекшеліктерін түсіндіру.Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру

ә) Оқушыларды табиғаттысүюге,қоршаған ортаны бағалай білуге баулу,эстетикалықталғамдарын арттыру ;

б) Сөйлеу тілін сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін.

1.Кірме сөздер дегеніміз не ?

2.Жалпылама лексика дегеніміз не ?

3.Жаңа сөздер дегеніміз не ?

4.Көнерген сөздер дегеніміз не ?

5.Сөздік құрам дегеніміз не ?

6.Табу дегеніміз не ?

7.Эвфомизм дегеніміз не ?

8.Дисфемизм дегеніміз не ?

Диалект сөздер – белгілі бір жердегі (аймақ,облыс,аудан ) тұрғындарының сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер.Диалект сөздер жалпыхалықтық болып есептелмейді. Өйткені олардың көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы : әдеби тілдегі тәртіп сөзі Орал обылысында нұсқау,бұйрық деген мағынада қолданылады ; әдеби тілдегі шалбар сөзі Алматы,шығыс Қазақстан облыстарында сым деп айтылады ; әдеби қабырға сөзі Ақтөбе облысында жар дегенді білдіреді;әдеби жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысынд тұқым деп атайды.

Диалект сөздер түрліше болып келеді. Мысалы : тыңла – тыңда,құдағай – құдаға т.б.

Қазіргі әдеби тілімізге біраз диалект сөздер еніп,жалпыхалықтық тілге айналды.

1.Диалект сөздер дегеніміз не ?

2.кірме сөздер дегеніміз не ?
Бағалау : Оқушылардың ынтсына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма : 185 – жаттығу.Диалект сөздердің әдеби тілдегі баламаларын табыңдар.
5 – с ы н ы п Қ а з а қ т і л і

Сабақтың тақырыбы : Кәсіби және термин сөздер

Сабақтың мақсаты :

а) Оқушылардың шығармашылықты жұмыс істеуіне ықпал ету.Ойлау шеберлігін,сөйлеу мәдениетін арттыру

ә) Түрлі әдістермен оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту,өзіндік шығармашылыққа баулу ;

б) тәрбиелік – ұжымшылдыққа,тиянақтылыққа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін

1.диалект дегеніміз не? 2.кірме сөздер дегеніміз не ?

3.жалпылама лексика дегеніміз не ? 4.табу дегеніміз не?

5.эвфмизм дегеніміз не ? 6.дисфемизм дегеніміз не ?

7.лексика нені зерттейді ? 8.антонимдер дегеніміз не?

9.синонимдер дегеніміз не ? 10.омонимдер дегеніміз не ?
б) Жаңа сабақты түсіндіру :
Кәсіби сөздер дегеніміз – жұрттың бәріне бірдей түсінікті бола бермейтін белгілі бір тәсілмен я шаруашылық саласымен шұғылданатын адмдардың арасында ғана айтылытын сөздер.Кәсіби сөздерді екі үлкен салаға бөлуге болады.

1. Қолөнершілікке ( ағашшылық,ұсталық,өрімшілік,тоқымашылық т.б. ) қатысты сөздер : тышқы ( араның бір түрі ), шербек ( үлкен ара ),ыңғыру (ағаш оятын құрал ) тышуыр (бұрап тесетін құрал ).

2. Ауыл шаруашылығына ( мал,астық,балық,аңшылық,бау – бақша,темекі,мақта,күріш,қызылша ) байланысты сөздер : 1) мақтаға байланысты қоза (мақта өсімдігі),шиіт)мақта тұқымы),терімші (мақта теруші) балдаң (мақтаныңсабағы ) 2) жүгері түрлері : дүмбі,пәшік,сота. 3) қауын аттары : әңгелек,жәмше,қауын,торлама.

Термин сөздер дегеніміз – ғылым,техника,өндіріс т.б. саласындағы арнаулы ұғымдар мен зат атауларын білдіретін сөздер.

2. Ұста еңбегін өз көздеріңмен көргендерің бар ма? 3. Кәсіби сөздер дегеніміз не?4.термин сөздер дег не?

а) Оқушыларға ұлттық тіліміздің өркендеп оянуына ана тілімізді сүюге,ана тілін аяққабаспай мәртебесін биік ұстау жөнінде түсіндіру,соған дәріптеу ;

ә) жаттығулар , мәтін арқылы бекіту,дағды – машықтарын қалыптастыру,шешен сөйлеуге мақал – мәтелдің оқушы тілінде қолданыс аясын кеңейту ;

б) Ақыл – ойларын,іскерлік белсенділіктерін арттыру,өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу,адмгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

1.Кірме сөз дегеніміз не?

2.Диалект сөздер дегеніміз не?

3.Кәсіби сөздер дегеніміз не?

1 деңгей: Қосар дауыссызға аяқталған бірнеше термин сөз тауып жазыңдар.

2 деңгей: Г әрпіне аяқталған бірнеше термин сөздер тауып жазыңдар.

3 деңгей: Құрамында ф,ң,э әріптері бар әр түрлі термин сөздер тауып жазыңдар.

1 деңгей: Ауыл шаруашылығына байланысты кәсіби алты сөз жаз.

2 деңгей:Мал бағу кәсібімен байланысты алты сөз

3 деңгей: Аңшылық кәсібімен байланыстыалты сөз

кк, ққ, тт, сш, зш.

а) Сөйлеу тілін,сөз мағынасын түсініп,шапшаң ой қорыта алуға,көркем,ұқыпты жаза білуге дағдыландыру.

ә) Ана тілін қадірлеуге,білмділікке,сауттылыққа тәрбиелеу ;

б) Фонетика,лексика тараулары бойынша алған білімдеріне сүйене отырып сауатты жазу,оқу дағдыларын жетілдіру,дұрыс сөйлеуге дағдыландыру.