Сабақтың тақырыбы : Көміртек, кремний және олардың маңызды қосылыстары. Сабақтың мақсаты

Білімділік:.р –элементтер тобындағы көміртек және кремнийдің касиеттері және олардың табиғаттағы косылыстары туралы, осы заттарды алу мен қолдану, оларды анықтау тәсілдері туралы білімдерді жүйелеу және терендету.

1. 
   Тренинг: «Тез қимылда» ойынын ойнату.
   

2. 
   Ой қозғау (Өткен білімді еске түсіру)
   

1. 
   Алюминий элементінің периодтық жүйедегі орны
   
2. 
   Алюминий деп аталу себебі неде?
   
3. 
   Алюминийдің атомдық құрылысы қандай?
   
4. 
   Алюминийдің аллотропиялық түрөзгерістері
   
5. 
   Алюминийдің ағзамыздағы рөлі қандай?
   

3. 
   Ой түрткі
   

1. 
   Тот темірді жейді, от ......... жейді. (көмір)
   
2. 
   Темір кессең қысқа кес, ұзарту оңай,
   

Табиғатта таралуы: Кремний жаратылыста таралуы жағынан салмақ проценті бойынша оттектен кейін екінші орын алады. Көміртек органикалық заттардың құрамындағы негізгі элемент болатын болса, кремний жер қыртысын түзетін минералдық заттардың құрамындағы негізгі элемент. Кремний жаратылыста қосылыстар түрінде ғана болады; ол қосылыстары: кремний диоксиді SiО₂ (кварц, құм), жер қыртысының негізгі массасы силикатты жыныстар (далалық шпат, слюда, каолин т.б.). Кремнийдің тұрақты үш изотобы бар: 28Si (92,27%), 29 Si (4,68%), 30Si (3,05%).

Басқа да элементтер сияқты көміртегі атомдары бір ғана қосылыстардың құрамында болмайды. Олар бір заттан екінші затқа ауысып отырады. (2 сурет)

СаСО₃, МgCO₃ – магнезит, СаСО_3* МgCO₃ – доломит, СН₄, СО₂;

Кремнийдің ашылу тарихы. Кремний – жер қыртысының негізі. Кремнийдің латынша тауы - силициум, ол жер қыртысының негізін құрайды. Жер бетіндегі ең негізгі химиялық қосылыс, ол - кәдімгі құм, кремнезем. 1823 жылы Швед химигі И. Я. Берцелиус кремний фторлы калийге калий қосып қыздыру арқылы сол өнімді бөліп алды. Ол жаңа элемент алғанын хабарлап, оны «солиций «деп атады. Қазақша: қатты тас. 1834 жылы академик Г. И. Гесс қысқаша «кремний»деген атауды (грекше» кремнос - жартас. шың, құз»деген мағынада ) ұсынды.


ІV.Қасиеттері

Физикалық қасиеттері.

Алллотропия дегеніміз не екендігін еске түсіріп алып, көміртегінің түрөзгерістері алмаз бен графит туралы айтылады.


Көміртегі


Алмаз – табиғатта сирек кездеседі. Оның мол қоры Ресейдегі Якутия мен Африкада т.б.

Алмаз – түссіз, электр тогын өткізбейді, ең қатты зат, ρ=3,5 г/см³




Графит – сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға денеге, қағазға оңай жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см³


Адсорбция – көміртектің және басқа заттардың өз бетінде газдарды, буды және еріген заттардың бөліктерін ұстап қалу қабілеті.

Мысалы, карболен немесе активті көмір – қара дәрі. Оны іш ауырғанда, уланғанда пайдаланады.

Көміртегінің осындай қасиетіне сүйене отырып 1915 жылы Зелинский – газтұтқышты ойлап тапты.

Химиялық қасиеттері.

Жай заттармен:

Н_{2 =} СН₄

С+

S = CS₂

O₂ = CO CO₂

Н₂ SO_{4 =} СO₂+2SO₂+2H₂O

Тотықсыздандырғыш С⁰ – 4е = С⁺⁴ 1 тотығады

Тотықтырғыш S⁺⁶+2е = S⁺⁴ 2 тотықсызданады

3C⁰+ 4 HN⁺⁵O₃ = 3С⁺⁴O₂+4N⁺² O+2H₂O

Тотықсыздандырғыш С⁰ – 4е = С⁺⁴ 3 тотығады

Тотықтырғыш N⁺⁵+3е = N⁺² 2 тотықсызданады

1. 
   Көміртектің химиялық таңбасы (С)
   
2. 
   Реттік нөмірі (6)
   
3. 
   Салыстырмалы атомдық массасы (12)
   
4. 
   Периодтық жүйедегі орны (2 период, 4 топтың негізгі топшасында)
   
5. 
   Табиғатта қандай күйде кездеседі? (бос, қосылыс)
   
6. 
   Көміртектің қандай аллотропиялық түрөзгерістері бар? (алмаз, графит)
   
7. 
   Алмаздың физикалық қасиеті қандай? (түссіз, электр тогын өткізбейді, ең қатты зат, ρ=3,5 г/см³ )
   
8. 
   Алмазды қайда қолданады?
   
9. 
   Графит қандай зат? (сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға денеге, қағазға оңай жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см³)
   
10. 
    Графитті қайда қолданады?
    
11. 
    Адам уланғанда немесе ішектерге газ жиналғанда қандай дәрі қолданады? (карболен)
    
12. 
    
    

№1

Массасы 88 грамм көмірқышқыл газында қанша көмір бар?

m(СО₂)=88 г 1-әдіс:

Табу керек: m(С) - ? М(СО₂) = 44 г/моль М(С) = 12 г/моль

υ(СО₂) = = 2 моль

m(С) = 2 моль * 44г/моль =24 г

2-әдіс:

88 г (СО₂) Х г (С)

Х = 24 г

Жауабы: m(С) = 24 г

№2

Айналымды іске асыру

2С + О₂→ 2СО

2СО + О₂→ 2СО₂

СО₂ + Nа₂О →Nа₂СО₃

Nа₂СО₃ + Са(ОН)₂→ 2 NаОН + СаСО₃

СаСО₃ + НСІ →СаСІ₂ + Н₂О + СО₂

Массасы 7,4 грамм кальций гидроксиді қанша көлем көмірқышқыл газымен әреккеттеседі?

Берілгені: Шешуі:

m(Са(ОН)₂)=7,4 г СО₂ + Са(ОН)₂→ СаСО₃+ Н₂О

Табу керек: V(СО₂) - ? М(СО₂) = 44 г/моль М(Са(ОН)₂) = 74 г/моль

υ(Са(ОН)₂) = = 0,14 моль

υ(Са(ОН)₂) = υ(СО₂) = 0,1 моль

V(СО₂)= 0,1 моль * 22,4 л/моль = 2,24л

Жауабы: V(СО₂) = 2,24л

ІІІ Толғаныс

Жұмбақ тас (химиялық жұмбақ )

Жаздың жаңға жайлы күндерінің бірінде Алмас шопан атасының үйіне демалуға келеді. Көмекші немересінің келгеніне атасы қатты қуанады. Бір күні қой жайып жүріп, Алмас қара тас тауып алады. Онымен сурет салып көреді де қара із қалдыратынын байқады. Түсте от жағып, сүт пісіріп ішіп, маужырап ұйқысы келеді. Бала ұйықтап кеткенде қолындағы тасы сусып, отқа түсіп кетеді. Тас от алып түтінденеді. Осы кезде жауған өткінші жаңбыр түтінді жерге сіңдіреді. Одан ауыр әкті су ағады. Жарқырап күнде шықты. Күн сәулесінің жылуынан әр жерде әкті су, ұзақ кепкен ақ тастар шашылып жатады. Оянған Алмас жаңбырдың қара тасты ақ тасқа қалай айналдырғанын көріп таң тамаша болады. Ақ тасты алып жерге жазып, сызып көреді. Оның да өзіндік ізі бар. Қара тас не? Ақ тас қалай пайда болды?