§42.Жалпақ құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері.
«Үш қадамды сұхбат әдісі»
«Ішекқуыстылар типі» тақырыбы бойынша үш оқушы тақтаға шығады (бірінші оқушы сұрақ қояды, екінші оқушы жауап береді, үшінші оқушы жауапты толықтырады және орындарын ауыстырып тақырыпты толық ашады).
Жалпақ құрттардың пайда болуын протерозой заманына жатқызады және үлкен ароморфоздардың пайда болуымен айқындалады.
Анықтамалар мен терминдермен жұмыс:
Бауыр жағы арқасына жабысып, денесі жалпақ пішінді болғандықтан, жалпақ құрттар деп аталады.
Мезодерма (грекше «мезос» - аралық, + «дерма» - тері) – ұрықтың дамуы кезінде эктодерма мен энтодерма аралығындағы аралық жасушалы қабат.
Гельминтология (грекше «гельминс» - құрт, ішекқұрт, «логос» - білім) – зоология ғылымының паразит құрттарды зерттейтін ғылым саласы.
Паразиттік түрлерінің дене жабынының құрылысы ерекше, эпителий ұлпасында жасуша болмайды, оны тығыз түзіліс сірқабық қаптайды.
Эндопаразиттер - ағзалардың ішкі мүшелерінде өмір сүретін паразиттер.
Эктопаразиттер – ағза денесінің сыртында паразиттік жолмен тіршілік етеді.
Константин Иванович Скрябин (1878-1972жж.)
Әйгілі гельминтолог, академик, Социалистік Еңбек Ері (1957), Лениндік (1957), Мемлекеттік сыйлықтарының иегері.
1907-1911 жылдары Әулие-атада (қазіргі Жамбыл қаласы) мал дәрігері болған. Ол ғылыми еңбегін ішекқұрттарды зерттеуге жұмсаған ғалым. Өз шәкірттерімен бірге 300-ге жуық гельминтологиялық экспедициялар ұйымдастырып басшылық жасады. Ол ішекқұрттарды жою және ішекқұрттары ауруларын болдырмау шаралары туралы ілім жасады.
Жалпақ құрттардың ерекшелігі:
Көпжасушалық және дененің үшқабатының қалыптасуы: экто, энто – мезодерма, тері-бұлшықет қаптың түзілуі;
Әр түрлі жасушалардың пайда болуы;
Екіжақты симметриялы;
Дененің алдыңғы бөлігінің пайда болуы, сезім мүшелерінің (көру, иіс сезу, дәм сезу) қалыптасуы;
Жүйке жүйесінің дамуы, өзара тығыз байланысқан жүйке өсінділерінің пайда болуы;
Ас қорыту жүйесінің қалыптасуы, олар алдыңғы, ортаңғы бөлімдері бар қуысты ас қорытуды қамтамасыз етуі;
Протонефрид деген жеке жасушалардан тұратын зәршығару жүйесінің пайда болуы. Бұл бұған дейін тірі ағзаларда болмаған жүйе;
Барлығында қантарату және тыныс алу жүйелері мүлде жоқ. Олардың тыныс алуына бүкіл денесі қатысады;
Тұрақты жыныс жүйесінің – жыныс бездерінің қалыптасуы.
Жалпақ құрттар – қосжынысты (гермафродит)
Сынып оқушыларының жаңа сабаққа ізденуге берілген тапсырмалары бойынша мәлімдемесі:
