Сабақтың тақырыбы: Қарақытайлар Сабақтың мақсаты

Тест сұрақтары:

1. Наймандар мемлекетінің астанасы

А) Жаңғызкент

В) Баласұғыни
С) Балықты
Д) Ташкент
Е) Тараз

2. Шыңғысханның жақын батыры, ақын, шешеннің аты:

А) Абылғазы
В) Жамұқ
С) Қыдырғали

Д) Мұқалай

Е) Сартақ

3. Керейіттерде ішкі істерді басқарушы лауазымының атауы:

А) Гурхан

4. ХІІІ ғасырда керейлердің әлсіреуіне ықпал еткен:

А) Оғыздар
В) Шыңғысхан
С) Қарлұқтар
Д) Пешенегтер
Е) Соғдылар

5. Найманның сегіз тайпасын біріктіріп, мемлекет құрушы:

1. 
   Жалайыр тайпасының көсемі /Жамұқа/
   
2. 
   Найман мемлекетінің астанасы /Балықты/
   
3. 
   «Найман» атауының монғолша мағынасы /Сегіз/
   
4. 
   Найман ханы /Даян/
   
5. 
   Шыңғыс ханның қолбасшысы болғанЖалайыр елінің ақын, шешін және батыры/ Мұқалай/
   
6. 
   Орта ғасырларда Қазақстан жерін мекендеген тайпаларға қауіп төндірген мемлекет басшысы /Шыңғысхан/
   
7. 
   Қазақ қаласы/Тараз/
   
8. 
   Қазақ жеріндегі тайпа/Жалайыр/
   
9. 
   Қазақ жеріндегі тайпа/Найман/
   

1. 
   Қарақытайлардың Жетісуға қоныс аударуы
   
2. 
   Қоғамдық құрылысы
   
3. 
   Алым-Салық жүйесі
   
4. 
   Сыртқы саясаты
   

Қытай деректері бойынша, Қарақытайлар: Орталық Азиядағы Солтүстік Қытай- Маньчжурия мен Уссури өлкесін мекендеген «қидан» тайпалары деп айтылады.

Қидандықтардың Х ғасырда Батысқа қарай жылжыған бір бөлігі мұсылман деректерінде «қарақытайлар» деп аталады.

924 жылы Алтайдан Тынық Тынық мұхитына дейінгі аумақты алып жатқан қидандардың Ляо мемлекеті 1125 жылы құлағаннан кейін Елюй даши бастаған 40 мың түтін қидандар Жетісу жеріне келіп қоныстанды.

1125 жылы Қидандар Шығыс Қарахандардың жерін басып алып, Қарақытай мемлектеін құрды.(1125-1212жж)

Негізін қалаған: Елюй даши.Астанасы. Баласағұн қаласына жақын жерде өзендерінің орталығы етіп Ғұз ордасын құрды.

Қарақытайлардың мемлекеттік басқару жүйесі жетілмеген ел болатын, соған қарамастан жетгілікті жердегі басқаруды нығайту үшін Елюй Даши әскер басқаруды жергілікті басқарумен ұштастырды.

Жоғарғы лауазымы- Гурхан. Тек ер адамдар ғана емес, әйел адамдар да мұрагер бола алды.

1143 жылы Елюй Даши қаза болғанан кейін таққа оның әйелі Табуян отырды. Кейін баласы Иле гурхан болады.1155 жылы да Елюй Дашидың қызы Бұсұған да ел билеген.

Қарақытайлар өздері жаулап алған қалалар мен отырықшы қаныстарды қиратпаған. Қарақытайлар арсында тек мал өсірумен ған емес,сонымен қатар егіншілікпен де айналысқан.

• 
  Жазба деректерге қарағанда әрбір, үйден 1 динар ақша жинаған.
  
• 
  Үлестік жерлерді иелену үшін арнаулы грамоталары болған. Арнаулы грамота- гурханның қамқорлығында екендігін көрсеткен.
  
• 
  Отырар, Тараз қалаларында алым салықты гурханның арнайы адамдары жинаған.
  
• 
  Жергілікті шонжарлар өздерінен алым жинайтын Гурхан билеушілеріне бағынған.
  
• 
  Ірі қалалар әкімі Гурханға жыл сайын жер салығын- харадж төлеп отырған.
  

5. 
   Сыртқы саясаты.
   

• 
  1137 жылы Ходжент жанында қарахан әскерлеріне ойсырата соққы берді. Осы соққыдан кейін қарахан мемлекеті селжұқтармен одақтасып қарсы шабуылға дайындалады.
  
• 
  Қарақытайлар бүкіл Мауараннахрдың орталық бөлігін басып алады.
  
• 
  Қарақытайлардың Орта Азияда ықпалы күшейді.
  
• 
  Қарахандар енді олардың вассалы болды.
  
• 
  Хорезмды да жаулап алды.
  
• 
  Хорезм шах жылына 300 алтын динар төлеп тұруға мәжбүр болды.
  
• 
  Сөйтіп Қарақытайлар мемлекеттік жерін ұлғайтты.
  
• 
  Батысы- Амударияның төменгі ағысы
  
• 
  Шығысы- Ұйғырлардың Гансу аймағына дейін
  
• 
  Оңтүстігі- Балх пен Хотан жерлері
  
• 
  Солтүстік шығысы- Найманмен шекаралас болды.
  
• 
  1171-1172 жылдары Хорезм жеріне қайта жорыққа шығуға мәжбүр болды, себебі олар келісімді бұзып, төлемнен бас тартты.
  
• 
  Хорезм Әл- Арслан хан қайтыс болып тақ үшін талас тартыс басталады. Елді тыныштандыру мақсатында мұрагер Текеш әскерді Қарақытайдан шақырды.
  
• 
  1198-1204 жылдары Қарақытайлар Хорезм шахымен келісе отыра Ауғаныстанның гурид тайпасына соққы береді. Бірақ Хорезм шахының опасыздығынан жеңіледі.
  
• 
  1208 жылы Солтүстік шығысындағы Наймандарданда жеңіліс табады.
  
• 
  1210 жылы Хорезм шах Қарақытайларға қарсы шығады.
  
• 
  Сонымен екі жақты соққыға шыдамаған Қарақытай мемлекеті 1212 жылы құлап Наймандардың иелігіне айналады.
  

1. Жылдар сөйлейді: