Сабақтың тақырыбы: Қазақтардың ру-тайпалық құрылымы
Ж 2-тапсырма. Кесте толтыру «Ұлы ғалымдар сөйлейді»
жүктеу/скачать 0,97 Mb.
|
жоспар 1 курс
| Ж 2-тапсырма. Кесте толтыру «Ұлы ғалымдар сөйлейді»«Жүз» ұғымы туралы айтылған
пікірлердің авторын сәйкестендіру
Дескриптор: 1.Жүз ұғымының пайда болуытуралы әр түрлі пікірлер бар екенін біледі. 2.Жүз ұғымының пайда болуы пікір айтқан ғалымдарды анықтайды. «Ұлы жүз» тобы: « Топтық зерттеу» «Шежіре, генеология» ұғымдарының мағынасын ашу, «Қазақ шежіресі» туралы жазған ғаламдардың еңбектері «Орта жүз» тобы: «талдау, талқылау» Генеологиялық аңыздар «Кіші жүз» тобы: Дәйек, дәлел қазақтардың ру –тайпалық құрылымы , Жүздер туралы осы жерде айту «Қазақ шежіресі» атты мағынасы терең ғылыми мақала жазған Ш. Уәлихановтың еңбегі елеулі. Шоқан бұл деректерді өзі ғана жинап қоймай, сол кездегі қазақ ортасындағы көзі ашық, сауатты, қайраткер адамдарға да аманат етті. Кейін, бұл мұралар Г. Потаниннің кітаптарында жарияланды. Ә. Бөкейханның төрелер шежіресіне қатысты жинақтаған генеалогиялық мәліметтері бүгінгі күні де өзектілігі мен ғылыми мағынасын жоғалтқан жоқ. Қазақтың өткенін баяндайтын деректерді жинаған М. Тынышпаев өз еңбегінде қазақ руларының жүйесі, шығу тегі, ата-тек кестелері мен халық саны туралы мәліметтер келтірген. «Түрік, қырғыз, һәм хандар шежіресі» – Шәкәрім Құдайбердіұлының Орынбор баспасында 1911 жылы 114 бет көлемінде тұңғыш жарық көрген еңбегі. Дала данышпанының зор ыждағаттылықпен, ұзақ жылдардағы ізденіспен жазылған шежіре баяны «Шежіреден бұрын», «Шежіре басы», «Қазақтың қайдан шыққаны», «Хан шежіресі», «Шыңғысхан шежіресі», «Стамбулдағы түрік нәсілі», «Сарт», «Өзбек», «Ноғай», «Башқұрт», «Қалмақ һәм телеуіт», «Түрікмен» «Яқұт», «Оранхай», «Енисейдегі түрік», «Күншығыс Түркістандағы түрік» деп аталатын көптеген тараулардан түзілген және оның соңында «Мақсұт» «Қазақ», «Насихат», «Тағы сорлы қазақ», «Қош» деп аталатын өлеңдері қоса берілген. Шәкәрім қажының шежіресінің алтын діңгегі түрік һәм қазақ текті халықтардың билеуші әулеттерінің тарихы халықтық-этностық тарихпен тығыз сабақтастықта әрі мәдени-тұрмыстық қалыптарының сипаттарымен де қоса өріліп берілген. Шежіреде этнолингвистикалық, тарихи-әдеби шығармашылық, тарихи-географиялық, тарихи-топономикалық және тарихи аймақтану санаттағы ғылыми сарабдал баяндаулар дәйекті негізде орын алған. Мәселен, Алаш ұғымына алғашқылардың бірі болып тарихи анықтама берген Шәкәрім қажы болатын. Шәкәрім Құдайбердіұлының шежіресінің төл өзегінде қазақ халқының тарихи тағдырына байланысты сөз қозғалып, онда ол қазақ қауымы үшін зардапты мәселелер легін тізбелей келе, одан шығар жол ғылым мен білім деген түйінге тоқталады. Бұл – ақынның өз халқына деген күйініші мен сүйінішінен туындаған жан күйзелісі һәм махаббатының азаматтық үні. Осы шежіреде «Қазақтың түп атасы» деген тарихи дастан түрінде жазылған шығармасы берілген. Оны мазмұндық сипаттары бойынша: қазақтың түркі-оғыз тайпалары бірлестігі кезеңі, түркі-моңғол тайпалары бірлестігі кезеңі, Алтын орда-қыпшақ дәуіріндегі қазақ тарихы, Сақа, Осман түріктерінің тарихы, қазақ хандығы кезеңіндегі оқиғалар, XVIII ғ. Абылай хан басқарған кезең, қазақ-қалмақ соғыстары кезеңдері деп саралауға болады. Бұл тарихи дастан-шежіреден халқымыз тарихында көрнекті орын алған тұлғаларға қатысты нақтылы деректік сипаттамалар берілген. Шәкәрім қажы Шығыс Қазақстанды, Оңтүстік Сібірді, Батыс және Солтүстік Моңғолияны мекендеген жалайыр, найман, керей сияқты тайпаларға тоқталады. Бұлар туралы ол: «ақырында тамам моңғолды түгендеп алғанда, отырықшы болып қалған түріктер көшіп қашуға жерін қимай, бірталай ел моңғолға қарап қалды. 1300 жыл шамасында ониют, жалайыр, найман, керей дегендер әр түрлі рудан еді. Солсебептеноларқалмақдепаталды», – дейді. Қазақтыңшежіреайтудәстүріөзіндікбіререкшедүние. Халқымыздаататаратуғаерекшемәнберілгенімәлім. Соғанорайайтылған «Жетіатасынбілмеген – жетесіз», «Жетіатасынбілген ер, жетіжұрттыңқамынжер» дегенертеденқалғанаталысөздерәркімніңөзшығутегінбілуінеқалаймәнберілуікеректігініңайғағыіспетті. Академик М.Қозыбаевтыңайтуынша, «Шежіреарқылыоныңтегі, атақонысы, қауымғақосқанүлесі, Отанқорғаудағыорны, меншік, адамқұқығы, болмысыжәнет.б. білінетінболған. Ру, бау, сүйек, сан, тайпа, тұқым, тек, арыс, жүз, жұрт, ел, отансияқтыхалықтыңбаршатарихынкөрсететінкатегориялар, айналыпкелгенде, шежіреніңнегізгікатегориялары. Бұлартұтасэтностыңтарихынашуғабірден-бірқажетнәрселер», – дейотырақазақтарихыныңғұламасы «Моңғолияқазақтарыныңата-тек шежіресі» дегенРахметоллаШыжайдыңеңбегіндегі «Туыстаснемесекөршілесбірнешеотбасыбірқоныстаотырса – ауыл, ауылдас, көрші; іргесіалшақтарболсажерлесделінген. Қандас – жетіатаданқұралғандар (біркіндіктентаралғандар), біратаоныншыатадан асса – ру (жетіатадегенқате). Бірнешеруқандастықпенбіріксе – тайпа. Бірнешетайпақоғамдасып, жүзболыпқауымдасады.Тайпаданіріленсе – халықнемесе ел; оныңмемлекетішіндеөзгеұлт, ұлыстарменсаяситендігіболса – ұлыс; дербессаяси-экономикалықтәуелсіздіккеқолыжетсе – мемлекет; тілі мен дәстүрі, мәдениеті, өзіндікмекенеткенжері, әлеуметтікрух, жігері, этникалықерекшелігіортақтасып, дараланса, ұлтболады» дегентұжырымынаорындымәнбереді, қолдайды. Соныменбіргеол «шежіреніңқоғамдағыорныерекше. Шашырапжүргенағайынғашежіреарқылыбөтенсінбей, бір-біріментанысуынаболатынын, қарғатамырлықазақтыңалысыжоқ, сұрай-сұрайқарынбөлешығатынынаназараударамыз. Шежіре, ендеше, ұлттыңруға, тайпаға, жүзгебөлінуіүшінемес, оныңтұтастығына, туыстығынаортақтілі, ортақдіні, ділі, Отаны, елі, жұрты бар екеніне, бірлікке, ұлттықсананықалыптастыруғабағышталған» депатапкөрсетеді. Ендеше, қарымдықаламгер-шежірешіМолдабекЖанболатұлының «Тобықты-Шыңғыстаушежіресі» қазақтыңдәстүрлітарихтыбаяндауөнегесініңжәнеШәкәрімҚұдайбердіұлының «Түрік, қырғыз-қазақһәмхандаршежіресінің» заңдыжалғасыболыптабылады. КезіндеқазаққоғамыныңкөсеміӘлиханБөкейхановқазақтыңшежірешілдігініңбастауындаШәкәрімқажыныңшежіресініңтұруыкеректігін баса атапөткенболатын. Олжөнінде автор көптомдықшежіресініңалғашқытомындабаяндапөткен. жүктеу/скачать 0,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|