Сабақтың тақырыбы: ежелгі тас дәуірі Сабақтың мақсаты

Сабақтың тақырыбы: §1. Ежелгі тас дәуірі

Сабақтың мақсаты:

• 
  Жер бетіндегі алғашқы адамдардың пайда болуы мен дамуына тоқтала отырып, Қазақстан жеріндегі ежелгі тас дәуірі кезеңдерінің ерекшеліктерін көрсету.
  
• 
  Оқушылардың өздігінен жұмыс істеуі арқылы олардың ой-өрісін дамытып, өзіне деген сенімін, пәнге деген қызығушылығын арттыру.
  
• 
  Отанын сүюге, тарихи-мәдени ескерткіштерді қадірлеп, мақтанышпен қарау сезімін ояту.
  

Әдісі: баяндау

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   «Дүние жүзінің саяси картасы».
   
2. 
   «Қазақстан б.з.б. VII-б.з. VI ғасырларында »картасы
   
3. 
   «Қазақстан Республикасының саяси картасы».
   
4. 
   «Адам баласының қалыпты даму кезеңдері»,
   
5. 
   «Ежелгі тас дәуірі», т.б. тірек-сызбалар.
   
6. 
   Техникалық құралдар.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгендеу
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

• 
  Өткен жылға материалдарды қайталау.
  

1. 
   Адам баласының пайда болуы және оның дамуы.
   
2. 
   Ежелгі тас дәуірі
   
3. 
   Орта палеолит
   
4. 
   Соңғы палеолит
   
5. 
   Ежелгі тас дәуіріндегі адамдардың қоғамдық құрылымы.
   

Сабақ жоспарындағы бірінші, екінші мәселелерді түсіндіру барысында дидактикалық материалдарда берілген «Адам баласының қалыпты даму кезеңдері», «Ежелгі тас дәуірі» тірек-сызбаларын пайдаланамын. Бұл оқушылардың есте сақтау қабілетін жаттықтыра түседі. Мәтіннің негізгі мазмұнын жүйелеп беруге мүмкіндік жасайды.

Сонымен қатар ежелгі адамдар өмірінен алынған, тастан жасалған еңбек құралдарының, т.б. суреттерін пайдаланамын. Картаны да үнемі пайдаланамын.

Төмендегі сұрақтар арқылы оқушылардың түсінігін байқаймын.

1. 
   Адам баласының алғашқы ата-тегі гомонидтер тұқымына жататын рамапитек қаңқасының қай жерлерден табылғанын картадан көрсетіңдер.
   
2. 
   Ғалымдар адам баласының біртіндеп дамуын қанша кезеңге бөледі? Оны қалай дәлелдеп отыр?
   
3. 
   Ежелгі тас дәуірі қанша кезеңге бөлнеді, оларды атап шығыңдар.
   
4. 
   Ғалымдар Қазақстанның ежелгі тұрғындарын адамның қалыпты дамуының қай кезеңімен сәйкестендіреді, оны немен дәлелдейсіңдер?
   

Әр топқа берілетін сұрақтар.

І

1. 
   Орта палеолот кезеңі адамзат дамуының қай кезеңіне сәйкес келеді?
   
2. 
   Бұл кезеңнің тұрақтары Қазақстанның қай аймақтарынан табылған? Картадан көрсетіңдер.
   
3. 
   Адамдар құрал жасаудың қандай жаңа тәсілдерін меңгерді?
   

1. 
   Соңғы палеолит кезеңін ғалымдар адамдардың шын мәніндегі тарихи өмірінің басталуы деп не себептен айтқан, дәлелдеңдер?
   

1. 
   Соңғы палеолит кезеңінде адамдар өмірінде еңбек, аңшылық құралдардың қандай жаңа түрлері мен тәсілдері пайда болды?
   
2. 
   Осы кезеңде адамдар тұрағын көбінесе қай жерлерге салған, оның себебі қандай?
   
3. 
   Соңғы палеолит кезеңінің ескерткіштерін археолог ғалымдар Қазақстанның қай аймақтарынан зерттеп әлемге әйгілі етіп отыр?
   

Алғашқы рулық құрылыс аналық рулық құрылыстың мәнін, ерекшеліктерін ашып, сабақты қорытындылаймын.

Пысықтау сұрақтары арқылы сабақты бекітіп, үйге тапсырма беремін.

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы. § 2. Соңғы тас дәуірі

Сабақтың мақсаты:

• 
  Соңғы тас дәуірінің үш кезеңге бөлінетінін, оның ерекшеліктерін, табиғаттағы өзгерістердің адам тіршілігі мен өміріне әкелген жаңалықтарын көрсету.
  
• 
  Шаруашылық түрлерінің дамуын, алғашқы металл- мысты пайдаланудың зор маңызын түсіндіру. Үш кезеңнің мәдени ескерткіштеріне тоқталып өту.
  

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   «Қазақстан б.з.б. VII-б.з. VI ғасырларында» картасы
   
2. 
   «Қазақстан Республикасының саяси картасы».
   
3. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгеyдеу
  
• 
  
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

1. 
   Орта палеолот кезеңі адамзат дамуының қай кезеңіне сәйкес келеді?
   
2. 
   Бұл кезеңнің тұрақтары Қазақстанның қай аймақтарынан табылған? Картадан көрсетіңдер.
   
3. 
   Адамдар құрал жасаудың қандай жаңа тәсілдерін меңгерді?
   

4. 
   Соңғы палеолит кезеңін ғалымдар адамдардың шын мәніндегі тарихи өмірінің басталуы деп не себептен айтқан, дәлелдеңдер?
   
5. 
   Соңғы палеолит кезеңінде адамдар өмірінде еңбек, аңшылық құралдардың қандай жаңа түрлері мен тәсілдері пайда болды?
   
6. 
   Осы кезеңде адамдар тұрағын көбінесе қай жерлерге салған, оның себебі қандай?
   
7. 
   Соңғы палеолит кезеңінің ескерткіштерін археолог ғалымдар Қазақстанның қай аймақтарынан зерттеп әлемге әйгілі етіп отыр?
   

1. 
   Мезолит
   
2. 
   Неолит
   
3. 
   Неолит кезеңінің ескерткіштері
   
4. 
   Энеолит
   

Екінші мәселені талдауда оқушыларға өзіндік жұмысын жасатамын. Ол үшін төмендегі сұрақтар беріледі, оқушылар өздігінен дайындалып жауап береді. (5-6 минутқа ықшамдау).

1. 
   Неолит кезеңінде адамдардың тас құрал жасауда ең жоғары сатыға жеткенін немен дәлелдей аласыңдар?
   
2. 
   Неолит кезеңінде адамдардың шаруашылығы мен кәсібінде қандай жаңалықтар болды?
   
3. 
   Адамдардың қоғамдыры рөлінің арта түскенін дәлелдеңдер.
   

Бұл кезеңнің мәдени ескерткіші Ботай мәдениетіне жан-жақты тоқталып кетемін.

Археологиялық зерттеулер энеолит кезеңі мәдениетінің Қазақстанның басқа да аймақтарынан кездесетінін картаны пайдалана отырып түсіндіріп, сабақты қорытындылаймын.

Бекіту:

• 
  Соңғы тас дәуірінің кезеңдерінің хронологиясын анықтап, қысқаша айтып беріңдер.
  
• 
  Мезолит кезеңі адам өміріне қандай жаңалықтар алып келді?
  
• 
  Мезолит кезеңінің тұрақтары қай жерден табылды, олардың өздеріне тән ерекшеліктері қандай?
  
• 
  Неолит кезеңі адам өміріне қандай өзгерістер алып келді?
  
• 
  Ботай мәдениеті туралы не білесіңдер?
  

Үйге тапсырма:

1. 
   §2 соңындағы сұрақтарға ауызша жауап дайындау.
   
2. 
   Соңғы тас дәуірі кезеңінің ерекшеліктері деген кестені толтыруға беру. (дидактикалық материалдардан алып беру).
   

Сабақтың тақырыбы: Қола дәуіріндегі Қазақстанның археологиялық ескерткіштері

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қола дәуірі туралы түсінік бере отырып, б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңы мен 1-мыңжылдықтың басында далалық өңірде көшпелі мал шаруашылығының дами бастағынын көрсету.
  
• 
  Адамдардың қоғамдық қатынастырының өзгеруіне, бұл кезеңнің зерттеген мәдени ескерткештеріне тоқталу.
  

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   «Қазақстан Республикасының саяси картасы».
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгендеу
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Үй тапсырмасын сұрау:

1. 
   Соңғы тас дәуірінің кезеңдерінің хронологиясын анықтап, қысқаша айтып беріңдер.
   
2. 
   Мезолит кезеңі адам өміріне қандай жаңалықтар алып келді?
   
3. 
   Мезолит кезеңінің тұрақтары қай жерден табылды, олардың өздеріне тән ерекшеліктері қандай?
   
4. 
   Неолит кезеңі адам өміріне қандай өзгерістер алып келді?
   
5. 
   Ботай мәдениеті туралы не білесіңдер?
   

1. 
   Қола дәуірі туралы түсінік және оның ерекшеліктері
   
2. 
   Андронов және Беғазы-Дәндібай мәдениетінің зерттелуі
   
3. 
   Орталық Қазақстандағы ру-тайпаларының қола дәуіріндегі ескерткіштері.
   
4. 
   Солтүстік және Батыс Қазақстан ру-тайпаларының археологиялық ескерткіштері
   
5. 
   Шығыс Қазақстан ру-тайпаларының қола дәуіріндегі есерткіштері
   
6. 
   Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу ру-тайпаларының археологиялық ескерткіштері
   

Оқушылардың білімдерін бекіту мақсатында оқушыларды қатыстыра отырып, төмендегі сызбаны жасау.

• 
  Бұл мәдениетті жасаушы ру-тайпалардың Қазақстанмен қандай байланысы бар?» т.б. сұрақтарды қоя отырып, оқушылардың білім деңгейін таразылап, төмендегі сызбаны пайдалана отырып, жоспардағы екінші мәселені түсіндіремін. Андронов, Беғазы-Дәндібай мәдениетінің құндылығын ащқан археолог-ғалымдар еңбегіне тоқталып қорытындылаймын.
  

Сабақты бекіту:

• 
  Қола дәуірі және оның ерекшеліктері туралы не білесіңдер?
  
• 
  Қоланың пайда болуының адам өмірінде тарихи маңызы қандай?
  
• 
  Андроном мәдениеті туралы не білесіңдер?
  
• 
  Беғазы дәндібай мәдениеті Андроном мәдениетінен несімен ерекшеленеді?
  
• 
  Орталық Қазақстандағы қола дәуірінің ескерткіштері туралы айтып беріңдер.
  
• 
  Солтүстік және Батыс Қазақстандағы ескерткіштердің ерекшеліктері туралы әңгімелеңдер.
  
• 
  Шығыс Қазақстандағы ескерткіштердің зерттелу тарихы туралы не білесіңдер?
  
• 
  Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аймағындағы ескерткіштердің маңызы неді?
  

Беғазы-Дәндібай мәдениеті

зерттелуі

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы: . Қола дәуіріндегі ру-тайпалардың шаруашылығы, қоғамдық қатынастары және мәдениеті

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қола дәуірінде Қазақстан аумағында көшпелі мал шаруашылығының және жер шаруашылығының дами бастағанын түсіндіру.
  
• 
  Кәсіп түрлерін соның ішінде металл өндіру кәсібін жоғары меңгергенін көрсету. Қола дәуіріндегі қоғамдық қатынас пен діни наным-сенімдердің адам өміріндегі рөліне тоқталу.
  

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   Карта
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгендеу
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Үй тапсырмасын сұрау:

• 
  Қола дәуірі және оның ерекшеліктері туралы не білесіңдер?
  
• 
  Қоланың пайда болуының адам өмірінде тарихи маңызы қандай?
  
• 
  Андронов мәдениеті туралы не білесіңдер?
  
• 
  Беғазы - Дәндібай мәдениеті Андронов мәдениетінен несімен ерекшеленеді?
  
• 
  Орталық Қазақстандағы қола дәуірінің ескерткіштері туралы айтып беріңдер.
  
• 
  Солтүстік және Батыс Қазақстандағы ескерткіштердің ерекшеліктері туралы әңгімелеңдер.
  
• 
  Шығыс Қазақстандағы ескерткіштердің зерттелу тарихы туралы не білесіңдер?
  
• 
  Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу аймағындағы ескерткіштердің маңызы неді?
  

1. 
   Шаруашылықтың дамуы
   
2. 
   Қола дәуіріндегі металл өндіру
   
3. 
   Қоныстар мен тұрғын үйлер
   
4. 
   Үй кәсібі мен қолөнердің дамуы.
   
5. 
   Қола дәуірі кезіндегі қоғамдық қатынастар
   
6. 
   Діни нанымдар мен әдет-ғұрыптар
   

Металл өндірудегі табыстар

Сабақты бекіту:

• 
  Қола дәуірінде шаруашылықтың қандай түрлері дамыды?
  
• 
  Қола дәуіріндегі металл өндірудің дамуын неден көреміз?
  
• 
  Қола дәуіріндегі ру-тайпалар қоныстар мен үй-жай салуда қандай тәсілдерді қолданды?
  
• 
  Үй-жай кәсібі мен қолөнердің дамуы неге байланысты болды?
  
• 
  Қола дәуіріндегі қоғамдық қатынастардың дамуын неден байқауға болады?
  
• 
  Қола дәуірінде діни наным-сенімдердің шығуы неге байланысты болды? Осы наным сенімдердің бізге жеткендері бар ма?
  

Үйге тапсырма:§5.

Сабақтың тақырыбы: Қазақстанда темір дәуірінде өмір сүрген тайпалардың зерттелуі

Сабақтың мақсаты:

• 
  Б.з.б. VIII-VII ғасырларда Қазақстан аймағында мекендеген тайпалар темір құрал-сайман жасай бастағанын, осы кезде өмір сүрген сақ тайпалары туралы ғылыми деректерді, олардың археологиялық ескерткіштерінің зерттелуінің маңызын түсіндіру.
  
• 
  Бәсекеге барынша қабілетті білімді азамат тәрбиелеу
  

Әдісі: СТО

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   Карта
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгендеу
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

• 
  Қола дәуірінде шаруашылықтың қандай түрлері дамыды?
  
• 
  Қола дәуіріндегі металл өндірудің дамуын неден көреміз?
  
• 
  Қола дәуіріндегі ру-тайпалар қоныстар мен үй-жай салуда қандай тәсілдерді қолданды?
  
• 
  Үй-жай кәсібі мен қолөнердің дамуы неге байланысты болды?
  
• 
  Қола дәуіріндегі қоғамдық қатынастардың дамуын неден байқауға болады?
  
• 
  Қола дәуірінде діни наным-сенімдердің шығуы неге байланысты болды? Осы наным сенімдердің бізге жеткендері бар ма?
  

1. 
   Тас дәуіріне сипаттама
   
2. 
   Жазба деректер
   
3. 
   Дәуірдің тарихнамасы
   
4. 
   Сақ тайпаларының археологиялық ескерткіштерінің зерттелуі.
   

1. 
   Тиграхауда сақтары- шошақ бөрік киген сақтар;
   
2. 
   Хаомаварга сақтары-хаома сусынын қайнатушылар;
   
3. 
   Парадарайя сақтары-теңіздің ар жағында тұрушы сақтар.
   

• 
  Темір дәуіріне сипаттама беріңдер.
  
• 
  Сақтар туралы жазба деректер қандай грек, парсы ғалымдары мен философтарын білесіңдер? Олардың қалдырған деректерінен не білуге болады?
  
• 
  Сақтар туралы қытай деректері қандай мағлұматтар береді?
  
• 
  Анахарсистің әлем философиясындағы алатын орны қандай?
  

Үйге тапсырма:§6.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Сақтардың қоғамдық құрылысы, шаруашылығының дамуы, кәсібі, бейнелеу өнерінің дамуы туралы түсіндіру. Діни наным-сенімдерді, антропологиялық зерттеулерді атап өту.
  
• 
  Бәсекеге барынша қабілетті білімді, адамгершілігі жоғары жеке тұлға тәрбиелеу.
  

Әдісі: СТО

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   Карта
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түген
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Үй тапсырмасын сұрау:

• 
  Темір дәуіріне сипаттама беріңдер.
  
• 
  Сақтар туралы жазба деректер қандай грек, парсы ғалымдары мен философтарын білесіңдер? Олардың қалдырған деректерінен не білуге болады?
  
• 
  Сақтар туралы қытай деректері қандай мағлұматтар береді?
  
• 
  Анахарсистің әлем философиясындағы алатын орны қандай?
  
• 
  Соңғы кезде темір дәуіріне байланысты қандай жаңалықтар болды?
  
• 
  Қазақстан жеріндегі темір дәуірінің ескерткіштерінің зерттелуі туралы не білесіңдер?
  

1. 
   Сақтардың қоғамдық құрылысы
   
2. 
   Сақ тайпаларының шаруашылығы
   
3. 
   Қолөнер мен зергерліктің дамуы
   
4. 
   Бейнелеу өнері
   
5. 
   Діни наным-сенімдер
   
6. 
   Сақтардың антропологиялық өзгерістері
   

І

1. 
   Сақ тайпаларында шаруашылықтың қандай түрлері дамыған? Көшпелі мал аруашылығының екі түрін ажыратып көрсетіңдер.
   

1. 
   Шаруашылықтың, өндіргіш күштердің дамуы қоғамдың әлеуметтік жағдайына қалай әсер етті?
   
2. 
   Малдың қай түрлері көп өсірілдіЮ Оның тиімді жақтарын айтып беріңдер.
   

1. 
   Сақтарда қолөнердің қандай түрлері дамыған?
   
2. 
   Сақ шебері жасаған ерекше бұйым деп нені атауға болады?
   

1. 
   Сақ шеберлері металл бұйымдар жасаудың қандай тәсілдерін білген?
   

Сақтардың діни наным-сенімдеріне тоқтала отырып, мәтіннің негізгі мазмұнын талдап, дәптерлеріне жазғызу.

• 
  Жерлеу салты;
  
• 
  Отқа табыну;
  
• 
  «Көсемдерге сыйыну»,
  
• 
  Аспан денелеріне сыйыну;
  
• 
  Анимизм, тотемизм, магия-ежелгі діни ұғымдардың сақталуы.
  

Сабақты бекіту:

• 
  Сақтардың қоғамдық құрылысы мен әлеуметтік жағдайлары қандай болған?
  
• 
  Сақ тайпаларының шаруашылығы туралы археологиялық деректер мен жазба деректерді салыстыра отырып, айтып беріңдер.
  
• 
  Темір дәуіріндегі қолөнер мен зергерлік туралы не білесіңдер?
  
• 
  «Аң стилі» дегенді қалай түсінесіңдер?
  
• 
  Сақтардың діни-нанымдары
  
• 
  Сақтардың антропологиялық жағынан монғолоидтік пішінге айнала бастауының себебі неді?
  

Үйге тапсырма:§7.

Сабақтың тақырыбы: § 8. Қазақ халқы қалыптасыуының ежелгі және орта ғасырлардағы тарихи кезеңдері

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қазақ халқы қалыптасуының еделгі және орта ғасырлардағы тарихи кезеңдері жөнінде оқушыларға толық түсінік беру, ерекшеліктеріне тоқталу.
  
• 
  Түркі этнонимінің пайда болуы жөнінде тоқтала отырып, түркі тілдес халықтардың қоныстанған аумағыжәне түркі тілдес ұлттардың қалыптасу кезеңдері жөнінде оқушыларға тиянақты білім беру.
  

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   «Қазақстан Республикасының саяси картасы».
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Үй тапсырмасын сұрау:

• 
  Сақтардың қоғамдық құрылысы мен әлеуметтік жағдайлары қандай болған?
  
• 
  Сақ тайпаларының шаруашылығы туралы археологиялық деректер мен жазба деректерді салыстыра отырып, айтып беріңдер.
  
• 
  Темір дәуіріндегі қолөнер мен зергерлік туралы не білесіңдер?
  
• 
  «Аң стилі» дегенді қалай түсінесіңдер?
  
• 
  Сақтардың діни-нанымдары
  
• 
  Сақтардың антропологиялық жағынан монғолоидтік пішінге айнала бастауының себебі неді?
  

1. 
   Ежелгі ру-тайпаларының этностық дәрежеге жетуі
   
2. 
   Қазақ халқы негізінің қалыптасуының ерте орта ғасырлардағы тарих кезеңдері
   
3. 
   Түркі тілдес халықтардың ата-бабасы қоныстанған жерлер. Қазіргі түркі тілдес халықтардың алып жатқан аумағы.
   
4. 
   Түркі тілдес этностардың қалыптасу кезеңдері
   

Темір дәуірі

Оқушылардың тақырыпты қалай түсінгенін тексеру үшін мынадай сұрақтар қою:

1. 
   Этнос сөзінің мағынасын түсіндіріңдер.
   
2. 
   Антрополог О.Исмағұловтың пікірі бойынша қазақтарда этностық үдеріс қай кезеңде басталды?
   
3. 
   Соңғы зерттеулерде қазақ халқының тілі түркі тілдес халыққа жататындығын немен дәлелдеуге болады?
   

Қазіргі түркі тілдес халықтардың алып жатқан аумағы туралы мәселені оқушылардың өз бетімен оқып, төмендегі кестені толтыру ұсынылады. Төменде кестенің дұрыс толтырылған нұсқасы.

Қазақ этносы халық болып қалыптасуының барысы:

• 
  Төрт мың жылға жуық уақытқа созылды;
  
• 
  Төрт түрлі тарихи кезеңде тілдік, этностық, антропологиялық, мәдени-тарихи дамуды басынан кешті;
  
• 
  Сақ, үйсін, қаңлы, қыпшақ, найман сияқты этностық топтар қазақ этносының негізін құрады;
  
• 
  Осындай тарихи даму кезеңдерін басынан өткізген ру-тайпалар XV ғасырдың басында қазақ халқының қалыптасуына негіз болды.
  

• 
  Қазақ халқының негізін құраған ежелгі тайпалар мен рулар туралы не білесіңдер?
  
• 
  Қаңлы, үйсін тайпалары қазақ халқының қалыптасуында қандай рөл атқарды?
  
• 
  Ерте орта ғасырларда қандай этностық өзгерістер болды?
  
• 
  Орта ғасырларда қандай этностық өзгерістер болды?
  
• 
  Қазақ халқы өзінің қалыптасу тарихында мәдени-тарихи дамудың қандай кезеңдерін бастан өткізді?
  
• 
  Қазіргі кездегі түркі тектес халықтардың қалыптасу кезеңдері туралы айтыңдар
  
• 
  Осман империясының негізінде қандай ірі халық қалыптасты? Оның өзіне тән қандай ерекшеліктер бар?
  

Үйге тапсырма

1. 
   
   
   жүктеу/скачать 1,12 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: