Сабақтың тақырыбы: Етістік

№1 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Етістік.

Білімділік мақсаты: Оқушылардың етістік туралы алған білімдерін есепке ала отырып, етістік туралы толық мағлұмат беру. Етістіктің түрлерін ажырата білуге, тіл біліміне танымдық қабілетін арттыру.

Дамытушылық мақсаты: Сөйлеу тілдерін жетілдіру. Шығармашылық іске жұмылдыру. Іздене білім алуға дағдыландыру.

Тәрбиелік мақсат: Талдауға алынған мысалдар арқылы оқушыларды адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты меңгерту.

Әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау, топтастыру, семантикалық карта толтыру.

Көрнекілік: С.Исаев «Қазақ тілі» оқулығы
Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

-оқушылармен сәлемдесу рәсімі;

-оқушылардың сабаққа қатысуы туралы кезекшінің мәліметі;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-сабақтың мақсаты айтылады.
ІІ Өткен тақырыптарға шолу жасау.

Сұрақ-жауап әдісі:

1. 
   Сөз таптары нешеге бөлінеді, рет-ретімен атап шық.
   
2. 
   Атауыш сөздерге нелер жатады?
   
3. 
   Біз қандай сөз таптырмен таныстық?
   
4. 
   Есімдік дегеніміз не?
   
5. 
   Мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
   

1. 
   Қызығушылықты арттыру:
   

Етістік дегеніміз-заттың қимылын іс-әрекетін білдіретін сөз табы. Не істеді? Не қылды?қайтті? деген сұрақтарға жауап береді.

Бұл сөздер заттардың іс-әрекетін білдіріп тұр.

110- беттегі туынды етістік жасайтын жұрнақтар тақтаға жазылады, әр оқушы өздерінің ойлаған мысалдарын жазады.

«Қыс қызығы» тақырыбына байланысты етістіктерді қатыстырып әңгіме құрастыру.

№2 сабақ

Сабақтың мақсаты:

Әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау, топтастыру.

Көрнекілік: С.Исаев «Қазақ тілі» оқулығы
Сабақтың өту барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі:

-оқушылармен сәлемдесу рәсімі;

-оқушылардың сабаққа қатысуы туралы кезекшінің мәліметі;

-оқу құралдарын ретке келтіру;

-сабақтың мақсаты айтылады.
ІІ Өткен тақырыптарға шолу жасау.

Сұрақ-жауап әдісі:

1. 
   Етістік дегеніміз не?
   
2. 
   Тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?
   
3. 
   Негізгі және туынды етістік дегеніміз не?
   
4. 
   Туынды етістік жасайтын жұрнақтарда атап, мысал келтір.
   

«Қыс қызығы» тақырыбындағы оқушылардың әңгімелері тыңдалады.

1. 
   Қысқаша түсінік беру:
   

Етістіктер

Күрделі /екі я одан да көп сөзден тұратын, бір ғана мағынаны білдіріп, бір ғана сұраққа жауап беретін,

Бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын етістіктер/

2. 
   Тақтамен жұмыс:
   

Жұрттар не істеді? –салғызды –баяндауыш

Нені сезген?-жамырағанын /толықтауыш/

Құлағы қайткен? –сезген-баяндауыш

еріп-дара етістік, жиылып отырды-күрделі етістік, жиылып-көсемше тұлғалы негізгі етістік, отырды-көмекші етістік.

Келдік-дара етістік.

Сағынғанын айтты-күрделі етістік, сағынғанын-есімше тұлғалы негізгі етістік, айтты-көмекші етістік.

Алып берді-күрделі етістік, алып-көсемше тұлғалы негізгі етістік, берді+көмекші етістік.
224-жаттығу: Мәтіндегі дара, күрделі етістіктерді теріп жазыңдар.

А)Сызбаны толтыр

көреген көзі-

лыпып тұрғандай-
4.Сабақты қорытындылау:

Етістік дегеніміз не?

Құрамына қарай түрлері, мысалдар келтір.
5.Үйге тапсырма:

1.Ережені түсініп оқу;

2.226-жаттығу: Берілген есім сөздерге жұрнақ жалғап, етістікке айналдырып жаз.

227-жаттығу: Берілген сөздердің қайсысы туынды, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар.

№3 сабақ

Сабақтың мақсаты: Етістіктің іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай бөлінетін түрі болымды және болымсыз етістіктер туралы түсіндіру.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі -/оқушылармен сәлемдесу, оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру, оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау/
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Сыныпқа сұрақ қою:

1.Етістік дегеніміз не?

2.Тұлғасына қарай қалай бөлінеді?

3.Құрамына қарай ше?

4.Дара және күрделі етістік дегеніміз не?

Етістіктер

Күрделі /екі я одан да көп сөзден тұратын, бір ғана мағынаны білдіріп, бір ғана сұраққа жауап беретін,

Бір ғана сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын етістіктер/

2226-жаттығу: Берілген есім сөздерге жұрнақ жалғап, етістікке айналдырып жаз.

227-жаттығу: Берілген сөздердің қайсысы туынды, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар.
ІІІ.Жаңа сабақ.Болымды және болымсыз етістік.

Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай
Болымды	Болымсыз
Іс әрекеттің жүзеге асуын білдіреді. Мысалы:кел, санады, жаздыр, барды т.б.	Іс әрекеттің болмауын, жүзеге аспауын білдіреді. Негізгі және туынды етістікке -ма,-ме, -ба,-бе, -па, -пе жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Мысалы: келме, санамады, жаздырма, бармады т.б.

2.Тақтаға мысалдар жазу: Болымды етістіктер бойынша:

Берілген болымды етістіктерден болымсыз етістік жасаңдар:

Бар-барма асық-асықпа бөгел-бөгелме ти-тиген емес

Көр-көрме жүгір-жүгірме сүрін-сүрінбе ұмыт-ұмытпа

Сыз-сызба шула-шулама күл-кұлме жоғалт-жоғалпа

Тіз-тізбе айқайла-айқайлама жағалас-жағаласпа атта-аттама

Айт-айтпа тарық-тарықпа сыз-сызған жоқ секір-секірме

Түс-түспе кешік-кешікпе теп-тепкен жоқ боя-бояма

А) –а, -е. В) –ба, -бе. С) –жоқ. D) –емес. E) –ды, -ді.

Дұрыс жауап: В

2. Болымсыз етістікті табыңыз.

А) Мекендейді.В) Болады.С) Жазып отыр.D) Ұзын болады.E) Көрінбейді.

Дұрыс жауап: Е

3. Болымсыз етістігі бар сөйлемді табыңыз.

А) Табиғат- халық қазынасы.

В) Адамдардың табиғатсыз күні болмайды.

С) Табиғаттың байлығын қорғай білуіміз керек.

D) «Халықаралық табиғат қорғау қоғамы» құрылған.

E) Қазақстанда аң-құстар, өсімдіктер қамқорлыққа алынған.

Дұрыс жауап: В

4.Сөйлемнен болымсыз етістікті табыңыз.

Жаңбыр жауса, біз ешқайда бармаймыз.

А) Жаңбыр В) Жауса. С) Біз. D) Ешқайда. E) Бармаймыз.

Дұрыс жауап: Е

А) Аяқта. В) Жу. С) Тісте. D) Жуын.E) Баста.

Дұрыс жауап: В

6. Етістік тудырушы жұрнақты көрсетіңіз.

А) –шы. В) –у. С) –ла. D) –ға. E) –рақ.

Дұрыс жауап: С

7.Туынды етістікті табыңыз.

А) Мырзалық. В) Жеңілдік. С) Сәндік. D) Ойлану. E) Тазалық.

Дұрыс жауап: D

8.Күрделі етістікті көрсетіңіз.

A) Есептеледі.B) Қарамаған.C) Басылған.D) Сенеміз.E) Кездесіп тұрады.

Дұрыс жауап: E
VI.Үй тапсырмасы:

1.Ережені түсініп оқу;

2. 231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.

№4 сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау, қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой-толғаныс.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру бөлімі

-оқушылармен сәлемдесу;

-оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру;

-оқу құралдарын ретке келтіру, бақылау.

-Болымды етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік дегеніміз не?

-Болымсыз етістік қандай жұрнақтар жалғану арқылы жасалады?

231-жаттығу: Сөйлемдердің құрамындағы етістіктерді тұлғасына қарай үлгі бойынша талдаңдар.

232-жаттығу: Өлеңді мәнерлеп оқып, өлең жолдарындағы болымсыз етістіктердің қалай жасалып тұрғандығын анықтаңдар.
ІІІ.Жаңа сабақ: Салт және сабақты етістік.

Мағынасына қарай
Салт етістік	Сабақты етістік
Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етпейді.Салт етістіктер:барыс, жатыс, шығыс, көмектес септігіндегі сөздермен тіркесуі мүмкін, бірақ табыс септігіндегі сөзбен байланыспайды. Мысалы: үйге кел, үйден шық, үйде отыр, үймен хабарлас, үй өртенді.	Өзінің алдынан табыс септігіндегі сөзді қажет етеді. Кімді?нені? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: хатты оқы, ақшаны сана, есепті шығар, шашыңды сана, төсекті сал.

Ескертпе:

1.Кейде етіс жұрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге, сабақты етістікті салт етістікке айналдыру қызметін атқарады.

Өзгелік етістің жұрнақтары:ғыз,-гыз,-қыз, -кіз,-дыр,-дір,-ыр,-ір,-р салт етістікке жалғанса оны сабақты етістікке айналдырады:
салт етістік сабақты етістік

шам сөнді шамды сөн-дір-ді

бала кетті баланы кет-ір-ді

гүл өседі гүлді өс-ір-ді

3. 
   Ырықсыз етістің жұрнағы сабақты етістікке жалғанып, салт етістікке айналдырады:
   

Әңгімені айтты әңгіме айт-ыл-ды

Хатты жазды хат жаз-ыл-ды

Кітапты түгел оқыды кітап түгел оқы-л-ды

Кітапты оқы, өлеңді оқы, кітап оқылды, әріпті жаз, үйге кел, маған кел, құпияны айт, әңгіме айтылды т.б.

233-жаттығу: мақал-мәтелдердегі ойды таратып айтыңдар, құрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп тұрғанын сұрақ қою арқылы анықтаңдар. Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екендігін ажыратыңдар.