Сабақтың тақырыбы: Ғ. Мүсірепов «Ұлпан» романы, кейіпкерлер бейнесі Сабақтың мақсаты

1. 
   Оқушылармен сәлемдесу, кезекші мәліметін тыңдау, сынып тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, назарларын сабаққа аудару.
   
2. 
   Кіріспе: Өресі биік өнер иесі, әдебиетке 20 - жылдардың екінші жартысында келген жазушы Ғабит Махмұтұлы Мүсіреповтың қаламынан туған бірнеше шығармаларымен, мазмұнымен, тақырыбымен танысып келдік.
   Ғ.Мүсірепов өз шығармашылығында аяулы, асыл, қасиетті аналар образын бейнелеуге ерекше назар аударған суреткер жазушы. Ғ. Мүсіреповтың шығармалары қандай тақырыптарға арналады?
   

“Мозайка” әдісі бойыншаоқушыларға жасырынған суретті дұрыс құрастыру арқылы өз топтарын табу, топ ережесімен таныстыру. (“Есеней” және “Ұлпан” тобы) Бүгінгі сабақ тақырыбымен таныстырып, «Ұлпан» романындағы кейіпкерлерді талдап, кім екендерін танитынымызды ескертемін.

“Ұлпан” романын оқу, сюжеттік жоспар құру.

1. 
   Қалың Керей - Уақтың билігін қолында ұстаған - Есеней мен Артықбай батырдың достығы, Есенейдің Артықбайдың үйіне келуі.
   
2. 
   Ұлпанды құтқаруы.
   
3. 
   Ұлпанды айттыруы.
   
4. 
   Той қамы, Есенейдің билік құруы.
   
5. 
   Ел қарызын өтеуі.
   
6. 
   Орыс үйіне келуі,тіршілік бейнесі.
   
7. 
   Есенейдің құлауы, Ұлпанның Ақнар атануы, айналасы он - он бес жылда Ұлпан дүйім елді билейтін ақылды ана болады.
   
8. 
   Қорлыққа шыдай алмаған – Ұлпан.
   
9. 
   Ұлпанның қарғысына ұшыраған - Торсан
   

А ) Жаңа сабақты өрбітуге кубизм тәсілін қолданамын. Оқушының көзқарасы мен өз пікірін қорғау шеберлігі есепке алынады.

(Шығарманы сатылай кешенді талдау:

2) Бұл романдағы Ұлпан мен Есенейдің махаббатына таң қалмауға болмас. Есеней Ұлпаннан қырық жас үлкен болса да, сыйластықпен, сүйіспеншілікпен бар өмірін осы кісіге арнаған. Екеуінің еліне сіңірген еңбегі түбінде зая кетіп, Есеней де, жалғыз қызы Біжікен де, одан туған бала да өмірден өтеді.Осындай үлкен махаббаттан ұрпақ қалмағаны мені қатты өкінтеді. Егер мен Мүсіреповтың орнына болсам, Ұлпан өмірінің соңы өз үйінде емес, өзін өзі улап, қорлықта өткізгенін дұрыс көрмей, романның аяғын басқаша аяқтаған болар едім.

1. 
   Ақнар — аналардың анасы, ел билеген көсем, сөз бастаған шешен, аузы дуалы, сөзі куәлы қоғам қайраткері. Ұлпан ата-анасының тұңғышы мен жалғызы болғандықтан, өте еркін өсіп, еркекшора киінген. Оның сезім байлығы, адамгершілігі, адалдығы, моральдық, тазалығы, ақылдылығы, зеректігі, зерделілігі, парасаттылығы, өткірлігі, өжеттігі келісті де көрікті бейнеленген. Сондай-ақ көркіне мінезі сай биязы да инабатты, сұлу да сымбатты. Ұлпан сөзге шешен, ақылды да, батыл қыз болып өседі.Ұлпанның мінезі де ашық жарқын, ақ көңіл. Әрі өз ой-пікірін ашық, нақты жеткізетін болған.Ұлпан - кең пейілді, адамгершілігі мол Сибан елінің кедей-кепшігіне қол ұшын беретін әйел.
   
2. 
   Есеней – романдағы тағы бір ең басты кейіпкерлердің бірі. Есеней Шыңғыс сұлтанның беделді биі. Оның даңқы, атағы бес болыс Керей-Уақ елін Кенесарының шапқыншылығынан аман алып қалған тұста дүркіреп шыққан, жасы алпысқа келген. Есеней - ол дәулетті, қатал билердің бірі болған. Ол − ауыр сүйекті, балуан денелі адам. Бар өмірі ат үстінде таза ауада өтіп келе жатқандықтан, үсті-басы қол батпайтын білеудей -білеудей бұлшық ет, бірақ қарны шыққан емес. Есеней діндар адам болғанымен бір кезде аса адуын, озбыр би болатын.
   
3. 
   «Түрікпен» Мүсіреп - Есенейдің ең сенімді серігі. Ол аздап сыбызғы тартады. «Бозінген», «Боз мұнай», «Сүйір батыр», «Алқа көл», «Алғашқым» деген күйлері бар. Одан соңғы құмары - бір жақсы ат, қонымды киім, серілеу адам. Қалталарында қалампыр жүреді. Әлі ақ кірместен сақал - мұртын жарасымды қырқып ұстайды. Мүсіреп Ұлпанды өзінің туған қарындасындай жақсы көріп, оған әрқашан қол ұшын береді және бір-бірімен қалжыңдасып жүре береді.
   
4. 
   Аңшы Мүсіреп – Есенейдің достарының бірі. Өзі мерген,шебер,аң аулаудан жанын салмайтын адам. «Қаршығалыда» үш мың қасқыр, бес мың түлкі, он екі мың күзен, жеті мың қоян бар» дейді.
   
5. 
   Шынар – түрікпен Мүсірептің сүйген жары, өмірлік серігі .Шынардың әкесі етікші болған. Шынар - қыпша бел, сұңғақ бойлы, қызыл шырайлы торғылт келіншек .Өзі ақ жарқын, кішіпейіл, адамгершілігі мол жандардың бірі.Аяғында кестелі етігі бар.Көк қиығының құйрығы азғана көтеріңкі.Сол жақ бетінде бармақ баттысы бар.
   
6. 
   Артықбай − Ұлпанның әкесі.
   
7. 
    Несібелі− Ұлпанның анасы.
   
8. 
   Біжікен (Бибіжиһан) −Есеней мен Ұлпаның қыздары.
   
9. 
   Тілеміс− тілмаш және Торсанның әкесі, өз әкесіне Есенейдің шошқа баққаны үшін дүре соққанына ерегесіп, кек сақтаған адам.
   
10. 
    Байдалы би, Тоқай би, Күзембай болыс  - Ұлпанның алтынмен жазылған, мөр басылған, екі басты самұрық құсы бар генерал губернатордын мақтау қағазын алғанын көре алмай, іштарлық көрсеткен ауылдың би-болыстары.
    
11. 
    Хұсайынғази – молда.
    
12. 
    Еменалы - Есеней бидің інісі. Сөйлесіп, көңіл көтеруге де жарамайтын адам. Аңға шықса далақтап шауып, айқайлап, шулап аңды күндік жерден үркітіп жібереді. Еменалының үш баласы да өзі сияқты сотқар, арампаз болған.
    
13. 
    Айтолқын - Еменалының әйелі. Оның бойы шарғылау,бөктеріншектілеу келген.Айтолқын өзін бәрінен жоғары ұстайды, сондай-ақ көкіректеу. Барша адамды сынағанды ұнатады.
    
14. 
    Торсан - Біжікеннің күйеуі.Қазақ денелі, кавказ көзді жас жігіт. Ол Сипап қаласында орысша бастауыш мектеп бітірген, өзге замандастарынан өресі биік, білгір де ұтымды, ойын-сауықта жұмысы жоқ, іскер жігіт. Торсан алдамайтын, алданбайтын, адалдығына кір жұқтырмайтын адам болған.Торсан үй ішілік жайларда өте жұмсақ.
    
15. 
    Кенжетай Есенейдің әрі атшысы, әрі имамы, әрі “суфлері”
    
16. 
    Мырзаш− Ұлпанды айттырған Түленнің баласы, аурушаң, кембағал адам.
    
17. 
    Қожық − аты әйгілі барымташы, қанішер, баукеспе ұры, жүз жігіт ұрысы бар, қарақшы, Есеней қасқыр қуып, көлдегі жылымға түсіп кеткенде суық далада дерт жабыстырып, Қожықтың қосы екенін біліп қонбай кетеді.
    
18. 
    Жәуке − Ұлпанның ағасы Ембайдан асырап алған қызы, Торсанның екінші жары, Күрлеуіттің қызы. Ақылы өзінен аспайтын, дүниеқоңыз, қатыгез, шайпау әйел.
    
19. 
    Сәдір−Артықбайдың үзеңгілес досы, найзашы, дүресоққыш, кейіннен Есенейдің жылқышысы.
    
20. 
    Шоқан – әке зұлымдығына шыдай алмай өзін пышақпен жарып өлтірген Торсанның ұлы.
    

 Ұлпан бейнесі ,,,, Ұлпан орта жүзді аузына қаратқан әулие ана ғой. Әулие болмаса айтқаны келер ме еді? Өлерінде Торсанды “Маған көрсеткен қорлығың өз басыңа келсін” деп қарғаған екен.