Сабақтың тақырыбы ХІІ модуль. Сұлу, әдемі музыка Сабақтың мақсаты

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Ережелерді қайталау.

1. 
   Сөздікпен жұмыс. Сөз тіркесін құрастыру
   

Тұтқынға алу-взять в плен

Бағу – пасти

Сыншы – критик

Сыбызғы – свирель

Таңырқай – с удивлением

Уәзір – визирь

Алғысын айтты – поблагодарил

Бас ию – преклоняться

2. 
   Мәтінмен жұмыс. 1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, мазмұнын айту, мәтінге ат қою, сұраққа жауап беру.
   

3. 
   Дәптермен жұмыс. Тапсырмалар орындату.
   

1. 
   Мәтінге сұрақтар құрау.
   
2. 
   Мәтіндегі қарамен жазылған сөздерді теріп жазып, буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалардың емлесін түсіндіріңдер.
   

1. 
   Мәтінді түсініп, рөлге бөліп оқыңдар. Саймақ ханға қалай жауап береді?
   
2. 
   Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды табыңдар.
   

«Тек сұлу, әдемі, шыншыл музыка ғана адам жүрегіне жол табады» дегенді қалай түсінесіңдер? Сол туралы шағын әңгіме жазыңдар.

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

Сөйлемдерді жазып алып, үндестік заңына бағынбайтын заңына бағынбайтын қосымшаларды тауып, астын сызыңдар.

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

3. Тапсырма тексеру

1. 
   Тапсырмалармен жұмыс.
   

1. 
   Ақын мен әнші – адамзаттың бұлбұлы.-
   

2. 
   Жігітке өлең де, өнер де – өнер-
   

3. 
   Өлең – алтын, сөз – күміс.-
   

4. 
   Өлең өмірді ұзартады.
   

5. 
   Өлең – сөздің патшасы.-
   

6. 
   Ән – көңілдің ажары.-
   

2-тапсырма. Кестедегі мәліметтермен танысу.

2. 
   Дәптермен жұмыс.
   

1. 
   Көрді, таранды, сағындырды, айтысты, киінді.
   
2. 
   Өлең айтылды.
   

Сурет ілінді.

Әдемі киім киінді.

5-тапсырма. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларға мысал келтіріңдер.

1. 
   – паз: әсемпаз, өнерпаз, дауылпаз.
   
2. 
   – мен, - бен, - пен: айтыспен, киномен, оқушымен
   
3. 
   – дікі, - тікі, - нікі: композитордікі, адамдікі, оқушынікі.
   

1. 
   Етіс нені білдіреді?
   
2. 
   Өздік етіс деген не?
   
3. 
   Өздік етіс жұрнақтары
   
4. 
   Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар.
   
5. 
   Кірме сөздерге мысал келтіріңдер.
   

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

3. Тапсырма тексеру

1. 
   Тапсырмалармен жұмыс.
   

Халықтың музыкалық аспаптары белгілі бір халыққа тән әрі өзіндік ерекшелігі болады.

Қазақтың музыкалық аспаптары – ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа ауысып келе жатқан мәдени мұра. Ертеде аспаптарды ағаштан ойып, түрлі өсімдіктерден, малдың терісі мен сүйегінен, мүйізі мен қылынан жасаған. Музыка аспаптарын халыққа хабар бергенде, аңды үркіткенде, ән-күйлер орындағанда пайдаланып отырды. Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен қобыздың алғашқы үлгілерін ұсынған профессор А.Жұбанов болды.

Сөздік

Мұра-наследие

Үркіту-спугнуть

Орындау-исполнять

2. 
   Дәптермен жұмыс. Диалог негізінде сөйлемдерді аяқтаңдар.
   

1. 
   Домбыра – қазақ халқының ұлттық аспаптарының бірі.
   
2. 
   Ол – қос ішекті музыкалық аспап.
   
3. 
   Оның ерекшелігі – ішекті аспаптарға жатады.
   
4. 
   Домбыраның дауысы қоңыр, құлаққа өте жағымды.
   

• 
  Халықтық музыкалық аспаптар қандай болады?
  
• 
  Ертеде аспаптарды неден жасаған?
  
• 
  Ертеде музыкалық аспаптарды не үшін пайдаланған?
  
• 
  Қазақтың халық аспаптар оркестріне домбыра мен қобыздың алғашқы үлгілерін кім ұсынған?
  

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

3. Тапсырма тексеру

1. 
   Тапсырмалармен жұмыс.
   

1. 
   Тапсырма. Жоспар бойынша өздеріңе ұнайтын бір музыкалық аспапты суреттеңдер.
   

1. 
   Музыка аспабының атауы.
   
2. 
   Аспаптың жасалған материалы туралы мәлімет.
   
3. 
   Аспаптың құрылысы.
   
4. 
   Музыка аспабының үні туралы.
   

3-тапсырма. Өздеріңе ұнайтын музыкалық аспапты суреттеу.

4-тапсырма. Сұрақтарға жауап беру.

2. 
   Дәптермен жұмыс.
   

3. 
   Оқу-аудару тапсырмалары.
   

Қазақ әндерінің қай түрін алсақ та, өнегелі өсиет арқылы мейірбандыққа, татулық пен бірлікке, адамгершілікке, байсалды мінезге, ақылдылыққа насихаттайды. Қазақ халық әндерінің жанрлары да көп. Қазақ халық әндерін А.В.Затаевич, Б.Г.Ерзакович, Т.Бекқожина, З. Қоспақов, т.б. ғалымдар зерттеді.

Қазақ әндерінің басым көпшілігі домбыраның сүйемделуімен орындалады. Қобыз, сырнай, жетіген, үш ішекті домбырамен де айтылатын әндер бар. Қазақ халқында кең тараған халық әндері: «Дударай», «Гүлдерайым», «Арман-ай», «Ақ баян», «Бір бала», «Ақерке», т.б.

(Н.Дүкенбай)

* мәтінді аударуға қажетті сөздер:

мейірбандық – добрата

татулық – дружба

адамгершілік – человечность

ғалымдар – ученые

сүйемелдеу - аккомпанировать

3-тапсырма. Сұрақтарға жауап беру.

4-тапсырма.

Қазақтың әнші-ақындары

Ақан сері Біржан сал Жаяу Мұса

Қорамсаұлы Қожағұлұлы Байжанұлы


Шығармалары



«Ғашығым», «Ақтентек», «Жанбота»

«Ақсиса», «Шолпан», «Гауһар қыз»

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

3. Тапсырма тексеру

1. 
   Өз беттерінше тапсырма түрлерін орындау.
   

1. 
   Берілген қатардан буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаны табыңдар.
   

В) өлең

D) ән

А) домбыра

С) дауылпаз

D) жетіген

3. Жеті ішекті шертпелі музыка аспабын табыңдар.

А) домбыра

В) сыбызғы

С) дауылпаз

D) жетіген

4. Алматыдағы К.Байсейітова атындағы музыка мектеп-интернаты қашан ашылды?

А) 1946 ж

В) 1948 ж

D) 1947 ж

5. Өздік етісті табыңдар.

А) орылды

С) салынды

D) әкелінді

6. Қазақтың ұлттық аспабына жатпайтын

А) домбыра

В) баян

С) сазсырнай

D) жетіген

7. Берілген сөйлемді толықтыр.

А) тартылады

В) қол соғады

С) ойнаймыз

D) айтамыз

8. Ақан серінің әнін табыңдар.

А) «Ғашығым»

В) «Ақтентек»

D) «Жанбота»

9. Сөйлемді аяқта. Ән – көңілдің .....

А) келбеті

В) әлпеті

С) ажары

D) пішіні

10. Орыс тілі арқылы енген кірме сөздер.

А) ән

D) өлең

1. Өздік етіс деген не? Жасалу жолы

2. Музыкаға қатысты кірме сөзді жазып, қай тілден енгенін айтыңдар.

3.Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптарының қолданысына қарай түрлері. Ұнайтын аспапты суреттеңдер.

4. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды қатыстырып, тақырыпқа байланысты сөйлем құраңдар.

5. Өздік етісті қатыстырып сөйлем құраңдар.

6. Буын үндестігіне бағынбайтын септікті атаңдар. Бір сөзді толық септеңдер.

7. Күй тақырыбында пікірталас өткізу.

8. Халық әндері туралы айтып беріңдер. Мысал ретінде халық әндерін атаңдар.

• 
  сұрақ-жауап
  
• 
  ереже қайталау
  

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

1. 
   Тапсырмалармен жұмыс.
   

Күй аңыздары

Күй аңыздарын үш арнаңа бөліп қарастыруға болады. Біріншісі – халық күйлерінің күй аңызы. Екіншісі – халық композиторлары шығарған күйлердің аңыз-әңгімесі. Үшіншісі – бүгінгі күйші-композиторларымыз шығарған күйлердің аңызы.

• 
  Мәтінді аударуға қажетті сөздер.
  

Сүзгі-сито

Ерекшелік-особенность

Тікелей – напрямую

Елеулі – весомый

2. 
   Деңгейлік тапсырмалар орындау.
   
3. 
   Диалог оқу.
   
4. 
   2-тапсырма. Мәтін бойынша мазмұндама жазу.
   

Халық күйлері – халықтың тұрмыс-салт көріністерін, адамның тағдырын, жалпы өмірдегі болмысты суреттеп, баяндайтын күй. Халық күйлері әр түрлі тақырыптарды қамтитын тарихи ерекшелігімен құнды. Халық күйлері ұрпақтан ұрпаққа жеткенімен, шығарағн кісілердің аты-жөні ұмыт болуынан халықтың күйі деп аталған.

• 
  Қандай күйлерді білесіңдер?
  
• 
  Күй аңыздың түрлері
  
• 
  Күй дегеніміз не?
  
• 
  Немен ерекшеленеді?
  

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді сұрау

3. тапсырма тексеру.

1. 
   Тапсырмалармен жұмыс.
   

Құрманғазы Сағырбаев

(1806-1879)

Құрманғазы Сағырбаев – қазақтың күйші композиторы, домбырашы, халық аспаптар музыкасының алыбы әрі классигі. Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.

Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақсақ киік», «Түрмеден қашқан», «Балбырауын» сияқты күйлер шығарған. Бұл күйлерәнде күйші халықтың арманы, қажымас қайрат-жігерін суреттеген.

• 
  Мәтінді аударуға қажетті сөздер
  

Әділетсіздік-несправедливость

Озбырлық-угнетатель

Қажымас-неустанный

Қайрат-сила
2-тапсырма. Диалог оқу.

2. 
   Дәптермен жұмыс
   

4-тапсырма.

• 
  Мәтінді оқып, аудару
  

Кәрі әже күндегі машығы бойынша бесік жырын айтты. Өте өзгеше, ескі жыр. Абайдың өз әжесінен басқа ешкімнен естімеген жыры. Бәрақ кәрі әжесінің өзіндей соншалық жақын, ыстық, сүйікті жыры. Кішкентай күнінде Абай өзі де кеш сайын осы жырдың тербеуімен ұйықтайтын. Сол күндерден бір сөзі де өзгермеген, ана жүрегіндегі айнымас жыр...

• 
  Мәтінді аударуға қажетті сөздер
  

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап
  

3-тапсырма, 137-бет, жазбаша

2. Оқушыларды түгелдеу.

3. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

4.Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Жаңа сөздерді айтып шығу

3. Тапсырма тексеру

1. 
   Өз беттерінше тапсырма түрлерін орындау.
   

1. 
   Күй аңыздарының қатарын жатпайды
   

В) коспозиторлар күйлері

D) күйші күйлері

2. Құрманғазының күйі.

А) «Тойбастар»

С) «Әсемқоңыр»

D) «Сарыжайлау»

3. Ахмет Жұбанов кім?

А) күйші

В) әнші

4. «Құрманғазы» атты поэма жазған кім?

А) М.Төлебаев

В) А.Жұбанов

D) Ә.Тәжібаев

5. А.Жұбановтың өмір сүрген жылдары.

А) 1906-1967 жж.

С) 1906-1966 жж.

D) 1906-1969 жж.

6. М.Төлебаев қай жылдары қазақтың халық аспаптары оркестрінің дирижері болды?

В) 1942 - 1943 жж.

С) 1942 - 1945 жж.

D) 1942 – 1946 жж

7. Жошы ханның жалғыз ұлы туралы баян етілген тарихта қалған күй.

А) «Қоңыр қаз»

В) «Алтай батыр»

С) «Кісен ашқан»

8. Күй нешінші ғасырдан бастап жанр болып қалыптасты?

А) ХVғ.

В) ХІVғ.

С) ХVІғ.

D) VІІІғ.

9. Құрманғазының шәкірті ретінде жолын жалғастырған кім?

А) Сүгір

D) Жамбыл

10. Көне музыкалық жанрды табыңдар.

А) күй

В) терме

D) айтыс

1.Ең көне музыка жанрының қалыптасуын айтып беріңдер.

2. 
   Қазақ композиторларының шығармалары туралы не білесіңдер?
   
3. 
   Қандай музыкалық жанрды жақсы көресіңдер?
   
4. 
   Музыка аспаптары үйірмесіне қатысасыңдар ма?
   
5. 
   Буын үндестігінің жасалу жолы.
   
6. 
   Өздерің білетін күйшілерді айтып беріңдер
   

• 
  сұрақ-жауап
  
• 
  ереже қайталау
  

• 
  Бүгін сабақта не өттік?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сабақ қызық болды ма?
  
• 
  Несімен қызық болды?
  
• 
  Не үйрендік?
  
• 
  Сұрақ-жауап