Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Әдебиет өнердің бір саласы Сабақтың мақсаты: Білімділік

1. 
   Пән аты: Әдебиет
   
2. 
   Сыныбы: 5
   
3. 
   Күні, айы, жылы:
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім:
   

1.Сабақтың тақырыбын тақтаға жазу.

2. Сабақ мақсатын түсіндіру.

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Әдебиет – ол да көркемөнер. Көркем өнердің сәулет, мүсінші, сурет, музыка сияқты түрлері болады.

Көркем әдебиет адамның тілімен берілетіндіктен, өнердің барлық түрінің әсерін тудыра алады. «Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгендеп білмесе, адамдықтың орны болмайды» деп Абай айтқандай, көркем әдебиет бізді адам өмірі, әлемнің сырлары, табиғат келбеті туралы көрінетін және көрінбейтін ұғымдармен сусындата алады, ішкі сезімді аңғарып, сезінуге үйретеді. Сонымен бірге көркем әдебиетте автордың өз көңіл – күй қалауы, өзіндік көзқарасы тұрғысынан жеткізетінін есте ұстаймыз.

Көркем әдебиеттің әр түрін жақсы танып – білген адамның көркем шығарманы дұрыс түсінуге дайындығы болады. Бесінші сыныпта біз оның өлең, дастан, роман повесть сияқты түрін білетін боламыз. Жанрдың еркшеліктерін аңғара отырып, шығарманы көркемөнер түрі ретінде қабылдауға үйренеміз, олардың авторлары туралы түсінік аламыз.

Сондай – ақ әдебиеттің үлкен бір түрі – ауыз әдебиетінің үлгілерімен де танысамыз. Сөйтіп әдебиеттің әр түрін біліп көркем әдебиет туралы тұтас ұғым аламыз. Көркем әдебиет үлгілерін оқу арқылы біз ішкі рухани дүниемізді байыта түсеміз, білімнің адамгершілік қасиеттердің жаңа биіктеріне шығамыз. Дұрыс оқып, сауатты жазуға одан әрі жаттығамыз. Кітап біздің ажырамас досымызға айналатын болады.

VІ. Түсінік тексеру:

1. 
   Әдебиет не туралы ғылым?
   
2. 
   Әдебиеттің өнердің басқа түлерінен айырмашылығы неде?
   
3. 
   Көркем әдебиет туралы А.Құнанбаев не деген?
   
4. 
   Көркем әдебиет бізді неге үйретеді?
   
5. 
   5- сыныпта біз көрке әдебиеттің қандай түрлерімен танысамыз?
   
6. 
   Бізге көркем әдебиеттің қандай пайдасы бар?
   

Топтастыру әдісі

Роман

өлең повесть

дастан

поэма

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Пән аты: Әдебиет
   
2. 
   Сыныбы: 5 «Ә»
   
3. 
   Күні, айы, жылы: 03.09.2014
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім: Ж.Юнусова
   
6. 
   Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік
   

1. 
   Білімділік: Оқушылардың халық ауыз әдебиеті туралы білімдерін кеңейту.
   
2. 
   Тәрбиелік: Оқушыларды халық ауыз әдебиет туындыларын қастерлеуге, елжандылыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: Оқушылардың қосымша деректер арқылы әдеби дүниетанымдарын кеңейту.
   

1. 
   Әдебиет не туралы ғылым?
   
2. 
   Әдебиеттің өнердің басқа түлерінен айырмашылығы неде?
   
3. 
   Көркем әдебиет туралы А.Құнанбаев не деген?
   
4. 
   Көркем әдебиет бізді неге үйретеді?
   
5. 
   5- сыныпта біз көрке әдебиеттің қандай түрлерімен танысамыз?
   
6. 
   Бізге көркем әдебиеттің қандай пайдасы бар?
   

Қазақ әдебиеті екіге бөлінеді: біріншісі – ауыз әдебиеті, екіншісі – жазба әдебиет. Ауыз әдебиеті елдің жазу өнерін білмей жүрген кезінде шыққан сөз өнері. Жазу өнері болмаған соң, елдің тарихы, өмірі, тұрмысы, салты, туған жері, өнері, арманы әдемі мәнді әңгімелерімен айтылған. Ауыз әдебиетінің шығарушыларының аты – жөні бізге белгісіз. Олар басында ауызша шығарылған және бір ауыздан екінші ауызға көшіп, ауызша айтумен сақталған. Ескіліктен қалған ондай сұлу, дәмді сөздерді жалғыз адам ғана біліп қоймайды, жалпақ ел болып үйреніп, түгелімен есінде сақтайды. Ел болып кейінгілерге көркемдеп, әсерлі етіп айтып беріп отырады. Ауыз әдебиеті осылай пайда болады. Ауыз әдебиетінен елдің даналығын, танымын, тәлімін, мінез- құлқын түгел білеміз.

1. 
   Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
   
2. 
   Ауыз әдебиеті деген не?
   
3. 
   Жазба әдебиет деген не?
   
4. 
   Ауыз әдебиетінің үлгілері бізге қалай жеткен?
   
5. 
   Ауыз әдебиеті қалай пайда болды?
   
6. 
   Ауыз әдебиетінің бізге берері не?
   

1. 
   Тұмыс – салт жырлары
   
2. 
   Ертегілер
   
3. 
   Мақал – мәтелдер
   
4. 
   Жұмбақтар
   
5. 
   Шешендік сөздер
   
6. 
   Аңыз – әңгімелер
   
7. 
   Батырлар жыры
   
8. 
   Ғашықтық жыры
   
9. 
   Ақындар айтысы.
   

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру. 1. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік
   

1. 
   Пән аты: Әдебиет
   
2. 
   Сыныбы: 5 «Ә»
   
3. 
   Күні, айы, жылы: 10.09.2014
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім: Ж.Юнусова
   

1. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік

2. Ертегілер оқу
ІІІ. Білім тексеру:

1. 
   Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
   
2. 
   Ауыз әдебиеті деген не?
   
3. 
   Жазба әдебиет деген не?
   
4. 
   Ауыз әдебиетінің үлгілері бізге қалай жеткен?
   
5. 
   Ауыз әдебиеті қалай пайда болды?
   
6. 
   Ауыз әдебиетінің бізге берері не?
   
7. 
   Тұрмыс жырларының түрлері
   

Қазақ әдебиетінің үлкен бір саласы – тұрмыс – салт жырлары. Күнделікті тұрмыста өлең айту қазақтың ең қасиетті салты болған. Ондай өлеңдерді, жырларды сондықтан да тұрмыс- салт жырлары деп атаған.

Тұмыс – салт жырларында халықтың өзіне тән тұрмысы, тіршілігі салт – дәстүрі сөз болады, төрт түлік мал және басқа жануарлар туралы, наурыздағы, көктемдегі ел қуанышы туралы жырлар айтылады. тұрмыс – салт жырларының түрлері:

1. 
   Бесік жыры.
   
2. 
   Тұсау кесер жыры.
   
3. 
   Жар – жар
   
4. 
   Той бастар.
   
5. 
   Беташар.
   
6. 
   Бата-тілек.
   
7. 
   Жоқтау.
   

Тұрмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі – наурыз жырлары. Көктемнің келуін жаңа жылдың келуі деп түсінген халық, күн жылып, мал көкке тойынған шақты қуаныш көріп, жауын көп болсын, ақ мол болсын, елге тоқшылық болсын деп өлеңдер айтқан. Оны біз наурыз жырлары деп атаймыз.

1. 
   Тұрмыс – салт жырлары дегеніміз не?
   
2. 
   Оларды неген тұрмыс – салт жырлары деп атаған?
   
3. 
   Тұмыс – салт жырларының қандай түрлері бар?
   
4. 
   Тұмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі қандай?
   
5. 
   Наурыз жыры дегеніміз не?
   

1. 
   «Малдың баласын сүюі» атты өлеңді мәнерлеп оқу
   
2. 
   «Төрт түлік мал туралы» атты өлеңді тізбектеп оқу
   

1. 
   Өлеңнен төтр түлік маоға қазақ халқының қалай қарағанын аңғарыңдар
   
2. 
   Әрбір түлік төлінің сипатын ақындық тілмен айтыңдар.
   
3. 
   Өлеңдегі әрбір төлдің сипатына лайықтап шағын суреттемелер жазыңдар.
   
4. 
   Өлең шумақтарын жалғастырып жазып көріңдер.
   

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Наурыз өлеңдерін жаттау.
   

1. 
   Пән аты: Әдебиет
   
2. 
   Сыныбы: 5 «Ә»
   
3. 
   Күні, айы, жылы: 12.09.2014
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім: Ж.Юнусова
   
6. 
   Сабақтың тақырыбы: Мақал – мәтелдер
   

1. Отан, туған жер, халық, еңбек, ерлік, батырлық туралы мақал – мәтелдерді жаттау

2. Мақал – мәтелдер туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру:

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Мақал – мәтелдер ауыз әдебиетінің бір түрі. Мақал – мәтелдерде көбінесе нақыл, ақыл айтылады. жаманнан сақтандырып, жақсыны үлгі етеді. Мақал – мәтелдердің мәндері, тақырыптары әр алуан; еңбек пен ерлік, жақсы мен жаман, достық пен қастық, ақыл мен өнер- білім, ынтымақ пен бірлік, Отан туралы т.б. болып келеді. Халық өмірдегі өз бақылауларын қорытындылап, тұжырым жасап, ұйқасты сөздермен өнеге, үлгі боларлық мақарлад жасап отырған. Мақал – мәтелдер өлең сөз сияқты көркем, ұйқасып тұрады. Сөйлемдерді өте ықшам, басы артық сөз болмайды, сөздерді басқа сөзбен алмастыруға келмейтін тұрақты кедеді. Мәселен, «Ақыл – жастан, асыл – тастан» деген мақалдың сөздерінің орнына басқа сөз қойып немесе қосып, я алып тастап көрсеңдер ма,ынасының мақал ретінде қуаты да, көркі де, мәні де бұзылып, өз сипатын жоғалтатынына көздерің жетеді.

Ақын – жазушылар шығармаларының жақсы сөздері де мақалға айналып кетіп отырады. Мысалы, Абайдың жаман дос туралы « Күн жауғанда қойныңда, күн ашықта мойныңда», «Күшік асырап ит еттім, ол балтырымды қанатты» деген сияқты сөздері бүгінде мақал ретінде айтылады.

Мақал – халықтың өмірден алған тәжірибесінің ойтұжырымының қорытынды жиынтығы, айқын ойды үлгі өнеге, ақыл ретінде қысқа қайырып, көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана, нақыл сөзі.
VІ. Түсінік тексеру:

1. 
   Мақал деген не?
   
2. 
   Мәтел деген не?
   
3. 
   Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неден байқалады?
   
4. 
   Мақал мен мәтелдің ой түйіндеу тұрғысынан қарағандағы ерекшеліктерін ата?
   
5. 
   Мақал мен мәтелдің құрылымы жағынан айырмашылықтарын ата.
   

Топтастыру әдісі:

Аяқталға

сөйлем

дәлелді

салыстыру екі

бөлімді

немесе сөз

топшылау тіркесі

мағына

қорытынды тұспалды

пікір

дәлелдеу

1. 
   Бағалау
   

1. Ынтымақ, бірлік, татулық, достық, жолдастық, оқу, білім, өнер, адамгершілік туралы мақал – мәтелдерді жаттау

2. Мақал – мәтелдер туралы түсінік.
Сабақ жоспары

1. 
   Пән аты: Әдебиет
   

1. Жұмбақтар туралы түсінік, жаттау

2. Жаңылпаштар жаттау

ІІІ. Білім тексеру:
Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.

№	Мақал - мәтелдер	Тақырыптары
1	Денсаулық – зор байлық	.....
2	.....	Өнер – білім
3	Досы көпті жау алмайды,...	...
4	....	Еңбек
5	Ата көрген оқ жонар,...	...
6	....	Ынтымақ, бірлік
7	Ерді намыс өлтіреді,....	...

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Жұмбақ – ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол адамдардың бір нәрселердің белгілерін екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері. Жұмбақ мақал – мәтел сияқты тақпақтап, ұйқастырып айтылады. жұмбақтар өте ертеден келе жатқанмен, әр уақытта халық оның жаңа түрлерін ойлап шығарып отырған. М.Әуезов «Жұмбақ адамның дүниетану жолындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді» деген. Жұмбақ болатын заттар: аспан әлемі, жыл мезгілдері, қоршаған табиғат, тұрмыстық заттар,мал, жан – жануарлар, адам оның дене мүшелері, еңбек құралдары,т.б. әр түрлі заттар мен құбылыстар, білім өнер ұғымдары. Жұмбақтар соған байланысты тақырыбы жағынан да сан алуан. Өздерің де кез келген нәрсені жұмбақтап, ұйқасын келтіріп құрастыруларыңа болады.

1. 
   Жұмбақ дегеніміз не?
   
2. 
   Жұмбақтар қалай пайда болған?
   
3. 
   Жұмбақ болатын заттар нелер?
   
4. 
   Жұмбақтардың тақырыбы қандай болады?
   
5. 
   Жұмбақтарды қалай құрастыруға болады?
   
6. 
   Жаңылпаш деген не?