Сабақтың тақырыбы: мыс-тас ғасыры (энеолит) Сабақтың мақсаты

• 
  Еңбек құралдарының жетілуі, адамдардың мысты игере бастауы, оның тас дәуірінен ерекшелігі, хронологиясы туралы айта отырып,оқушыларды ізденімпаздыққа, шыдамдылыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

• 
  Неолит тұрақтарын ата
  
• 
  Неолитескерткіштерін ата
  
• 
  Неолиттің хронологиясы
  
• 
  Көзе дегеніміз не?
  

Адамзат баласының металдан жасалған құралдарды игере бастауы мыс-тас ғасырынан (энеолит) басталады. Бұл кезең шамамен алғанда б.з.б. 3000-2800 жылдары өткен. Мыс-тас дәуірінде жасалған құралдар өндіріске енгізілді.

1. 
   Еңбек құралдарының жетілдірілуі
   
2. 
   Мыс-тас ғасырының ерекшелігі
   

3. 
   Мыс-тас ғасырының ерекшеліктері
   

Үйге тапсырма: §6. Тест тапсырмаларын орындау

• 
  Ежелгі адамдардың қоршаған орта туралы түсінігі, білім, діни көзқарастар т.б. туралы айту.
  
• 
  Өнердің шығуы турады баяндай отырып, мәдениеттілікке, имандылыққа, тапқырлыққа тәрбиелеу
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

1. 
   Еңбек құралдарының жетілдірілуі
   
2. 
   Мыс-тас ғасырының ерекшелігі
   

1. 
   Білімнің дамуы
   
2. 
   Діни көзқарастың қалыптасуы
   

• 
  Тотемизм-адамдардың шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыру.
  
• 
  Адамдардың түсінігі бойынша , жер мен судың, орман мен таудың иелері болған. Сондықтан оларға құрбандық әкеліп тұруға тырысқан. Табиғаттан тыс күштер әлемді билеп тұрады, олар үрлесе, дауыл тұрады, қаласа, аңдар басқа жаққа ауып кетеді деп сенген. Адамдар оларды аруақтар (рухтар), ао орасан зор күш иесін құдайлар деп атаған.
  

3. 
   Өнердің шығуы.
   

• 
  Адамдар өздерінің білімдерін қалай жетілдірген?
  
• 
  Діни көзқарастың қалыптасуы неге байлынысты болды?
  
• 
  Өнер қалай пайда болған, Өнердің қай түрі жақсы дамыған?
  

Үйге тапсырма: §7. Өзін-өзі тексеру сұрақтары

Алғашқы қауымдық адамдар тарихынан не білдік?

• 
  Тас дәуірі қандай кезеңдерге бөлінеді?
  
• 
  Палеолит- ежелгі тас ғасыры, мезолит-орта тас ғасыры, неолит-жаңа тас ғасыры.
  
• 
  Тастан жасалған негізгі құралдарды ата. /Қашау, қырғыш, балта, найзының ұшы, пышақ, садақпен жебе./
  
• 
  Алғашқы қауым адамдарының ұжымы дегеніміз не?
  

• 
  Дін қалай шықты?
  

• 
  Неолит кезеңінде адамдар қандай жаңалықтар ойлап тапты?
  

Уақыт	Еңбек құралдыры	Кәсіптері	Адамдар мен олардың ұжымдары	Дін
Палеолит дәуірі Ерте Кейінгі
Орта тас ғасыры (мезолит)
Жаңа тас ғасыры (неолит)

• 
  Жалпы адамзат баласының даму тарихында ерекше орын алатын қола дәуірінің ерекшелігі, бұл дәуірде жасалынған еңбек құралдар, андроновтық тайпалар туралы егжей-тегжейлі түсіндіре отырып, білімді, білікті азамат тәрбиелеу.
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

• 
  Тас дәуірі қандай кезеңдерге бөлінеді?
  
• 
  Палеолит ?
  
• 
  Тастан жасалған негізгі құралдарды ата.
  
• 
  Алғашқы қауым адамдарының ұжымы дегеніміз не?
  
• 
  Дін қалай шықты?
  
• 
  Неолит кезеңінде адамдар қандай жаңалықтар ойлап тапты?
  

1. 
   Өндіріске металл-құрал саймандардың енуі.
   
2. 
   Қоладан жасалған еңбек құралдарына көшу
   
3. 
   Андрон мәдениеті туралы мәлімет
   
4. 
   Андрондықтардың шаруашылығы мен кәсібі.
   
5. 
   Андрон баспаналары
   

• 
  Қола дәуірі б.з.б. 2800 жыл –б.з.б. 900 жыл аралығын қамтиды.
  
• 
  Андрон тектес қола мәдениеті Орал (Жайық) өзенінен бастап, Енесей өзеніне дейінгі, Батыс Сібір орманды алқабынан бастап, Памир тауларына дейінгі аралыққа тараған.
  
• 
  «Андрондықтар мұрынды келген, бет сүйегі шығыңқы емес, көздері үлкен. Кескін-кейпі ірі, дене құрылысы мығым, жігерлі, келбетті адамдар болған».
  

• 
  Андрон мәдениетінің ерекшелігі
  

1. 
   Металл өңдеу игерілді.
   
2. 
   Мал бағудың көшпелі түріне көшу қалыптаса бастады
   
3. 
   Жер өңдеудің қарапайым түрі, теселі егіншілік дамыды.
   

• 
  Мыс өңдеу мен қоланың пайда болуы еңбек өнімділігіне қалай әсер етті?
  
• 
  Картадан Андрон мәдениеті таралған жерлерді тап. Олардың бүгінгі күнде қай мемлекеттердің аумағына жататынын анықта.
  
• 
  Андрондықтардың баспаналарына сипаттама бер.
  
• 
  Қола дәуіріндегі адамдар салған суреттер қай жерлерден табылған?
  

Үйге тапсырма: §8. Өзін-өзі тексеру сұрақтары

• 
  Қола дәуірі кезіндегі климаттың өзгеруі, шаруашылық, қоғамдық құрылыс туралы баяндау.
  
• 
  Беғазы-Дәндібай мәдениеті, зергерлік өнер, сонымен қоса Ә.Х.Марғұланның зерттеулерін айта отырып, білімділікке, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

• 
  Мыс өңдеу мен қоланың пайда болуы еңбек өнімділігіне қалай әсер етті?
  
• 
  Андрондықтардың баспаналарына сипаттама бер.
  
• 
  Қола дәуіріндегі адамдар салған суреттер қай жерлерден табылған?
  

1. 
   Климаттың өзгеруі
   

• 
  Орталық Қазақстан қола дәуірінің ең соңғы кезеңі Беғазы-Дәндібай мәдениеті деп аталады. Оның хронологиялық ауқымы б.з.б. 12-8 ғасырларды қамтиды.
  

2. 
   Беғазы-Дәндібай мәдениеті
   

• 
  Б-Д мәдениетіне жататын жерлеу орындарының көпшілігі-обалар. Андрондықтардың ерекшелігі: Беғазы-Дәндібай қорғандары биіктеу болып келеді және ұсақ қиыршық тастар мен топырақтан тұрғызылып, етегі үлкен қақпақтармен бекітілген.
  
• 
  Қола дәуірін жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Сол жылы қазақтың біртуар энциклопедист ғалымы Әлкей Хақанұлы Марғұлан көне дәуір тарихын зерттейтін археологиялық экспедиция құрды.
  

3. 
   Шаруашылығы
   
4. 
   Қоғамдық құрылысы
   

1. 
   Қола дәуірі кезінде діни наным-сенім қалыптасып, жоғары дінбасылары-абыздар пайда болды. Олар рудың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптарының бұлжымай орындалуын қадағалады.
   

1. 
   Жартылай көшпелі мал шаруашылығы қалай пайда болды?
   
2. 
   Оқулықтың мәтінін пайдаланып, көшпелі мал шаруашылығының шығу себебі туралы әңгімеле
   
3. 
   Б-Д мәдениетін Андрон мәдениетімен салыстыр.
   

Үйге тапсырма: § 9. Шаруашылық пен қоғамдық өмірдегі өзгерістер.

«Ру мен тайпа кеңесі» қосымша материал

6-сынып. Ежелгі Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §10. Көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуы.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Көшпелілер өмірі, шаруашылығы,малының түрлері, отырықшылық пен көшпеліліктің айырмашылығы тақырыптарында түсіндіре отырып, шаруашылыққа бейім, еңбекқұмар, отансүйгіш азамат тәрбиелеу.
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

1. 
   Жартылай көшпелі мал шаруашылығы қалай пайда болды?
   
2. 
   Көшпелі мал шаруашылығының шығу себебі туралы әңгімеле
   
3. 
   Беғазы-Дәндібай мәдениетін Андрон мәдениетімен салыстыр
   

1. 
   Көшпелі мал шаруашылығы
   

• 
  Табиғатта құрғақшылық бет алып, жауын-шашын азайды. Егіншілікпен шұғылдану қиындады.
  
• 
  Ат әбзелдерін жетілдіру жылқыны көлік ретінде пайдалануға мүмкіндік берді.
  
• 
  Мал басының көбеюі жаңа жайылымдарды қажет етті.
  

2. 
   Малдың түрлері
   

• 
  Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы-терімшілер сияқты еміс, көшпелілердің өздері өнім өндірді. Малшылар жылқы, түйе, қой мен сиыр ұстады.
  

3. 
   Көшпеліліктің бөлінуі
   

• 
  Көшпелілер ат әбзелдерін үнемі жетілдіріп отырды. Олар үзеңгіні, ауыздықты, ерді ойлап тапты. Қыштан, шыныдан, металдан жасалған көлемді заттар анағұрлым жұмсақ әрі жеңіл металдармен: былғары, киіз, ағашпен алмастырылды.
  
• 
  Табын түрлерінің әр қилылығы өсімдікке байланысты. Мысалы, еліміздің шөлді аудандарында шөптің 288 түрі өседі. Сиыр мен жылқы олардың-109, түйе, 148, қой-167 түрін жейді. Ал 180 түрлі сортаң шөптің қой 132, сиыр 24 түрін ғана жейді
  

1. 
   Көшпелі мал шаруашылығы қашан пайда болды?
   
2. 
   Көшпелі мал шаруашылығы қалай дамығанын айтып бер
   
3. 
   Көшпелі мал шаруашылығының отырықшылықтан айырмашылығы қандай?
   

Үйге тапсырма: §10. Ежелгі Қазақстан тұрғындары неліктен көшпелі мал шаруашылығымен айналысты? /эссе жазып келу/

• 
  Көшпелілердің тіршілігін отырықшы егіншілердің өмірімен салыстыра отырып, олардың дәстүрлі мерекелері, өмір салты, баспаналары туралы егжей тегжейлі баяндау.
  
• 
  Белсенді, білімді азамат тәрбиелеу.
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

1. 
   Көшпелі мал шаруашылығы қашан пайда болды?
   
2. 
   Көшпелі мал шаруашылығы қалай дамығанын айтып бер
   
3. 
   Көшпелі мал шаруашылығының отырықшылықтан айырмашылығы қандай?
   

1. 
   Дәстүрлі мал шаруашылығындағы көші-қон
   

• 
  Көктеу, жайлау, күзеу, қыстау
  
• 
  Көшпелі мал шаруашылығының бірнеше түрі болды. Батыс және Орталық Қазақстанда таза көшпелі тұрмыс қалыптасты. Шығыс Қазақстанда, Алтай мен Тянь-Шань тауларында, Жетісудың таулы аймақтарында жартылай көшпелі мал шаруашылығы дамыды. Қазақстанның оңтүстігінде Сырдария, Шу, Келес өзендерінің аңғарында отырықшы шаруашылық дамыды.
  

2. 
   Көшпелілердің баспанасы
   

• 
  Киіз үй өте қарапайым әрі тұруға қолайлы. Оны аз уақытта , шамамен, бір сағат ішінде тігуге және жығуға болады. Жүк арту үшін бір түйе немесе екі ат жеткілікті болған.
  

1. 
   Көшпелілердің тіршілігін отырықшы егіншілердің өмірімен салыстыр /венн диаграммасы/
   
2. 
   «Көшпелі өмір салты» тақырыбына әңгіме құрастыр.
   

Үйге тапсырма: §11. Өзін-өзі тексеру сұрақтарына жауап беру.

• 
  1.Қазақ халқының ата-тегі болған тайпалар мен ұлыстар туралы айта отырып, Орта Азияны мекендеген сақ тайпаларының шығу тегі, және олардың мекендеген жерлері туралы толық түсінік беру.
  
• 
  2.Оқушылардың белсенділігін арттырып, білімдерін жетілдіру
  
• 
  3.Оқушыларды Отансүйгіштік рухта тәрбиелей отырып, мәдениетті, иманды азамат қалыптастыру
  

II Үй тапсырмасын тексеру

III Жаңа сабақ

IV Жаңа сабақты бекіту

V Қорытындылау,бағалау

VI Үйге тапсырма.

1. 
   Сәлемдесу, әнұран орындау.
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   

1. 
   Қазақстан тарихы 4-ке бөлінеді
   
2. 
   Соның ішінді ежелгі Қазақстан да 4-ке бөлінеді
   

1. 
   тас дәуірі
   
2. 
   мыс діуірі
   
3. 
   қола дәуірі
   
4. 
   темір дәуірі
   

3. 
   Адамзат баласының металлдан жасалған құралды игере бастауы қай дәуірден басталады-энеолит-мыстытас
   
4. 
   Темір дәуірі деп аталу себебі-еңбек құралдары темірден жасалды
   
5. 
   Темір дәуірінің ерекшеліктері
   

1. 
   Сақтардың тарихы, мекендеген орны.
   
2. 
   Тұрмысы , шаруашылығы.
   
3. 
   Қоғамдық құрылысы.
   
4. 
   Сақтардың тәуелсіздік жолындағы күресі
   
5. 
   Мәдениеті мен өнері.
   

1. 
   Сақ тайпаларының шығу тарихы.
   
2. 
   Сақтардың тайпалық құрамы мен орналасуы.
   

• 
  Қазақ тарихын зерттеген ғалымдар қазақ халқының арғы тегі ерте заманда Орта Азияны мекен еткен ежелгі сақ тайпаларынан шыққан дейді.
  

Кесте №1,2.