Сабақтың тақырыбы: Сөз тазалығына жат элементтер. Әдеби тілмен диалектизмнің арақатынасы

Пәнаралық байланыс: құқық, тарих, орыс тілі

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: сыныптың психологиялық ахуалын тудыру,ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру.Шеңбер құру арқылы бір-біріне сәттілік тілейді.Сыныпты 2 топқа бөлу. 

1. 
   1. Тіл мәдениеті дегенді қалай түсінесің?
   ІІІ. Негізгі бөлім. Жаңа тақырыпты ашу. Тіл тазалыгы дегенді қалай түсінесіңдер, оның әдеби тілмен қандай байланысы бар?
   
2. 
   Қазақ тілінің әлемдегі бай тіл екендігіне ешбір шүбә келтіруге болмайды, солай бола тұрса да ұлттық тіліміздің әлі күнге дейін мемлекеттік тіл дәрежесіне көтеріле алмай келе жатқанын қандай мысалдармен түсіндірер едіңдер?
   

(балалардың жауабы тыңдалады). Әр топ өз білетіндеріні қағазға түсіреді.

Топтармен жұмыс. 1-топтың тапсырмасы. Төмендегі сөйлемдерді өз стильдеріңмен түзетіп көріңдер!

Үлгі: Бұны, өздеріне жәрдем етіп отырған совхоздың (біріккен шаруашылық) бірер сақпан қойын уақытша жайылуға колхозшылар рұқсат етіп, совхозға берген болатын.

а) Бұны, өздеріне жәрдем етіп отырған совхоздың бірер сақпан қойы уақытша жайылуға рұқсат етіп берген болатын.

б) Кейде нақ төбелерінен нажағай жарқ беріп, шарт еткенде дүрк беріп жарылып та кетеді.

в) Сол сәтте және де Дәрменнің түсінен бұның көзі өзгеше жайды аңғарып, сескеніп қалды.

г) Бұрын қалаға келіп үзақ жатқан шағында көбінесе өзінің нақты орнықты пәтерінде уақыт өткізетін.

2-топтың тапсырмасы: Төмендегі сөйлемдерді түзеп, әдеби тілмен қайта құрып жазыңыздар.

Лесницадан көтерілгенде, жүрегі аузына тығылады. Танзиметті алып тастауға совет береді. Ештеңеден қысылмаймыз, астымызда персональный машина. Өзіңіз қай округтансыз, тұрған жерлеріңіз грязь шығар, ә? Ну, как же это так, есікті ашып кетіпсің, что за безобразие. Ол туберкулез, онда заходить нельзя! .Кешегі алдымызда жүгіріп жүрген жігіт вдруг өзгеріп кетті.Біздің келгенімізге много болды, демалу деген вообще болмады.

2-топқа. 5 жолды өлең."Синквейн" әдісі.

1. Зат есім. 2. Екі сын есім. 3. Үш етістік. 4. Сөйлем. 5. Синонимі.

Эссе. "Тілім ба2р да айтылар сөз ойдағы"

Кері байланыс "Екі жұлдыз, бір тілек"


10-сынып (қгб) Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөз қысқалығы мен нұсқалығы

Сабақтың мақсаты:
білім алушыларға мемлекеттік тілдің мәні мен маңызын және мемлекеттік тілде таза сөйлеуді меңгерту;
шығармашылық тапсырмалар орындату арқылы ақыл-ой, таным белсенділіктерін таныту.

Сабақтың типі: жаңа сабақ

Сабақтың түрі: дәстүрлі-практикалық

Сабақтың әдістері: СТО стратегиялары (оқыту, сұрақ-жауап, мәтінмен жұмыс, пікір айту, талдау, шығармашылық жұмыс)

Стратегиялар: диалогтық оқыту, топпен жұмыс, тренинг"Сәттілік", кері байланыс "Екі жұлдыз, бір тілек".

Пәнаралық байланыс: құқық, тарих, орыс тілі

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

ІІ. Үй тапсырмасын пысықтау. Сұрақ- жауап өткізу. Жазбаша жұмыстарын тексеру

Жаңа сабақ:

Тіл мәдениетіне қажетті аса маңызды сапалардың бірі – тіл тазалығы.

Тіліміз мемлекеттік мәртебеге ие болса да өз ортамыздан әлі күнге дейін тұрпайы сөйлейтін жастарды кездестіріп қаламыз. Тіліміздің лексикалық, фонетикалық, грамматикалық нормалары мен заңдылықтарын ескермейді, қазақ тілінен алған теориялық білімдерін пайдалана алмайды, сөйлегенде тыңдаушы өзінің ойын ұғып, сезіп тұрма, жоқ па, онымен санаспайды. Басқа тілдің сөзін араластырып, өз тілінің құтын қашырып сөйлеу мәдениетсіздік екенін аңғармайды. Белгілі жазушы Т.Ахтанов өз шығармаларында кейбіреулердің әңгімелесу кезінде бөгде сөздерді нормадан тыс араластырып сөйлейтін ерсіліктерін өткір сынаған.

Кейбір сөздерге тиісті қосымшалардың нормаға айналған түрлерін жалғамай , басқа түрлерін орынсыз жалғау да тіл тазалығына кесірін тигізеді. Мысалы:

1. 
   Жазда бұл жерде ыссы болады (ыссы есем - ыстық).
   
2. 
   Шешесі ауызғы бөлмеге шықты да, төсектегі жатқан жиенінің жанына келді. (ауызғы емес – ауыз бөлмеге, төсектегі емес – төсекте).
   
3. 
   Рабиға баласының бетін сүйді (бетін емес - бетінен).
   
4. 
   Абай жасында молдаға оқыды (молдаға емес - молдадан).
   

Төмендегі сөздердің әдеби баламасын тауып, мағынасына толық талдау жасаңдар. Әрбір сөздің әдеби тілдегі қолданысына стильдік мәні жоғары бір-бір сөйлем қүраңдар.

а) емдеухана - аурухана, айыр - шанышқы, қарыз - дыкер - қарыздар, зиратнама - бейіт, қабір; желдік - желдеткіш, ажым - әжім, балау - палау, қартамыш - қартамыс, ибат - инабат; б) қаржымыс - қарымта, кәдуілгі - кәдімгі, айыл - әйел, ақтас - түйме, жер там - жер үй, жұмыстау – жұмыс істеу, жұмыстану; зиярат - зират, кәмәләт - кәмелет, кәззеп - кәззап, кәзір - қазір; жаһүт - жақұт, зәлім - залым, жаһил - жаһіл ...

1. Облыс орталығындағы жарнама, хабарламалардың қате жазылуларына көңіл бөлу. (слайд)

Сергіту сәті. «Әріптер сөйлейді».

2-топқа. Суреттерге қарап, өзінің ой-пікірін, сипаттамасын айту. (слайд)

1-топқа. Әскери термин сөздерді қатыстырып, сөйлем құрау.
2-топқа. «Тіземнен сүріндірсең де, тілімнен сүріндірме!» деген сөздің мағынасын түсіндір.

Кері байланыс "Екі жұлдыз, бір тілек"

10- сынып (қгб) Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөз дәлдігі. Сөйлеудегі дәлдік ұғымы

Жалпы мақсаты: Тұрмыстық қарым-қатынаста әдеби тілдің нормаларын сақтауға дағдыландыру.

Оқу    нәтижесі: 1. Сөзді  мәдениетті  дұрыс пайдалану,сөз мағыналарын орнымен қолдана білуді үйренді.

 2.Тұрмыстық қарым-қатынаста жаргон сөздер,диалект сөздер мен басқа тілдің сөздерін қолдану мәдениетсіздікті білдіретінін түсінді.

3.Сыни тұрғыдан ойлауға дағдыланады.

4.Бірін-бірі бағалап үйренеді. 

5.Тарау бойынша алған білімдерін қорытындылап, сумативті бағалау.

Дерек -көздері : «Тіл  мәдениеті» кітабы, «Қазақ тілі» оқулығы

Тіл тазалығы дегеніміз – ана тілдің сөзін басқа тілдің сөзімен шұбарламау,

ескірген сөздерге жоламау, жергілікті  сөздерден қашу.

Берілген суреттер бойынша әр мезгілге байланысты топқа бөлінеді

Джигсо әдісі бойынша жұмыс жүргізіледі.

 1-тапсырма

Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер.

Джигсо әдісі бойынша жаңа тақырып туралы түсінік жазылған парақты топтарға бөліп беру.

2-тапсырма

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 

Кластер карта құрастыру.

Тыңдаушыны мезі қылатын,сөйлеушінің тілін кедейлендіретін сөздер

Кейінгі тапсырмалар: 3-тапсырма. Тапсырмалар жазылған парақшалармен жұмыс.

Жеке жұмыс

Тест тапсырмасын орындау.

Топтар бірін-бірі бағалайды. Өзін-өзі бағалайды.

Кері байланыс «Пікірлер ағашына» өз пікірін жазып,жапсыру
А. Салыстыру (Тіл мәдениеті, Шешендік сөздер өміршеңдігі,Жұрт алдында сөйлеу мәдениеті,Тіл тазалығы)

Б. Сөзжұмбақ құрастыру

В. Топтастыру «Тіл тазалығы»
 7. Үйге тапсырма

-жаттығу