Сабақтың тақырыбы: Төлеген Айбергенов «бір тойым бар»

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру бөлімі.

2.Үй тапсырмасын сұрау.

Т.Айбергеновтің өмірі мен шығармашылығы, «Ана» және «Аруана – бауыр дүние» өлеңдері.

Мұғалім: Қазақта ақын көп. Атақтысы да жеткілікті. Бірақ табиғи құбылыстар сияқты құдіретімен табындырып, қазақ өлеңін жаңа сатыға көтергендер сирек. Сол сиректердің бірі әрі бірегейі – Төлеген Айбергенов екенін таныдық.

Онда үй тапсырмасы бойынша ақынның өмірін сызба бойынша әңгімелеп берейік: «Ой қозғау» әдісі

Мен марттағы найзағай күркірімін,

Құрманғазы күйінің бір тілімін.

Менің жаным саясын паналаған

Дүниедегі бар қыздың кірпігінің... деп ақын өзі жырлағандай, Төлеген

Айбергенов 1937 жылы 8 наурызда (ары қарай өмірдерегін айтып шығу)

2. 10 жылдай ғана жыр жазды

Қазақтың біртуар ақыны Төлеген Айбергенов аз ғана ғұмырында қазақ әдебиетіне сүбелі үлес қосты. Найзағай отындай жарқ еткен жырлары қазақ поэзия әлеміне жарық жұлдыз болып қосылды. Қазақ әдебиетінде оны Фариза Оңғарсынова, Мұхтар Шаханов сияқты әдебиет майталмандары ұстаз санады. (Өлеңдерін атап өту)

Мұхтар Шаханов ол туралы бір өлеңінде:

Ұлтына кім жақын, алыс, айқындайтын ел ғана,

Он том өлең жазғандарды кетті ұмытып кең дала.

Бірақ шағын он өлеңмен он миллион қазақты

Толғандырған, таң қалдырған

Махамбет пен Сен ғана – деген еді.

3. Нағыз жыр перзенті

Азғана ғұмырында халқына шынайы поэзияның шырынынан дәм татқызып, терең ой мен мөлдір сезімдерді тек өзіне ғана тән табиғи даралықпен шебер бейнелеген дарынды суреткер. Жарық дүниенің 30-ақ жыл сәулесін көрген ақын бізге отты жыр, өлмес өлең қалдырды.

Ақын Мұқағали Мақатаев жыр перзентіне арнаған «Төлегенге» өлеңінде:

Тұңғыш көрдім өлгенін шын ақынның,

Қызарып батты ертеңгі шығатын күн.

Торғай – өлең шырылдап бара жатты,

Аузында ажал деген сұрапылдың... деп жырлапты.

4. Бірнеше жыр жинағының авторы

Ол бірінші рет «Жас дәурен» атты жинақта бір топ өлеңдерімен көрінді. Бірнеше кітаптары шықты. «Арман сапары», «Өмірге саяхат», «Мен саған ғашық едім», «Аманат», «Құмдағы мұнаралар».

Төлегентанушы ақын Б.Иманов былай деп жырлайды:

Торғай өлең өлмеді, аман қалды,

Әкетті ажал...

Жыр емес, адамды алды.

Бір өмірдің дастаны басталды да,

Шорт үзілді,

Шоп-шолақ тамамдалды.

5. Өзіндік өлең өрнегімен танылды

Қазақ өлеңдері көбінесе 7,8 және 11 буынды болып келеді. Ал Төлеген Айбергенов 18-19 буынды өлеңдер жазып, өлең құрылысына жаңалық енгізген ақын.

Мұғалім: Осындай 18-19 буынды өлеңі үйге берілген «Ана» өлеңі.

(Өлеңді жатқа сұрау.) Өлең құрылысын айтқызу: 15-16 буынды, 1шумақта 4 тармақтан, 3 бунақты, егіз ұйқаспен жазылған өлең.

Сыныптың оқушыларына үш топ яғни үш қатарға топтастыру тапсырмасын беру.

1-қатар: Ана кім? (қызметіне қарай)

2-қатар: Ана кім? (қасиетіне қарай)

3-қатар: Ана кім? (жынысына қарай)

Мұғалім: Жер бетіндегі тіршіліктің өзегін келешекке жалғаған, өсер ұрпағына құндақтағы шағынан ізгіліктің дәнін еккен – аналар. (Аналар мерекесі туралы)

Ана туралы тақырыпты екінші анамыз – Отан-Ана тақырыбымен жалғастыратын Т.Айбергеновтің «Аруана – бауыр дүние» өлеңі үйге берілген болатын.

(Өлеңді балаларға мәнерлеп оқыту)

Өлеңнің соңғы екі тармағын оқиық:

Ақын туған жерге деген сүйіспеншілігін жырлау үшін аруана туралы аңызды ұтымды пайдаланған. Ақын туған, аңсаған, сағынған Қазақстан бұл күндері егемендігін алып, қарыштап алға басып, жаңа жолға түскен ел атанып отырғанын мақтанышпен айтуға болады.

Қазақтың аймаңдай ақын перзенті Төлеген Айбергенов Нөкіс қаласында мәңгілікке көз жұмған. 8 наурыз – ақынның туған күні. Ақынның шырылдап қалған торғай-өлеңдері аман қалды. Ақынның өлеңдеріне арқау болған мына бір оқиға да бұл күндері аңызға айналған сияқты. «Бірде Төлеген өз достарын үйінде дастархан жайып күтеді, алайда түрлі себептермен көпшілігі келмей қалады. Олармен ертеңіне кездескен Төлеген өз ренішін білдіріпті. Сонда ақындардың бірі оған: «Өкпелеме, жігітім, бір тойың болары сөзсіз мүмкін» деп басу айтқан екен. Сол оқиғадан соң ақынның «Бір тойым бар» өлеңі туыпты.

3. Жаңа сабақ. Төлеген Айбергенов «Бір тойым бар» өлеңі

Жаңа тақырыпты түсіндіру алгоритмі:

1. Мұғалімнің мәнерлеп жатқа оқуы.

2. Өлеңді іштей оқушыларға оқыту.

3. Сөздік жұмысы

4. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру.

1) Ақын тойының ортаға тастар ұраны қандай? (Үзінді тауып оқыту)

Онда ортаға тасталар ұран сондай:

Қайта алмайды қартың да бір ән салмай,

Жиырма бестің бәрін де сабылдыртам,

Кемпірлерге қыз күнін сағындыртам...

Сәбилерге ағаны үлгі етемін,

Жеңгейлердің толтырам гүлге етегін...

2) Ақынның жиған-тергені не деп ойлайсыңдар?

3) Жырда айтылған ақынның арманы орындалды ма? (дәлелдеңдер)

4) Өлеңнен ақын мінезін тануға бола ма?

5) Өлең неге «Бір тойым бар» деп аталады?

6) Шығарманың кейіпкері кім? (Т.Айбергенов – лирикалық кейіпкер)

5. Бір шумағын алып өлең құрылысына талдау.

11 буынды, 3 тармақты, егіз ұйқас.

6. Өлеңді ұйқас ерекшелігіне қарай екіге бөлуге болады: 1. Той ұраны.

2. Ақын арманы.

7. Өлеңнің идеясы туралы не айтар едіңдер? Адам өмірінің бақытты кезеңдері және әр түрлі армандарға жету жолындағы адам баласының әрекеті.

4. Жаңа тақырып бойынша бекіту.

5. Үйге тапсырма беру. «Бір тойым бар» өлеңін мәнерлеп, түсініп оқу.

«Ақын және арман жыр» тақырыбында ой толғау жазу.

6. Оқушыларды бағалау.