Сабақтың тақырыбы: Тотығу-тотықсыздану

Электрондар беру процесі – тотығу, ал қосып алу процесі тотықсыздану деп аталады.

Ең маңызды тотықтырғыштар: күштілері – F₂, O₂, O₃, H₂O₂, Cl₂ (әсіресе сулы ерітіндісі), HClO, HClO₃, H₂SO₄ (тек концентрлісі), патша арағы (концентрлі HNO₃ және HCl қоспасы), HNO₂, NO₂, KMnO₄ (әсіресе қышқыл ерітіндіде), MnO₂, K₂Cr₂O₂, CrO₃, PbO₂ және т.б.; әлсіздері – I₂, бром суы (Br₂+H₂O), SO₂, Fe³⁺ және т.б.

сілтілік жер металдар, (әсіресе бөлінген күйінде), HI және

ТТР мынадай типтері бар:

1. 
   тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш әр түрлі молекулалар
   

2. 
   тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш бір молекуланың
   

3. 
   бір элемент атомының бір мезетте тотығу дәрежесінің әрі өсуі,
   

1. 
   Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш анықтап алу керек. Ол үшін типті тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштың тізімін пайдалану керек.
   
2. 
   Реакциядан кейін тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш қандай тотығу дәрежелеріне ие болатынын анықтау керек. Реакцияға неғұрлым күшті тотықтырғыш қатысса, соғұрлым тотықсыздандырғыштың тотығу дәрежесі өседі. Мысалы, H₂S әлсіз тотықтырғыштың әсерінен S⁰(S^-2→ S⁰)- ке айналады, ал күшті тотықтырғыш әсер етсе, H₂SO₄-ке (S^-2→ S⁺⁶) айналады.
   

3. 
   Берілген ортада (қышқыл, сілтілі және бейтарап) тотыққан және
   

4. 
   ТТР теңдеуіндегі коэффициенттер электрондық және электронды-иондық
   

1. Химиялық реакция теңдеулерін жазу. Al+H₂SO₄ Al₂(SO₄)₃+H₂

2. 
   Теңдеулердің оң және сол бөлігіндегі барлық
   

әлементтердің тотығу дәрежелерін тауып, таңбасының үстіне жазу.

3. Реакция нәтижесінде тотығу дәрежесі өзгерген

0 +1+6-2 +3 +6 -2 0

4. Электрондық баланс теңдеуін құру. (ағылшынша balance- теңдестіру, тепе-теңдік):

5. 
   Таңдалған коэффиценттерді реакция теңдеуіне жазу.
   

6. Оттек атомдарының санын есептеу арқылы

1. 
   Тотығу дәрежесі өзгергендерінің астын сызу K⁺¹Mn⁺⁷O₄^-2 + H⁺¹Cl^-1 → K⁺¹Cl^-1 + Mn⁺²Cl₂ + Cl₂⁰ + H₂⁺¹O^-2
   

2. Тотығу дәрежесі өзгерген атомдарды немесе иондарды бөліп

3. Атомдар немесе иондар қанша электрон беріп не қосып алатын

Мұнда, Cl атомдарының молекула түзетінің ескеру керек.

2Cl^-1 -2ē = Cl₂⁰

3. Электрондық теңдеудің қасына тік сызық сызып, оның сыртына электрондардың алдында тұрған коэффициенттердің орнын ауыстырып жазу.

2
Mn⁺⁷ +5e = Mn⁺² 2 ТТШ 2Cl^-1 -2ē = Cl ⁰ 5 ТСШ

осы коэффициенттерді формуладағы атомдардың алдына

жазу.

2KMnO₄ +10HCl → KCl +2MnCl₂ +5Cl₂+H₂O

3. Атомдар санын санап, коэффициенттерді койып, бағдаршаны

теңдік белгісіне ауыстыру.

2KMnO₄+16HCl = 2KCl+2MnCl₂+5Cl₂+8H₂O

ТТР-ның маңызы:

ТТР өндірісте, тұрмыста жүзеге асып жататын процестер: газ пеште газдың жануы, тамақ пісіру, кір жуу, үй заттарын тазарту, аяқ-киім, парфюмериялық заттар дайындау, тоқыма бұйымдарын тазалау т.с.с.

Сіріңке жақсақ, аспанға фейерверк атсақ – бәрі де тотығу тотықсыздану процестері. Ағартуға, дезинфекциялауға, сатек асқын тотығының, калий перманганатының, хлор немесе хлорлы ағартқыш ізбесттің тотығу қасиеттері қолданылады. Заттың бетін тазартуға сутегі асқын тотығы қолданылады. Ол, сонымен қатар, жібекті, жүнді ағарта алады. Ескі картиналарды қалпына келтіреді. Ағзаға зиянсыз болғандықтан тамақ өнеркәсібінде шоколадты, сосиска дайындайтын етті ағартуға қолданылады. Калий перманганатының дезинфекциялағыш қасиеті де тотықтырғыш қасиетіне негізделген. Хлорды күшті тотықтырғыш ретінде таза суды стерильдеуге және ағын суларды

залалсыздандыруға қолданады. Хлор көптеген бояуларды түссіздендіріп,

ағартады. Сондықтан оны мата мен қағазды ағартуға қолданады. Табиғатта ТТР кеңінен таралған. Ол биохимиялық процестерде: тыныс алу, зат алмасу, жануарлар мен адамдардың жүйке қызметінде маңызды роль атқарады. ТТР нәтижесінде біздің ағзамыз тамақтан алатын энергияны жұмсау арқылы адамның іс-әрекеттері жүзеге асырылып жатады.

Мәтінмен жұмыс

Сұрақтар:

1. 
   Химиялық реакция типін тап. Қажет жерлеріне
   

коэффициенттер қойындар. Егер тотығу дәрежесі реакцияға дейін және реакциядан кейін өзгерсе, жанына «ия» деп жаз, өзгермесе «жоқ» деп жаз.

Hg + S→HgS

H₂O + P₂O₅ → H₃PO₄

CuSO₄ + NaOH → Na₂SO₄ + Cu(OH)₂

Fe + HCl → FeCl₂ + H₂

Al(OH)₃ → Al₂O₃ + H₂O

2. Барлық жағдайларда тотығу дәрежесі өзгере ме?

3. 
   Тотығу дәрежесінің өзгерісі реакция типіне байланысты ма?
   

4. Егер элемент қосылыста жоғары тотығу дәрежесін көрсетсе,

онда тек тотықтырғыш болады.

5. Егер элемент қосылыста төмен тотығу дәрежесін көрсетсе,

онда тек тотықсыздандырғыш болады

6. Егер элемент қосылыста аралық тотығу дәрежесін көрсетсе,

онда тотықтырғыш та тотықсыздандыпғыш та болады.

Бекіту: “Кім тапқыр!”

1. 
   Төмендегі теңдеуде қандай элемент топтарының тотығу
   

дәрежелері өзгереді

KMno₄+Na₂SO₃+KOHK₂MnO₄ +Na₂SO₄+ H₂O

а) Na, S ә) K, Mn б) Mn, S в) Na, K.

2. 
   Тек тотықтырғыш болатын зат?
   
   1. 
      NH₃ ә) Br₂ б) KClO₃ в) HNO₃
      
3. 
   Тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та болады:
   
   1. 
      SO₂ ә) Na б) Fe в) K₂Cr₂O₇
      
4. 
   Тек тотықсыздандырғыш болатын зат:
   
   1. 
      H₂S ә) KMnO₄ б) SO₂ в) HNO₃
      

5. 
   Al+H₂SO₄ =Al₂(SO₄)₃+H₂↑ теңдеуіндегі тотықтырғыш алдындағы коэффициент:
   

a) 2 ә) 3 б) 1 в) 6

№5 жаттығу

а) Алюминийдің оттекпен; б) Темірдің хлормен;

в) Литийдің күкіртпен тотығу-тотықсыздану реакцияларының теңдеулерін жазыңдар.

а) 4Al⁰+3O₂⁰ →2Al₂⁺³O₃^-2

Al⁰ - 3e →Al⁺³ 4 тотығады тотықсыздандырғыш

O₂⁰+4e →2O^-2 3 тотықсызданады тотықтырғыш

б) 2Fe⁰ +3Cl₂⁰ →2Fe⁺³Cl₃^-1

Fe⁰ -3e →Fe⁺³ 2 тотығады тотықсыздандырғыш

Cl₂⁰ +2ē →2Cl^-1 3 тотықсызданады тотықтырғыш

в) 2Li⁰ +S⁰ →Li₂⁺¹S^-2

Li⁰ -1ē →Li⁺¹ 2 тотығады тотықсыздандырғыш

S⁰+2e →S^-2 1 тотықсызданады тотықтырғыш

жүктеу/скачать 241,37 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: