Қазақ зиялы қауымын жаппай қудалау 3 кезеңнен тұрды

2. 1930 жылы қыркүйек-қазан айларында 40 адамнан тұратын  2-ші топ ұсталды.Олардың 15-сі Ресейдің орталық қара топырақ аудандарына жіберілді.1937-1938 жылы лаңкестік жаппай сипат алды.Көптеген зиялылар 1937-1938 жылы атылды.

3. 1946-1953 жылдар  Қ.Сәтбаев,М.Әуезов,Е.Бекмаханов қуғынға ұшырады.
«Халық жауларын» жазалау.Біріккен мемлекеттің саяси басқарманың (БМСБ) үштігі «Алашорда» қайраткерлеріне мынандай жалған кінәлар жапты:
– Кеңес билігінің саясатына қарсы шықты;
– Жауапты кадрларға қатысты лаңкестік актілер ұйымдастыру үшін жастар арасынан әскери топтар ұйымдастырған;
– Жастар арасынан әскери кадрлар дайындаған;
– Байлар мен арадағы байланысты орнату үшін «Алқа» үйірмесін құрған;
– Кеңеске қарсы үгіт жүргізген;
– Қазақстанды КСРО-дан бөліп әкетіп,Жапонияның протектораттығына бермек болған;
– Өздері Жапония мен Германияның тыңшысы, «ұлтшыл фашистер» деген т.б болжаммен айыпталды;

Саяси қуғын-сүргіннің себебі, сипаты, салдары:

Қазақстанда саяси қуғын –сүргін құрбандарын еске алу күні 1997 жылдан бері 31 мамырда атап өтіледі. 1993 жылы республикада саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы заң қабылдады.

Мақсаты:

– саяси зұлматтан зардап шеккен жандардың құқығын қалпына келтіру

– тоталитарлық режімнің акциялары мен актілерге саяси құқықтық баға беру

Статистикалық мәлімет:

Ресми деректер бойынша КСРО –да 3,77 млн адам  Сталиндік  репрессия құрбаны болған.  Олардың 500 мыңы  атылса, қалғандары – 25 жылға дейін бас бостандықтарынан  айырылған. Бүгінгі таңда 1921-1954 жылдар  аралығында 103 мың адам қуғын-сүргінге ұшырап, олардың 25 мыңнан астамы атылған. Елімізде бүгінгі таңда 345 мың заңсыз  қуғындалған адам ақталды. Олардың ішінде Қазақстанға жер аударылғандар бар.

  Саяси қуғын-сүргін сипаттары:

– 1921–23 жылдарда  малды тартып алу

– малдан айырылудың кесірінен болған аштық

– шаруалар  көтерілісі мен “бандыларды жою” деп аталған қырғын науқан

– бай –кулактарды  жою, олардың мүліктерін

тәркілеу және жер аудару

– 1923-33 жылдар   аралығындағы дін өкілдерін жазалау

– халық жауларымен , шетел тыңшыларымен жүргізілген күрес

1937-1938 жылдары репрессияға ұшырағандарға тағылған айып түрлері:

– халық жауы

– Отанына опасыздық жасағандар

– шпиондар

– сатқын

Жазаның түрлерін ата ?

Жаза түрлері:

1. Жаппай өлім жазасына кесу

2. Түрмеге қамау

3. Тұтас жер аудару

4.  Қылмыстық істерді  қолдану

5. Адамдардың қадір- қасиеттері мен жанын жаралау.

Сонымен, Қарағанды еңбекпен түзеу лагері 1931 жылы 19 желтоқсанда құрылды, лагерьдің орталығы Қарағанды қаласынан 45 шақырым жердегі Долинка ауылы болды, оған 120 000 гектар егістікке жарамды жер, 41 мың гектар шабындық жер бөлініп берілді. Карлаг аумағы солтүстіктен оңтүстікке дейінгі 300 шақырым, шығыстан батысқа дейінгі 200 шақырым жерді алып жатты. Оған қоса осы аумақтан сыртқары лагерьден 350 шақырым жерде Ақмола және 650 шақырым жерде Балқаш бөлімшелері құрылды. Карлагты құрудағы басты мақсаттардың бірі – сол кезде қарқынды дами бастаған Орталық Қазақстандағы Қарағанды көмір бассейініне, Жезқазған және Балқаш мыс қорыту комбинаттарына аса ірі азық-түлік базасын жасау болды. Оған осы өнеркәсіп салаларын құрып, дамытуға жұмыс күші де қажет болатын. Қарлаг 32 мың тұтқынға арналған, ал шын мәнінде, мұнда 75 мыңға жуық адам отырды.

Жұмысының ауырлығы, лагерь ішіндегі қатаң тәртіп жағынан Степлаг  басқа лагерьлерден де асып кетті. Бірақ адам төзгісіз ауыр каторгалық еңбек, аштық, жалаңаштық, ауру, мыңдаған адамдардың өлімі тұтқындардың еңсесін басып, рухын жасыта алмады. КСРО-ның барлық лагерьлеріндегідей, мұнда да зорлық-зомбылыққа, қатал тәртіпке қарсы наразылық үздіксіз бой көрсетіп отырды. Лагерьлер жүйесінде ең көлемді, әрі ұзаққа созылған тұтқындар көтерілісі осы СТЕПЛАГ-та болды.

Алжир. Лагерьде 22 болімше болған онда. 22 мыннаң астан жазықсыз жазаланған  «Отаның  сатқандардың әйелдері  азап  шекті. Сотталған аналар орналасқан лагерьді  көпшілік «Алжир -cонау 1937-ші жылы ІІХК-ның арнайы бұйрығымен салынған Ақмола халық жаулары әйелдерінің лагері, кейін баршаның аузында АЛЖИР аталып кеткен азап орталығында 20 мыңға дейін нәзік жандар қамауда болған. Қарағанды лагерінің 17-ші бөлімшесінің артынан 26-шы нүкте болып құрылған осынау тозақ орталығында небір ел жайсаңдарының зайыптары, қыздары мен қарындастары жазықсыздан-жазықсыз жапа шекті.

Ең сұмдығы – мұнда бойына нәресте біткен аналарға да мейірімділік жасалмады. Нәтижесінде темір тордың ар жағында 1 мың 507 нәресте дүниеге келіп, олардың басым көпшілігі аштық пен суықтың құрбаны болды. Солардың бірі «Отанына опасыздық жасағандардың жарларының Акмола лагерінде» (АЛЖИР) С. Сейфуллин, Б. Майлин, Ж. Шанин, С. Асфендияров, М. Тәтімов, Т. Жүргенов, Н. Нұрмақов, С. Сармолдаев, С. Есқараев және басқа белгілі қайраткерлердің жарлары қамауда ұсталды. 1938 жылы 6 қаңтарда, мәселен, мұнда 1-3 жас аралығында балалары бар 50 әйелден тұратын алғашқы этап келіп түседі. Олар ерлері саяси айыпкер ретінде сотталған, өздері жас сәбилерімен тұтқынға алынған аналар болатын.

 Сабақты қорытындылау:

1997 жыл  – Жалпыұлттық татулық және қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы, 31-ші мамыр еске алу күні деп жарияланды. Қазақ халқын қынадай қырған сол бір сұрапыл нәубетке мәңгі лағынет айтамыз!