Сабақтың түрі: Экскурсия сабағы. Сабақтың көрнекілігі: Домбыра, үнтаспа, слайд. Сабақтың барысы
жүктеу/скачать 20,63 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Үй тапсырмасын сұрау
- Домбыра
- Қорытынды
| Көнеден жеткен — домбыра
Білімділік мақсаты: Қазақ халқының музыкалық мұрасы - домбыраның шығу тарихы, түрлері, домбыраның құрылысы жөнінде мағлұмат беру. Тәрбиелік мақсаты: домбыраның үні құпия, сиқырлы, әсем болса, оны бейнелеп, жасау соншалықты сан алуан шеберлік пен қажырлы еңбек етудің нәтижесі екенін ұғындыру арқылы оқушылардың ұлттық сана – сезімін оятып, қазақтың қара домбырасының асыл қасиетін қастерлей білуін ұғындыру. Дамытушылық: Домбыра аспабы туралы әндер үйрене отырып, шығармашылық қабілеттерін дамыту. Сабақтың түрі: Экскурсия сабағы. Сабақтың көрнекілігі: Домбыра, үнтаспа, слайд. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі Оқушылармен амандасу. - Көңіл - күйлеріңіз қалай? - Бір - бірлеріңізге жақсы көңіл - күй тілеңіздер. «Қызығушылығын ояту» Сыныпты музыкалық аспаптар бойынша екі топқа бөлу. Әр аспаптың ерекшеліктерін айта отырып бөлу. Үй тапсырмасын сұрау. Ноталарды тақтаға ілу арқылы сұрақтарға жауап алу. Жаңа сабақ. Үнтаспадан күй тыңдату. Н. Тілендиевтің «Ата толғауы» күйі тыңдатылады. Осы күйде кездесетін аспаптарды оқушылар өздері ажыратады - Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары дегенде көз алдымызға не елестейді? Қазақтың ұлттық аспаптары туралы не білеміз? Білгенімізді қағазға түсірейік. Оқушылар өз білгендерін қағазға түсіреді. Өз жазғандарын тақтаға шығып түсіндіреді. Қазақтың музыкалық аспаптары ( домбыра, адырна, жетіген, шертер), ыспалы аспаптар ( қобыз, қылқобыз, нарқобыз, сазген), үрмелі аспаптар (сыбызғы, сазсырнай, шаңқобыз), ұрмалы - сілкімелі аспаптар ( дабыл, даңғыра, дауылпаз, асатаяқ, тоқылдақ, т. б.) деп топтауға болады. Сөздікпен жұмыс. Ұлы мұра – великое наследие Шертпелі аспап – щипковый национальный музыкальный инструмент Ыспалы аспап – смычковый инструмент Үрмелі аспап – духовный инструмент Ұрмалы - сілкімелі аспап – ударный инструмент Ұлттық болмыс – национальное естество Тылсым сыр – волшебный, таинственный, загадочны Таңғажайып аспап – удивительный, восхитительный, поразительный инструмент Сіздерге шағын мәтін беріледі. Сол мәтінді түсініп оқып, аударма жұмысын жасап, мазмұндап, мәтінге тақырып қоясыздар. Ученые считали что семь сокровищ является великим наследием, которое сохранилось на казахской земле. Мы считаем что это правильное решение. Казахские музыкальные инструменты (домбра, адырна, жетіген, шертер) можно разделить на группы, смычковые инструменты ( қобыз, қылқобыз, нарқобыз, сазген), духовые инструменты ( сыбызғы, сазсырнай, шаңқобыз), ударные (дабыл, даңғыра, дауылпаз, асатаяқ, тоқылдақ) и др. - Домбыра аспабының құрылысын есімізге түсірейік? Бас, құлақ, шайтантиек, мойын, перне, шанақ, қақпақ, тиек, түйме, астыңғы ішек, үстіңгі ішек. Домбыраны қолыңызға алған кезде қандай ойда боласыз? Қалай жасалады екен, кім жасайды екен, оның түрлері бар ма деген сұрақтар келетін болар. Міне, бізде осы сұрақтарға жауап іздеп көрдік. Сонымен алғашқы танысуды шағын ғана шеберханадан бастасақ. 1. Мынау домбыра жасайтын шеберхананың жалпы көрінісі 2. Шеберлердің ұлттық аспаптарды жасайтын құралдары қарапайым тілмен айтқанда қару - жарағы:) 3. Шеберлер жұмыс үстінде Бүгін біз домбыра туралы білімімізді толықтыратын боламыз. Ең алдымен домбыраның шығу тарихы мен таныстырайын. Домбыра — ерте заманнан бері халқымызбен бірге келе жатқан, оның рухани жан серігіне айналған музыкалық аспаптардың бірі. Домбырыда күй, терме, ән қосылып орындалады. Күй, терме – қазақ халқының музыкалық мұраларының бірі. Ол әр түрлі аспапта орындалуына байланысты қобыз, сыбызғы және домбыра күйлері деп аталады. Домбыра екі, кейде үш шекті шертіп немесе қағып ойнайтын музыкалық аспап ретінде танымал. Қазақ жерінін әр өлкелерінде тұратын халық шеберлері домбыраны өз қалауынша әр түрлі үлгіде жасады. Оған қайың, қарағай, жөке, шырша, үйеңкі ағаштарын пайдаланған. «Домбыра» сөзінің шығу тарихы Белгілі зерттеушісі Хайролла Жүзбасовтың пікірінше «домбыра» сөз «доп бұра», «дәл бұра», деген тізбегінен шыққан делінген. Ал екінші болжам этнограф Еріп Кокеев еңбектерінде «том» дер түюлі жұдырық немесе қолдың саласы айтылады. Кейіннен бұл түбір ұяңдалып «домбыға» айналған, «быра» тіркесі бір нәрсені шерту, тарту, дыбыс шығару деген мағынаны білдіреді. Яғни «домбыра» сөзі қолдың саласы мен немесе бес саусақпен «шекті шерту» деген мағына береді деген ғалым. А. Жұбановтың болжамы бойынша «домбыра» сөзі араптың «унбап и бурра» тіркесінен, яғни «қозы құйрық» деген сөзінен қалыптасқан, араб сөзі тіркесінен шыққан деген. Домбыраның шанағын бөлшек ағаштардан ойып жасады. Алғашқы кезде перне саны 5 - 7 дейін болса, кейін 9 - 19 дейін жеткен. Қазақстан жерінде домбыра пішіні түрлі болған. 6000 жылдық тарихы бар аспапты қазіргі таңда шеберлердің әр қайсысы өзінің білгенінше дайындап жатыр. Алайда оларға ешқандай кінә таға алмайсын, себебі бұл аспапты дайындаудың әлі күнге дейін мемлекеттік стандарты жоқ. Ал стандарт болу үшін арнайы зерттелуі қажет. Домбыра аспабының шығу тегін зерттеуде аңыз — әңгімелерге жүгінуге болады. Аңыз әңгіме “Ертеде бір хан қызының кедей жігітпен көңіл жарастырғанын сезіп қалады да жігітті дереу дарға астырады. Екі қабат болып қалған қыз мезгілі жетіп босанады. Оны аңдыған мыстан кемпір егіз баланы көз көрмес, құлақ естімес, алыс жерге апарып, жап – жасыл үлкен бәйтерек басына ұлды батысқа, қызды шығысқа қаратып іліп кетеді. Сәбилердің көз жасы тамған бәйтерек солады, жүрегі тоқтаған нәрестелермен бірге ағаш та қуарады. Қаңқу әңгіме халық арасында жата ма, оны естіген ана егізін іздеп жолға шығады. Жолдан шаршаған ана ағаш түбіне келіп, демалады Құлағына күмбірлеген сарын естіледі. Қайдан шығатын әуен екенін білгісі келіп ағаш үстіне шығып тыңдаса, жаңағы бәйтерек сынып кетеді. Ағаштың түбінен басына дейін іші қуыс екенін көреді. Екі басына бұтақтан – бұтаққа керіліп қалған ішектерді көреді. Екі ішек самал желмен тербеліп, одан әуен шығады екен. “Егіз құлынымнан қалған жұрнақ осы болар” деп сол ағаштан аспап жасап алады. Батысқа қараған ішегі бостау, шығысқа қараған ішегін қаттылау керілген екен. “Астыңғы ішек – жіңішке дауысты қызым Зарлық, ал үстіңгі ішек – бос қоңыр дауысты ұлым Мұңлық болсын” деп екі ішекке ат қойып, домбырасын тартып, күй шығарып кеткен екен” дейді аңыз — әңгіме туралы еңбегінде этнограф Өзбекәлі Жәнібеков. Зерттелген деректерге байланысты Кемел Ақышев бастаған бір топ ғалымдар домбыраны неолит д. д. 4000 жыл бұрын тастарға сылынып, ең алғаш қыпшақ нотасымен таңбаланған деседі.. Домбыраның түрлері 1. Алып домбыра 2. кішкентай домбыра 3. ән мен күй домбырасы 4. торсық 5. тұмар 6. кең шанақты 7. балдырған 8. балашақ 9. шіңкілдік 10. аша үш ішекті 11. қуыс мойын 12. шертер 13. оркестр домбыралары 14. қоңыр дауысты 15. жіңішке дауысты 16. ащы дауысты 17. бас домбыралар Енді балалар домбыра аспабының қасиеттілігі қандай екенін айтайық. Плакатқа оқушылар жазады. Домбыра – еңбекқорлыққа үйретеді. Домбыра – шежірені білуді талап етеді Домбыра – адамның ішкі – жан дүниесін емдеп, көңілін көтереді, денсаулықты нығайтады. Домбыра – иманды болуға жол ашады. Домбыра – әдебиеттің дамуына ықпал етеді. Домбыра – жарысу мен таласуға, ізденуге баулиды. Шығармашылық жұмыс. Сабақтан алған әсерін қағаз бетіне түсіріп 5 – 6 сөйлемнен тұратын эссе жазып береді. Қорытынды: Бүгінгі сабақта қандай жаңалық болды? Домбыра қандай аспап? Домбыра сөзінің шығу тарихы? Домбыра аспабының шығу тарихы? Домбыраның түрлері? Домбыра аспаптағы кіші тиек немесе шайтан тиек шығу тарихы? Оқушылар қағазға бүгінгі сабақтан алған әсерлерін жазып, тақтада оқиды. Бағалай. Үйге тапсырма: «Домбыра» әңгімелеу жүктеу/скачать 20,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|