Сакенова Р. Е., Батырбай Ә. Т., Жапарова М. С., Ботабаева Г. Б., Сакпанов Е. М
Табиғаттағы күштер. Серпiмдiлiк күшi
жүктеу/скачать 2,44 Mb. Pdf көрінісі
|
2914351229724 Сакенова, Батырбай К ПЕЧАТИ
| 1.2.5 Табиғаттағы күштер. Серпiмдiлiк күшi
Табиғатта денелердiң ӛзара әсерлесулерiнiң 4 түрi бар 1. Гравитациялық әсерлесулер. 2. Электромагниттiк әсерлесулер. 1. Күштi немесе ядролық әсерлесулер. 2. Әлсiз әсерлесулер. Денелердiң кез-келген кӛлемi мен пiшiнiн ӛзгертуiн деформация деп атайды. Деформация серпiмдi және серпiмсiз болып екіге бӛлiнедi. Егер денеге әсер ететiн күштiң әсерi тоқтағанда дене бастапқы күйге қайтып келетiн болса, онда мұндай деформация серп iмдi деп аталады. Егер күштiң әсерi тоқтағанда дене бастапқы күйге қайтып келмесе деформация серп i мс iз немесе пластикалық деп аталады. 20 Серпiмдi деформация кезiнде дененiң абсолют деформациясы түсiрiлген күшке тура пропорционал болады. , мұндағы: -пропорционалдық коэффициент (қатаңдық), ӛлшем бірлігі . Денелердiң қатаңдығы дененiң тегіне және ӛлшемдерi мен пiшiнiне тәуелдi болады. Серпiмдiлiк күшi табиғаты жағынан электромагниттiк күштерге жатады. Серпiмдiлiк күшi әрқашан абсолют деформацияға қарама-қарсы бағытталады. - бұл Гук заңы деп аталады. Түсiрiлген күштiң күш түсетiн ауданға қатынасы- механикалық кернеу деп аталады. . Осы ӛрнектi ескере отырып, Гук заңын келесi түрде жазуға болады: , мұндағы - Юнг модулi, заттың серпiмдi қасиетiн анықтайтын шама, ӛлшем бiрлiгi – Паскаль, - дененiң салыстырмалы деформациясы. 21 және екенiн ескере отырып, алатынымыз . Бұдан серпiмдiлiк коэффициентiнiң ӛрнегiн аламыз: . 1.2.6 Үйкелiс күшi Бiр-бiрiне қатысты қозғалатын денелердiң арасында немесе бiр ғана денелердiң бӛлшектерiнiң арасында пайда болатын және әрқашан қозғалысқа қарама-қарсы бағытталған күштi үйкелiс күшi деп атайды. Үйкелiс күшi табиғаты жағынан электромагниттiк күштерге жатады. Қатты денелердiң арасында пайда болатын үйкелiс күшiн сыртқы үйкелiс күшi деп атайды. Ал бiр ғана дененiң бӛлшектерiнiң арасында болатын үйкелiс күшiн iшкi үйкелiс күшi деп атайды. Егер бiр-бiрiне қатысты қозғалатын қатты денелер арасында сұйық қабаты болса, мұндай үйкелiс күшi - сұйық үйкелiс күшi деп, ал сұйық қабаты болмаса - құрғақ үйкелiс күшi деп аталады. Құрғақ үйкелiс күшi сырғанау және домалау үйкелiс күштерi болып екiге бӛлiнедi. Қозғалмай тұрған денелердiң арасында пайда болатын денелердiң күшiн тыныштық үйкелiс күшi деп аталады. . Үйкелiс күшi дененiң түсiретiн нормаль қысымына пропорционал. мұндағы: - үйкелiс коэффициентi. Үйкелiс коэффициентi денелердiң тегіне және беттерiнiң тегiстiгiне тәуелдi болады. |