Сакенова Р. Е., Батырбай Ә. Т., Жапарова М. С., Ботабаева Г. Б., Сакпанов Е. М



Pdf көрінісі
бет17/68
Дата19.06.2023
өлшемі2,44 Mb.
#178977
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   68
Байланысты:
2914351229724 Сакенова, Батырбай К ПЕЧАТИ

1.3 Механикалық тербелiстер 
Бiрдей уақыт аралығында қайталанып отыратын процестi тербелiс деп 
атайды. 
Синус (косинус) заңы бойынша уақытқа тәуелдi ӛзгеретiн тербелiстi 
гармониялық тербелiс деймiз. Ол мына формуламен сипатталады. 
,
мұндағы: х – жүйенiң ығысуы. Ығысу деп жүйенiң тепе-теңдiк күйiнен 
кез-келген ауытқуын айтады. 
Қозғалыс заңы 
формуласымен ӛрнектелетiн жүйенi бiр 
ӛлшемдi гармониялық классикалық осциллятор немесе қысқаша классикалық 
осциллятор деп атайды.
Мысалы, тӛмендегi суреттерде қарапайым тербелмелi жүйелер: серiппелi 
маятник пен математикалық маятник кӛрсетiлген.
Классикалық осцилляторды мына шамалар сипаттайды. Бiр тербелiске 
кететiн уақытты (Т) период деп атайды, ол Т=2

/



-циклдiк жиiлiк деп 


43 
аталады, ал периодқа керi шаманы жиiлiк деп атайды, 
. Жиiлiктiң ӛлшем 
бiрлiгi 
1 Ãö. 
Дененiң тепе-теңдiк қалыптан ығысуының ең үлкен мәнiн (А) амплитуда 
деп атайды. 

t+

0


тербелiс фазасы
деп аталады, 

0
- бастапқы фаза. Фаза 
тербелiп тұрған дененiң (жүйенiң) күйiн сиппаттайды. 
Гармониялық тербелiстердiң жылдамдығын табу үшiн қозғалыс
теңдеуінен уақыт бойынша туынды аламыз. 
.
Жүйенiң тербелiсiнiң үдеуiн табу үшiн қозғалыс теңдеуінен уақыт 
бойынша 2-шi рет туынды аламыз. 

Ендi материялық нүктенi (жүйенi) гармониялық тербелiске түсiретiн 
күшті анықтайық. Тербелiстегi нүктеге әсер етушi күш оның ауытқу шамасына 


44 
тура пропорционал және әрдайым тепе-теңдiк қалыпқа қарай бағытталады. 
Сондықтан мұндай күштi қайтарушы күш деп атайды. Мысал ретiнде 
теңдiктi қанағаттандыратын серпiмдi күштердi, яғни Гук заңымен ӛрнектелетін 
күштерді алайық: 

мұндағы
- қа те». 
Егер тербелiс осiнiң бойымен болады десек,онда үдеу 
болар едi. 
Сонда Ньютонның екiншi заңы бойынша: 
.
Бұдан
немесе 

Осы формула гармониялық тербелмелi қозғалыстың дифференциал 
теңдеуi деп аталады. 
Сонымен, гармониялық тербелiске мынадай динамикалық анықтама 
беруге болады. Нүктенiң гармониялық тербелiсi деп ауытқу шамасына 
пропорционал күштiң әсерiмен тепе-теңдiк қалыптың маңында тербелетiн және 
тербелiстiң орташа мәнiне қарай бағытталған тербелiстi айтамыз. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   68




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет