Сакенова Р. Е., Батырбай Ә. Т., Жапарова М. С., Ботабаева Г. Б., Сакпанов Е. М

176 
Приборлардың
 
номинал қуаты (желідегі U кернеуге сәйкес) бойынша 
олардың электрлік кедергілерін табамыз: 
=97 Ом. 
Электрокаминді қосқанға дейін шамдағы кернеу 
=218 B. 
Электрокаминді қосқаннан кейін электр энергиясын тұтынушылардың жалпы 
кедергісі 
, ал олардың кернеуі 
=210 B. Осылайша 
кернеу 8 В-қа тӛмендейді. 
13. Бірдей шар тәрізді су тамшылары бірдей φ
1
потенциалға дейін 
зарядталаған. Кішкене тамшылардың N-сандарының қосылуы нәтижесінде 
алынған үлкен шар тәрізді тамшының потенциалын анықтаңдар. 
Шешуі: 
Үлкен тамшының кӛлемі барлық кіші тамшылардың кӛлемдерінің 
қосындысына
тең: 
1
V
N
V


Шардың кӛлемі: 
3
3
3
3
1
3
;
3
4
3
4
.
3
4
;
3
4
N
r
R
r
N
R
r
V
R
V








Кіші тамшының потенциалы: 
k
R
q
k
r
q
r
q
k






;
.
1
1
1
1
Бірақ үлкен тамшының заряды барлық кіші тамшылардың зарядтарының
қосындысына тең: 
,
;
.
1
1
1
R
r
N
k
r
N
k
R
q
N
q








үлкен тамшының радиусының мәнін 
қойсақ: 
,
3
1
N
r
r
N



жауабы:
.
3
1
N
N



14.
 
Ұзындығы және қалыңдығы бірдей металл сымдардан жасалған 
жұлдызшаға А және В нүктелерінің арасына U кернеу берілді. Жұлдыздың 
әр буынының кедергісі r. Жұлдыз арқылы қандай ток ӛткенін анықтаңдар. 
Шешуі: 
1 және 2 нүктелердің потенциалдары тең: 
2
1



3 және 4 нүктелерде де
4
3



1-2 түйіндері арқылы ток ӛтпейді, себебі 
2
1



. 
Бірінші бӛліктің жалпы кедергісі: 
2
r
R


Екінші бӛліктің жалпы кедергісі: 
В 
А 
4 
3 
2 
1 

177 
.
3
;
3
2
6
2
1
1
1
2
1
1
r
R
r
r
r
r
r
r
R









Үшінші түйіннің жалпы кедергісі: 
3
r
R


Сонда барлық тізбектің жалпы кедергісі: 
.
6
7
;
6
7
3
3
2
;
0
0
0
r
R
r
r
r
r
R
R
R
R
R










Ом заңы бойынша
r
U
I
R
U
I
7
6
;
0


15. 
Ӛлшемдері бірдей, зарядталған бір-біріне кейбір күшпен тартылады. 
Шариктерді жанастырып қайтадан алғашқысына қарағанда 
п
есе үлкен қашықтыққа 
ажыратқаннан кейін олардық арсындағы ӛзара әрекеттесу күші 
т 
есе азайды. Егер 
екінші шариктің заряды q болса, онда жанастырғанға дейін бірінші шариктің заряды 
қандай болған? 
Шешуі: 
2
1
1
r
q
q
k
F

- 
r
қашықтықта зарядталған шарлардың ӛзара әрекеттесуінің
кулондық күші. 
2
1
'
'
1
q
q
q
q



- шарларды қосып, қайтадан ажыратқаннан кейінгі 
nr
қашықтықтағы 
әрбір шариктегі зарядтар(зарядтардың сақталу заңы бойынша). 
 
 
m
F
r
n
q
k
nr
q
q
k
F
1
2
2
2
'
2
'
'
1
2



( есептің шарты бойынша ) 
 
m
r
q
q
k
r
n
q
k
2
1
2
2
2
'

;
 
m
q
q
n
q
1
2
2
'

;
m
q
q
n
q
q
1
2
2
1
2








;


q
q
n
q
q
m
1
2
2
1
4




q
q
n
q
q
q
q
m
1
2
2
1
2
1
4
2



;
q
q
n
mq
q
mq
mq
1
2
2
1
2
1
4
2



; 
0
4
2
1
2
2
1
2
1




q
q
n
mq
q
mq
mq
;


0
2
2
2
2
1
2
1




mq
n
m
q
q
mq
1
q
- ге қатысты квадрат теңдеуді шешеміз. 




m
q
m
n
m
q
n
m
q
q
2
4
2
4
2
2
2
2
2
2
2
2
1





; 




m
m
n
mn
m
q
n
m
q
q
2
4
4
4
2
2
2
4
2
2
2
2
1






; 


m
n
q
m
q
n
n
m
q
q
2
16
16
2
2
4
2
2
2
2
1




; 
m
n
m
qn
qn
qm
q
2
4
4
2
2
2
1




;


m
n
m
n
n
m
q
q
2
2
2
2
2
2
1




; 
m
n
m
n
n
m
q
q
2
2
1
2
2




. 

178 
4.2 Ӛз бетімен шығаруға арналған есептер 
 
1. Бірінші вагонның басында платформада тұрған жолаушы поездың ӛзінің жанынан 
40 с ішінде ӛте шыққанын байқады. Қандай уақыт ішінде бірінші және соңғы 
вагонның оның жанынан ӛткенін анықтаңдар. Құрама 8 вагоннан тұрады. 
2. Тас вертикаль жоғары 6м/с бастапқы жылдамдықпен лақтырылды. Тастың һ›1,5м 
биіктікте орналасқан мезетіндегі уақыт аралығын анықтаңдар.
3. Тас биіктігі һ=4м үйдің тӛбесінен 2 м/с
2
үдеумен домалап түседі. Шатырдың 
кӛлбеулік бұрышы α=45
0
. Үйден қандай қашықтықта тастың құлайтынын анықтаңдар. 
үй қабырғасының биіктігі Н=6м. 
4. Массалары m
1
және m
2
екі дене v
1
және v
2
жылдамдықтармен сәйкесінше, 
қозғалып барады. Осы жылдамдықтардың бағыттарының арасындағы бұрыш α . 
жүйенің импульсін анықтаңдар. 
5. Массасы m=1кг граната жер бетінен һ=8м биіктікте екі жарықшаққа (m
1
:m
2
=2:3) 
жарылды. Жарылысқа дейін граната жылдамдығы горизонталь бағытталған және 
10м/с тең. Кіші жарықшақ жарылу орнының астына 25м/с жылдамдықпен құлады. 
Үлкен жарықшақтың ұшу ұзақтығын анықтаңдар. 
6. Қоңыз t
2
=6с ішінде l=27см жол жүріп ӛтті. Алғашқы үш секіндта ол бірқалыпты 
үдемелі қозғалса, ал соңғы үш секундты ол бірқалыпты қозғалды. Егер бесінші 
секундта ол l
5
=4см жылжыса, қоңыздың бастапқы жылдамдығы неге тең? Алғашқы 
үш секундта қоңыздың қозғалған үдеуін анықтаңдар. 
7. Адам жерде 1м биіктікке секіреді. Дәл сондай күш жұмсап, ол Айда қандай 
биіктікке секіріп шығады?Ай радиусы 0,27R
ж
, ал тығыздығы 0,6ρ
ж
. 
8. 600м/с жылдамдықпен ұшқан, массасы m
1
=10г оқ, ұзын жіпте ілулі тұрған массасы 
m
2
=0,5кг ағаш білеушеге тиіп, және S=10см тереңдікте тұрып қалады. Дәл сол 
бекітілген білеушеге оқ қандай тереңдікке кіретін еді? 
9. Массасы ескерусіз аз серіппе еденде вертикаль күйде бекітілген. Серіппенің 
жоғарғы жағына кішірек затты қояды. Егер оны серіппеге қатаң бекітсе, және тепе-
теңдік күйден шығарса, онда ол периоды Т= 0,25с болатын тербеліс жаайды. Егер 
нәрсені бекітпесе, х
0
=5см түсірсе, сосон жібере салса, онда ол серіппеден ажырап 
кетеді. Ауа кедергісін ескермесе, нәрсе қандай Н биіктікке кӛтеріледі? 
10. Автомобиль 
2
1
/
1
ñ
ì
a

тұрақты үдеумен, темір жолға параллель тас жолмен жүріп 
келеді. Қандай да бір уақыт мезетінде автомобильдің жылдамдығы 72 км/сағ болды. 
Автомобильдің алдында 600м қашықтықта онымен бір бағытта, 54 км/сағ 
жылдамдықпен кетіп бара жатқан поездың машинисі бір мезетте тежегіш жүйені іске 
қосады. Ары қарай поезд тоқтағанға дейін қозғалады. Поездың тоқтаған мезетінде 
автомобиль мен поездың арасындағы қашықтықты анықтаңдар. 
11. Массалары m
1
=m, m
2
=2m, m
3
=m үш жүк салмақсыз блоктар жүйесінің кӛмегімен 
созылмайтын салмақсыз жіптерде ілулі тұр. Жүктердің бастапқы жылдамдықтары 
нӛлге тең. А нүктесінде жіп үзілгеннен кейін олардың үдеуін табыңдар. Жіптер мен 
блоктар арасындағы үйкелісті ескермеңдер.
12. 
t
1
=90
0
С температурадағы ыстық ауамен толтырылған стаканнға пластилинді 
салады. Стаканда t
2
=20
0
С-қа дейін салқындатады және аударады. Стаканның 
кӛлденең қимасының ауданы S=20см
2
. Стаканнан түсіп қалмау үшін пластинканың 
максимал массасы қандай болу керек? 

179 
13. Су бетінен һ=15м тереңдікте орналасқан аквалангист ауаны жұтып және ӛкпесін 
1/3 кӛлемде толтырады. Егер ол демін шығармай су бетіне жүзіп шықса, оның ӛкпесі 
қандай кӛлемге дейін ұлғаяды? 
14. 
Кӛлемі V=33,6л жабық ыдыста зат мӛлшері ν=1 моль азот пен су буы орналасқан. 
Температура t=100
0
С, қоспаның қысымы р=2*10
5
кПа. Ыдыстағы азоттың массасын 
анықтаңдар. 
15. 
Калориметрде t
1
=-20
0
С температурада орналасқан массасы 
т
1
=100г мұз кесегінің 
үстіне t
2
=800
0
С температурадағы, массасы 
т
2
=50г темір шарикті қояды. Анықтаңдар: 
1) калориметрде орнаған температураны; темір мен мұздың меншікті 
жылйсыйымдылықтары сәйкесінше 450Дж/кг*
0
С және 2100Дж/кг*
0
С; 2) Орнаған 
температура кезіндегі калориметрдегі судың мӛлшерін. 
16. 
Егер буксирдің тросының керілу күші Т=80кН болса, бірнеше жүк тиелген 
баржаларды L=100км қашықтыққа жеткізу үшін буксирге массасы қанша кӛмір 
қажет? Баржасыз буксир баржамен қарағанда N=4 есе үлкен жылдамдықпен 
қозғалады, осы кезде ол сағатына бірдей мӛлшерде кӛмір жағады. Кӛмірдің меншікті 
жану жылуы q=3*10
7
Дж/кг, двигателінің ПӘК-і η=10%. 
17. Қабырғалары а болатын тең қабырғалы үшбұрыштың тӛбелерінде q, -q және q 
зарядтар орналасқан. Осы зарядтардың үшбұрыштың ортасында тудырған ӛрісінің 
кернеулігін анықтаңдар. Орта – ауа.
18. Массасы m
1
=5,04*10
-27
кг және заряды q
1
=2е гелий изотопының тыныштықтағы 
еркін ядросына массасы m
2
=1,67*10
-27
кг және заряды q
2
=е, мұндағы е=1,6*10
-19
Кл-
элементар заряд, протон 10м/с жылдамдықпен ұшып келеді. Олар қандай r минимал 
қашықтыққа жақындайды? Орта –вакуум. 
19.Бірдей зарядталған, потенциалдары φ
1 
=10В және φ
2
=40В екі шар берілген. Оларды 
бір-бірімен жанастырғаннан кейінгі осы ӛткізгіштердің φ потенциалдарын табыңдар. 
20. Бірдей зарядталған N=64 су тамшысының қосылуы нәтижесінде бір үлкен тамшы 
пайда болды. Үлкен тамшының φ
0
потенциалы кіші тамшының φ потенциалынан 
қанша есе айырмашылықта болады? Тамшылар шар пішінді. 
21. Екі вольтметрді ток кӛзіне бір мезгілде тізбектей қосқан кезде, біріншісінің 
кӛрсетуі 6В, ал екіншісі 8В кӛрсетеді. Осы вольтметрлерді параллель қосқанда 
кӛрсетуі 12В болады. Ток кӛзінің ЭҚК-ін табыңдар.
22. Тұрақты кедергі 300Ом, айнымалы кедергісі бар 0÷1500Ом резистор және идеал 
кернеу кӛзі берілген. Кернеу кӛзінетізбектей кедергі мен кедергісі r
0
=600Ом 
резисторды қосқанда бір секунд ішінде 150Дж жылу бӛлінеді. Ток кӛзіне аз 
энергияны тұтынып, тура сондай қуатты алу әдісі бар ма? Бар болса, ӛрнектеп, 
болмаса дәлелдеп беріңдер. 
23. Қуаттары Р
1
=40Вт және Р
2
=60Вт екі шам, бірдей кернеуге есептелген, сондай 
кернеумен желіге тізбектеле қосылған. Олар қандай қуатты тұтынады? 
24. Электр шәйнегінің екі орамасы бар. Оның біреуін қосқанда, шәйнектегі су 
t
1
=12мин қайнайды, ал келесісін қосса, t
2
=24мин соң қайнайды. Екі екеуін параллель 
қосса, шәйнектегі су қанша уақыттан сой қайнар еді? Тізбектей қосса ше? Ауамен 
жылу алмасуды ескермеңдер. 

жүктеу/скачать 2,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: