Сакенова Р. Е., Батырбай Ә. Т., Жапарова М. С., Ботабаева Г. Б., Сакпанов Е. М

18 
Мұнда сӛз болып отырған 
және 
күштерi әр түрлi денелерге әсер 
ететiндiктен, олар бiр-бiрiне теңгерiлмейдi. Сондықтан оларды қосуға 
болмайтынын атап кӛрсету қажет. Бiрақ белгiлi бiр жүйенi қарастырғанда 
денелердiң арасындағы ӛзара әсерлесу күштерiн қосуға болады, әрi олардың 
қосындысы әрдайым нольге тең. Бұл жүйеге қатысты iшкi күштер болады, олаð 
жүйенiң қозғалыс мӛлшерiн ӛзгерте алмайды. 
1.2.4 Бүкiл әлемдiк тартылыс заңы 
Денелердiң бiр-бiрiне тартылыс күшi осы денелердiң массаларының 
кӛбейтіндісіне тура пропорционал және денелердiң ара қашықтықтарының 
квадратына керi пропорционал болады 
, 
мұндағы: 
- гравитациялық тұрақты деп аталады. 
Тартылыс күшi - центрлiк күштерге жатады, яғни денелердiң центрлерiн 
қосатын түзудiң бойымен бағытталады. 
Ньютонның 
бүкiл 
әлемдiк 
тартылыс 
заңымен 
анықталатын 
гравитациялық масса деген ұғым бар. 

19 
Бұл масса денелердiң тартылыс ӛрiстерiн қоздыру және тартылыс 
ӛзгерiстерiнiң әсерiн сезiну қабiлетiн сипаттайды. Сонда бұл қандай масса? Дәл 
ӛлшеулердiң нәтижесiнде инерттiк масса гравитациялық массаға тең екенi 
анықталды. Сондықтан оларды ерекше бӛлудiң қажетi жоқ. 
Денелердiң бiр-бiрiмен тартылу күшi материяның ерекше бiр түрi 
гравитациялық ӛрiс арқылы берiледi. Гравитациялық ӛрiстi сандық сипаттау 
үшiн гравитациялық ӛрiстiң кернеулігі деп аталатын шама енгiзiлген. Ӛлшем 
бірлігі 
. 
. 
Гравитациялық ӛрiстiң кернеулiгi осы ӛрiсте орналасқан бiрлiк массалы 
денеге әсер ететiн күшке тең болады. 

жүктеу/скачать 2,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: