103
3.2 Диэлектриктердегі электр ӛрісі
Электрлік қасиеттеріне байланысты заттар ӛткізгіштерге,
жартылай
ӛзкізгіштерге және диэлектриктерге бӛлінеді.
Электр тогын ӛткізбейтін заттарды диэлектриктер (изоляторлар) деп
атайды. Диэлектриктер полярлы (полюсті) және полярсыз (полюссіз) болып
екіге бӛлінеді.
Молекулаларындағы оң және теріс зарядтардың
центрі бір-біріне дәл
келетін диэлектриктерді полярсыз деп атайды. Мысалы
.
Молекулаларындағы оң және теріс зарядының
центрі бір-біріне сәйкес
келмейтін диэлектриктерді полярлы (полюсті) деп атайды. Мысалы
Сыртқы
электр
ӛрісінде
орналасқан
полярсыз
диэлектриктің
молекуласындағы оң және теріс зарядтар бір-біріне қатысты ығысады: оң
зарядтар электр ӛрісі
бағытында, ал теріс зарядтар ӛріс бағытына қарсы.
Нәтижесінде молекула электрлік дипольға айналады және оның дипольдік
моменті электр ӛрісінің кернеулігіне тура пропорционал болады.
мұндағы:
молекуланың полярлануы.
Қалыпты жағдайда полярлы диэлектриктердің
молекулаларын электрлік
диполь деп қарастыруға болады.
Электрлік диполь
Бір-бірінен қашықтықта орналасқан шамалары бірдей және таңбалары
қарама-қарсы екі зарядтан тұратын электрлік жүйені
электрлік диполь деп
атайды.
104
Электрлік дипольді сандық сипаттау үшін дипольдік момент немесе
электрлік момент деп аталатын физикалық векторлық шама енгізілген.
Электрлік дипольдің берілген нүктедегі электр ӛрісінің потенциалын
анықтайық.
қашықтығының мен салыстырғанда
аз екендігін ескерсек
Электр ӛрісінің суперпозиция принципі бойынша:
мұндағы:
Электрлік дипольдің электр ӛрісінің потенциалы келесі ӛрнекпен
анықталады:
Енді электрлік дипольдің электр ӛрісінің кернеулігін анықтайық. Берілген
нүктедегі дипольдің тудыратын электр ӛрісінің кернеулігін екі құрамаға
жіктеуге болады:
105
Электрлік дипольдің электр ӛрісінің кернеулігі келесі ӛрнекпен
анықталады:
Электрлік
дипольді
электр
ӛрісіне
енгізгенде, оған ӛріс тарапынан қос күш
моменті әсер етеді.
,
мұндағы: р - дипольдің электрлік моменті.
Бұл күш
моментінің әсерінен диполь
электрлік моменті ӛріс бағытына параллель
болатындай түрде орналасады
.
Сыртқы электр ӛрісіндегі дипольдің потенциалдық энергиясы:
.
Достарыңызбен бөлісу: