Салық саясатының мақсаттары
жүктеу/скачать 165,5 Kb.
|
b905483e147e687f648a00eb7f8dafe2-1-1
|
ТАҚЫРЫП 2. САЛЫҚ САЯСАТЫ: ТҮРЛЕРІ, МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ. САЛЫҚ МЕХАНИЗМІ: ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ МАЗМҰНЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ. Салық саясаты бюджетті қабылдау кезінде әрбір қаржылық (бюджеттік) жыл үшін белгіленеді; оны жүзеге асыру тиісті заңнамалық және нормативтік актілерді қабылдаумен байланысты. Салық саясаты қоғам дамуының әрбір кезеңіне тән әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге бағынады. Мемлекет өзінің дамуының әрбір нақты кезеңіне қоғамның әлеуметтік-экономикалық және басқа да мақсаттары мен міндеттеріне байланысты әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін жүргізеді. Салық саясаты – салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің жаңаларын белгілеу және олардың күшін жою, мөлшерлемелерді, салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді, салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша салық базасын өзгерту жөніндегі шаралар кешені. мемлекет пен салық төлеушілердің экономикалық мүдделерінің теңгерімінің сәйкестігі негізінде мемлекеттің қаржылық қажеттіліктері. Нарықтық экономикасы бар мемлекеттің салық саясатының негізгі мақсаты – мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін жеткілікті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету. Салық ынталандыру жүйесі мемлекеттің экономикасы мен салық саясатында маңызды рөл атқарады, олар көтермелеу арқылы мемлекеттің өндіріске ықпал етуінің негізгі тұтқалары болып табылады - жақсы көрсеткіштер үшін және санкцияларды қолдану - бұзушылықтар үшін, Салық саясатының мақсаттары: 1) мемлекетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету; 2) ел экономикасын салалық және өңірлік тұрғыда реттеу үшін жағдай жасау; 3) нарықтық қатынастар процесінде туындайтын халықтың табыс деңгейінің теңсіздігін тегістеу. 4) экономикалық заңдарды сақтау; 5) нарықтық реформаларды және макроэкономикалық тұрақтандыруды жеделдетуге көмектесетін шешімдерді салықтық қолдау; 6) салық салу базасын және қаржы ресурстарын жұмылдыру көздерін, олардың құрамын, құрылымын, өсудің ықтимал резервтерін айқындау. Бұл ретте қаржы ресурстарының көлемдері белгіленеді, мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің кірістері арасындағы оңтайлы және теңгерімді арақатынас тексеріледі; 7) экономиканы құрылымдық қайта құру процестерін ынталандыру, оны жетілдірудің басым бағыттарын дамыту, экономиканы тиімді дамыту үшін негіздерді тұрақтандыру және құру; 8) тиiстi нормативтiк құқықтық актiлер түрiнде мемлекеттiң қаржы саясатын iске асырудың салық механизмiн әзiрлеу. Салық саясаты үш түрге бөлінеді: • Бірінші түрі – максималды салық саясаты. Сонымен бірге салықты көтеру уәждеменің төмендеуіне әкеліп соғады және мемлекет кірістерінің күтілетін өсімін қамтамасыз етпеуі мүмкін. • Екінші түрі – қолайлы салықтық климатты қамтамасыз ету арқылы кәсіпкерлік пен шағын бизнесті дамытуға ықпал ететін оңтайлы салық саясаты. • Үшінші түрі – бюджет түсімдері әртүрлі әлеуметтік қорларды ұлғайтуға жұмсалған кезде, салық салудың жеткілікті жоғары деңгейін қамтамасыз ететін, бірақ айтарлықтай мемлекеттік әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ететін салық саясаты. Тиімді экономикада салық саясатының жоғарыда аталған түрлерінің барлығы, әдетте, сәтті біріктіріледі. Мемлекет ішкі және сыртқы саясат арқылы ел қызметінің әртүрлі аспектілеріне - әлеуметтік-мәдени, қорғаныс, экологиялық, қаржылық және техникалық салаларға ықпал етеді. Бұл тізімдегі орталық буын қаржы саясаты болып табылады, өйткені қаржы ресурстары басқаларының дамуын қамтамасыз етеді. Кезеңнің ұзақтығына және шешілетін міндеттердің сипатына қарай салық саясаты салықтық стратегия және тактика болып бөлінеді. Салық стратегиясы мемлекеттің салық саласындағы ұзақ мерзімді бағытын анықтайды және ауқымды мәселелерді шешуді қарастырады. Салық тактикасы салық жүйесі мен салық механизміне өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы белгілі бір даму кезеңінің мәселелерін шешуді қарастырады. Әсер ету ауқымы мен саласына қарай салық саясаты ішкі және сыртқы болып бөлінеді: Ішкі салық саясаты бір ел немесе аумақтық бірлік шегінде жүзеге асырылады және ішкі мәселелерді шешуді көздейді. Сыртқы салық саясаты қосарланған салық салуды болдырмауға, әртүрлі елдердің салық жүйелерін жақындастыруға және біріздендіруге бағытталған. Экономикалық мәнін өзгертуге әрекет ету механизміне қарай салық саясаты дискрециялық және дискрециялық емес болып екіге бөлінеді, соған сәйкес оның қызмет ету механизмі, салықтық реттеудің нысандары мен әдістері анықталады. Дискрециялық салық саясаты салық ставкаларын немесе салық құрылымдарын манипуляциялау бойынша үкімет шешімдерінің негізінде жүзеге асырылады. Ол экономикалық құлдырауды тез тоқтату және тепе-теңдік жағдайын сақтау үшін қолданылады. Осыған байланысты дискрециялық саясатты көбінесе тұрақтандыру саясаты деп атайды. Экономикалық циклдің кезеңіне байланысты ол шектеуші немесе ынталандырушы болуы мүмкін. Шамадан тыс сұраныстан туындаған инфляцияны жеңу үшін экономиканы қалпына келтіру кезеңінде қысқартқыш салық саясаты жүргізіледі. Ынталандырушы салық саясаты қоғамдық өндірістің құлдырау кезеңінде, айтарлықтай жұмыссыздық деңгейімен жүзеге асырылады. Дискрециялық емес салық саясаты үкіметтің шешімдеріне тәуелсіз, автоматты түрде жүзеге асырылады. Бұл «кіріктірілген тұрақтандырғыштардың» - өзін-өзі реттеу режимінде жұмыс істейтін механизмдердің арқасында мүмкін болады. Жоғары дамыған нарықтық қатынастар жағдайында салық саясатын мемлекет өндіріс құрылымын, аумақтық экономикалық дамуды, халықтың табыс деңгейін өзгерту мақсатында жалпы ішкі өнімді қайта бөлу үшін пайдаланады. Мемлекет өзінің салық саясатын салық механизмі, оның тұтқалары, буындары мен элементтері арқылы жүзеге асырады. Салық механизмін құру келесі кезеңдерді қамтитын дәйекті процесс: • салық механизмін әзірлеу, яғни қазіргі кезеңде салық саясатының міндеттері мен мақсаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін салықтық қатынастарды анықтау; • салық механизмін іс жүзінде қолдану; • салықтық қатынастардың белгіленген нысандары мен әдістерінің сақталуын тексеру, ақпарат жинау, салық механизмінің оң және теріс жақтарын анықтау мақсатында бақылау шараларын жүргізу; • қолданыстағы салық жүйесін талдау, оны бағалау және салық механизмін одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу. Салық механизмі – әртүрлі қондырмалық құралдар жүйесі (салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері және т.б.) арқылы салық салуды мемлекеттік басқарудың ұйымдық-құқықтық нормаларының, әдістері мен нысандарының жиынтығы. Салық механизмі салықтық қатынастарды ұйымдастырудың нысандары мен әдістерін ғана емес, сонымен бірге олардың сандық және сапалық анықтау әдістерін де қамтиды. Салық механизмінің сандық параметрлері бар элементтеріне ставкалардың мөлшері, салық жеңілдіктерінің көлемі, бюджетке салықтар арқылы ЖІӨ бір бөлігін алу үлесі, жиналған салықтардың деңгейі және т.б. Салық механизмі бұл ұғымды экономикалық категория ретінде, яғни өндірісте құрылған ұлттық табыстың бір бөлігін әлеуметтендіру кезінде туындайтын қайта бөлу қатынастарын басқарудың объективті қажетті процесі ретінде түсіндіретін салық теориясының саласы болып табылады. Осы процесте дамитын қарым-қатынастардың барлық саласын белгілі бір ұйымдық құрылымдар арқылы қамтамасыз етуге және келесі буындарға бөлуге болады: құқықтық реттеу және реттеу; салықты жоспарлау және болжау; салықтық реттеу; салықтық менеджмент; салықтық бақылау. Құқықтық реттеу және реттеу мемлекеттік органдар жүзеге асыратын салықтық реттеуді ұйымдастыру бойынша заңнамалық актілерді әзірлеу мен қабылдаудан тұрады. Нормативтік құжаттар салық заңдары, тиісті қаржы жылына арналған бюджет туралы заң және басқа да осыған ұқсас нормативтік құжаттар болып табылады. Салықтық жоспарлау – бұл орталық мемлекеттік органдардың экономикалық дамудың мақсатты бағытына сәйкес барлық салалар мен аймақтардың дамуын теңестіру, процестерді үйлестіру арқылы объективті қолданыстағы экономикалық заңдарды ескере отырып, экономиканы ерікті түрде реттеу. Салықтарды болжау жоспарлаумен бірге өткен кезеңдегі экономикалық және репродуктивті жағдайларды бағалауды қамтамасыз етеді; экономикалық даму перспективаларын белгілейді; салық салу тұжырымдамасын әзірлейді; салық салу тәртібін заң жүзінде белгілейді және салық бюджетін бекітеді. Салықтық реттеу инвестициялық процестерге экономикалық әсер етуді, салалардағы технологияларды жаңартуды, бюджетті теңгеруді және салық шегерімдері шеңберінде өзін-өзі реттеуді қамтамасыз етеді. Нарық жағдайында салықтық реттеу нарықтық реттеу сипатын алады және тікелей және кері байланыс негізінде өндірушілер мен тұтынушылардың еркін өзара әрекетін білдіреді. Салық менеджментін арнайы әдістемелер мен әдістерді, соның ішінде екі жағы – жеңілдіктер мен санкцияларды қамтитын салықтық жеңілдіктерді пайдалана отырып, мамандар ұжымы жүзеге асырады. Салық бақылауы заңды және жеке тұлғалардан бюджетке және бюджеттен тыс қорларға салықтар мен төлемдерді есептеудің дұрыстығын, уақтылы және толық түсуін қамтамасыз етеді. Кез келген елдегі саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайында бұл міндетті орындау қиын, соған қарамастан салық тактикасын қалыптастыру және салық стратегиясын таңдау кезінде енгізілген салық механизміне қойылатын осы негізгі талап объективті жағдайлар мүмкіндік беретін дәрежеде сақталуы тиіс. Салық механизмі таза субъективистік тәсілдерден мүлде азат болуы және тар ведомстволық мүдделерге тәуелді болмауы керек. Кез келген мемлекет өзінің салық заңнамасына салық элементтерінің барлық құрамдастарын нақты енгізуі керек. Әрбір штатта қолданыстағы салықтардың құрылымы мен саны басқа штаттардағыдан мүлдем өзгеше болуы мүмкін. Тіпті бір мемлекетте салықтардың сан алуан түрлері бар. Барлық осы жағдайларға қарамастан, салық элементтерінің жиынтығы салықтың кез келген түрі үшін әмбебап болып табылады, яғни кез келген салықтың ішкі құрылымы элементтердің белгілі бір жиынтығынан тұрады. Салықтың элементтеріне мыналар жатады: 1. Салық объектісі; 2. Салық объектісі; 3. Салық ставкасы; 4. Салық жеңілдіктері; 5. Салықты төлеу әдістері мен тәртібі; 6. Салық кезеңі. Салық субъектісі болып оның салық міндеттемесінде көзделген мөлшерде, тәртіпте және мерзімде салық сомасын төлеуге заңды міндеттемесі бар тұлға табылады. Қазақстан Республикасында салық субъектілері болып заңды, жеке тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ резидент еместер табылады. Салық пәнін анықтау кезінде екі түрлі қағида қолданылады: аумақтық құқық принципі немесе жеке құқық принципі. Жеке құқық принципіне сәйкес салықтарды төлеуге тек ұлттық заңды тұлғалар, сонымен қатар мемлекеттің азаматтары ғана тартылады. Салық салынатын елдің аумағында қызметін жүзеге асыратын шетелдік заңды тұлғалар, сондай-ақ осы елде уақытша немесе тұрақты тұратын шетел азаматтары салық төлеуге тартылмайды, б.а. «салық иммунитетін» пайдаланады. Аумақтық құқық қағидасы бойынша салық салуды айқындайтын нәрсе салық объектісі ретінде тұлғаның мүлкі емес – елдің заңнамасына сәйкес салық салынатын объектісі бар ұлтына қарамастан барлық тұлғалар болып табылады. салық салу оны төлеуге қатысады. Салық объектісі – заңға сәйкес салық салуға жататын объект, әрекет немесе құбылыс (кіріс, мүлік, қызмет түрі, қызмет көрсету, ақшалай операциялар, тауарлық-материалдық құндылықтар). Салық салу объектісі мен пәні ұқсас ұғымдар. Салық салу пәні – мүліктік және материалдық емес игіліктер, олардың болуы заңмен салықтық міндеттемелердің туындауымен байланысты. Салық ставкасы – салық салу бірлігіне салық сомасы. Салық мөлшерлемесін салық бірліктерінің санына көбейту салық төлемінің сомасын анықтайды, ол «салық жалақысы» деп аталады. Салық ставкалары мынадай түрлерге бөлінеді: 1. тең мөлшерлемелер – әрбір салық төлеуші үшін салықтың бірдей мөлшері белгіленеді; 2. тіркелген ставкалар - әрбір салық бірлігі үшін тіркелген салық сомасы белгіленеді; 3. пайыздық мөлшерлемелер. Салық жеңілдіктері – салық төлеушінің салық міндеттемесінің мөлшерін азайту және төлемдерді кейінге қалдыру немесе бөліп төлеу үшін қолданылады. Салық жеңілдіктері үш түрге бөлінеді: алу, жеңілдіктер, салық несиелері. Жеңілдіктер – бұл кейбір салық салу объектілерін салық салудан босатуға бағытталған салық жеңілдіктері. Жеңілдіктер – салық салу базасын азайтуға бағытталған жеңілдіктер. Жеңілдіктер жалпы немесе арнайы болуы мүмкін Салық несиелері – салық мөлшерлемесін немесе салық жалақысын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер. Салық төлеу әдістері бөлінеді: салық төлеушінің салық органдарына ресми өтініш беруін талап ететін декларация нысаны – әдетте, төлеушінің кірістері мен шығыстары, салық жеңілдіктері мен тәртібі туралы мәліметтерді қамтитын салық салу объектісінің сомасы туралы декларация салықтық жалақыны есептеу үшін; салық салу объектісінің қалыптасу көзінен салықты есептеуді және алуды көздейтін объектінің қалыптасу көзінде, әдетте кәсіпорынның бухгалтериясы немесе кірісті төлейтін басқа орган жүзеге асырады; кадастрлық, ол тиісті салықты есептеу кезінде қолданылатын салық салу объектісін бағалау және орташа табыстылық туралы типтік ақпарат тізбесін қамтитын кадастрды (тізілімді, тізімдемені) қолдануды көздейді. Салық кезеңі – салық базасы қалыптасатын және салық міндеттемесінің сомасы түпкілікті анықталатын кезең; салық кезеңі – күнтізбелік жыл, акциз бойынша – күнтізбелік ай және т.б. жүктеу/скачать 165,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|