Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- ЖАКДЫ СӨЙЛЕМ
| ЖАҚСЫЗ СӨЙЛЕМ
- бас- тауышы болмайтын, сөйлемдегі ой б а с қа сейл ем м үш ел ері арқылы түсінікті болатын, іс- әрекет баяндауыш арқылы үш ж а ққа бірд ей о р та қ ұғы м да жүмсалатын жай сөйлемнің бір түрі. Мыс.: «Бізге көбірек оқу керек. Бүл жүмысты қолға тез алу керек». Ж.с. баяндауыш- тары көбінесе күрделі болады: 1) -у, -м ақ түлғалы қимыл есімі мен «керек» сөзінен түратын баяндауыш; 2) Барыс септікті қи м ы л е с ім мен е с ім ш е , кесем ш е түлғалы е тістікке - «бол» кемекші етістігі тіркесуі 87 Ж А Қ-Ж А Л арқылы; 3) Барыс септікті қимыл есімі мен «мүмкін/мүмкін емес» сөзінің тіркесуі арқылы; 4) Келер ш а қ е сім ш е (-а р , -е р , -р ) түлғалы етістік пен (-ма, -ме) шылауы мен -ед і е т іс т ігін ің тіркесуі арқылы. ЖАКДЫ СӨЙЛЕМ - граммати- ка л ы қ бастауы ш ы бар не бастауышы ерекше айтылмай, оның қай сөз екенін баяндауыш арқылы табуға болатын жай сөйлемнің түрі. Ж.с. баяндауыш- тары бастауышпен қиысу үшін белгілі ж ақ жалғауларында не жалғаусы з ж а қты қ мағынада айтылады. Ж.с. бастауыштары сөйлем ішінде ерекше айтылмай да, оның қандай сөз екені айқын болып түрады. Бастауыштың жақты сөйлеіңде дербес айтылуы немесе айтыл- мауы б а янд а уы ш ты ң т и іс т і предикаттық жалғауда түру я түрмауымен ғана байланысты емес, бастауыштың сөйлемдегі қызметінің ерекше екендігімен де байланысты болады. Мыс.: Өлеңімді өрлеттім, Өрге қүлаш серметтім (Жамбыл). Ж АЛҒАУ - Қ а з а қ тіл ін д е жалғаудың 4 түрі бар: көптік, септік, тәуелдік, жіктік. Көптік, септік, тәуелдік Ж. зат есімге ж ә н е з а т т а л ға н б а с қ а да сө зд е р ге ж алғанады . Ж іктік жалғау жеке сөздерді түрлен- д ір у арқы лы о л а р ға б ел гіл і грамматикалық мағына үстейтін морфологиялық түлға. Ж. мағы- налы қ д е р б е стік ж о қ. Ж еке- д а р а қо л д а н ы л м а й д ы . Т е к лексикалық мағыналы сөздерге жалғанып, эр алуан грамматика- лык мағына береді. Жалғаулар бір сөз табындағы сө зд е р ге түгел жалғанатындықтан, өрісі кең, өресі жазық болады. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|