Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ИДЕОГРАФИЯХ!ЫҚ Ж АЗУ
(логографиялық жазу). Пикто- граф иялық жазудан біртіндеп И.ж. пайда болған. И .ж .-ды ң таңбалары и д е о гр а м м а деп аталады. И.ж.-дағы графикалық таңбалар цифрлар тәрізді, олар сөздің дыбысталуын емес, ма- ғынасын ғана білдіреді. Сон- дықтан қытай тілінде омонимдер әр түрлі иероглифтар арқылы б е л гіл е н е д і, б ір а қ ол ар д ы ң дыбысталуы мен морфология- лык қүрылысы біркелкі болады. И.ж.-да әрбіртаңба (элемент) ке з кел ген сөзд і белгілейді, бірақ ол басқа таңбаның мағына- л ы қ ш е ң б е р ін д е қолданы ла алмайды. Мыс., «аяқ» бейнелен- ген таңбаның мағынасы мынадай: ЖҮРУ> түру, әкелу т.с.с., бірақ, ол «аяқ» «табан» деген үғымды бермейді, өйткені олар басқа таңбалармен белгіленеді. Таза идеографияның хабарлық мүм- кінш ілігі шектеулі болады. ИДИОМ (грек. idioma - ерек- шелік) - әр түрлі тілдік құрылыс- тарды белгілейтін (тіл, диалект, ИЕР-ИНВ говор, әдеби тіл) жалпы термин. «И». термині тіл құрылысының д ә л м е -д ә л л и н гв и с т и ка л ы қ дәрежесі айқындалмаған жағ- дайда қолданылады (мыс., тіл мен д и а л е кт). «И». терм ині ф р а зе о л о ги я д а ке з д е с е т ін идиома терминінен белек. ИЕРОГЛИФ (грек. hieros - киелі жэне glyphe — қашалған ою) - қайсыбір объектінің (адам, ж ануар, за т) сур е ті тә р ізд і графема. Кебінесе, сөзді-буыңды жазу жүйесінде кездеседі (мыс., египет, қытай жазулары). ИЗАФЕТ (араб. ал ь- ид афату - қосымша) - кейбір иран және түркі тілдеріндегі атрибутивті қүрылымдардың типін белгі- лейтін термин. Иранистикада «И». термині анықталатын сөздің және анықтауыштың эклектикалық керсеткіш арқылы қосылуын білдіреді. Парсы, тәжікжәне т.б. тілдерде бүл көрсеткіш езгер- мейді, мыс., тәж ік тілінде -и: «китоби -и хуб » -« ж а қсы кітап». Түркологияда И. термині қатар келген екі зат есім арқылы бері- летін анықтауыштық қатынастағы сөз тіркесі дегенді білдіреді. Т ү р ік т іл ін ің И. қүбы лы сы н зерттеген ғалым С.С.Майзель з а т е с ім н е н б а с қа да с ө з таптары, зат есімге айналып субстантивтенсе, изафет бола алатынын айтады. Яғни зат есіммен бірге И. жасайтын кез 7—750 келген сөз не изафетке дейін есім болады, не изафеттен кейін зат есімге айналады. Түркі И. 3 түрі бар: 1) мүшелердің ешқаңдай морф ологиялық керсеткіш сіз байланысы. Мыс.: «темір қақпа», «алтын сақа», «күміс қасық»; 2) Анықталатын сөздің тәуелдік жалғауының ІІІ-і жағында келуі. Мыс.: қазақ тілі, университет с т у д е н т і, о қ у ж ү й е с і; 3) Анықтаушы мүше ілік септігінде, аны қталуш ы мүш е тә уе л д ік жапғауының ІІІ-і жағында келуі; Мыс.: студенттіңкітәбі, баланың күнделігі, ағаштың жапырағы т .б . И. түрлерітүлғалықжағынан ға н а е м е с, с е м а н т и ка л ы қ- синтаксистік ерекшелігі жағынан да әр алуан. Бірінші И. (И1) анық- талатын сөздіңтүлғасын, қасиетін, қызметінт.б. анықтайды. Екінші И. (И2) мағынасы - белгінің, сапаның затқа қатысы; Үшінші И. (ИЗ) - меншіктілік қатынасты білдіреді. И. валенттілікке тіке- лей байланысты болады. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|