Салқынбай А., Абақан Е. с
Д И АЛ Е К Т О Л О Г И Я Л Ы Қ
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| Д И АЛ Е К Т О Л О Г И Я Л Ы Қ
КАРТА -ж е к е тілдегі не туысқан тіл д е р д е гі д и а л е кт іл е р мен д и а л е к т іл ік қү б ы л ы с та р д ы ң таралуын көрсететін карта. ДИАЛО Г (гр е к, dialogos - әңгіме, екі адамның сөйлесуі) - екі не бірнеше адамның сұр а қ- жауап ретіндегі сөйлесіп, тіл қатысуы. Д.-тың сөздік қүрамына э с е р е т е т ін ф а кт о р л а р д ы ң н е г із г іс і с ө зд і қа б ы л д а у не қабылдамау. Д .-қа сөйлемдер- дің мынадай байланыс түрлері тән: маңыздылық (сұрак/жауап, толықтыру/түсіндіру/пайымдау, келісу/қарсы лы қ, сөйлеу э т и ке т, т.б.) және конструктивтілік. Кейбір жағдайда сөйл е уш інің ж а у а п қ а й т а р у ы ә ң г ім е г е қатыссыз айтылуы мүмкін, яғни сөйлеуші басқа бір жағдайды меңзеп түрғаны байқапады. ДИ А-ДИА Д. - тілдік араласудың табиғи түр і. Оның генетикалы қ те гі ауызекі сөйлеуден басталады. Д.-тың ақпараттық толық болуы интонациямен, ыммен, мимика- мен де қамтамасыз етіледі. Д .- қа сөз үнемдеу принципі тән болады. Көркем әдебиетте Д .-ты ң стилистикалық ерекшеліктерін жазушының жеке стилі және жанрдың ақпараттық-эстетика- лық нормалары анықтайды. Д .-т ы ң сы ртқы ф ормасы (сөйлегдцердің кезекгесіп жұмса- луы) философиялық-публисти- калық жанрға тән болады, мыс.: Платонның, Галилейдің диалог- тары, қазіргі дискуссиялар мен интервьюлер. ДИАТЕЗА (грек, diathesis - орналасу) - сөйлемдегі етістік л е кс е м а л а р ы н ы ң (с у б ъ е кт, объект, адресат т.б.) рөлі мен қызметі (бастауыш, толықтауыш) а р а сы н д а ғы с ә й к е с т іл ік . Мысалы: «Бала есікті ашты» деген сөйлемде «ашты» етісті- гін ің Д .-сы «бала» сөзі - іс - әрекеттің субъектісі, бастауыш, атау түлғасында тұр; «есікті» деген сөз іс-әрекеттің объектісі, толықтауыш табыс септігінде. Ал «есік баланың көм егім ен ашылды» д е ге н с ө й л е м д е «ашылды» е т іс т іг ін ің Д .-с ы б а сқа ш а болады : « е сік» - о б ъ е кт, б а ста уы ш , атау септігінде; «баланың көмегімен» - субъект, толықтауыш, көмек- тес септігінде түр. «Д». термині XX ғ.-ды ң 70- жы лдары нда А .А .Х олодович енгізді. Д. етіс ұғымынан өзге- ше. Д. ұғымы универсальды болып есептеледі. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|