Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ЕСІМ Ш Е
- Есім б е л гіс ін б іл д ір е т ін (з а т , ад ам ) іс - әрекетпен байланысты болатын етістііаің финит емес түлғасы (вербоид), мыс.: «лаулаған от», «оқыған адам» т.б. Е.-ге етістік- тің де, сын есімнің де қасиеттері тә н . К е й б ір тіл д ерд е Е .-н ің е тіс тіктік қасиеті залог, вид, ш а қ, м е ң ге р у ү л гіл е р ін е н көрінісін табады. Т үркі тілде- р ін д е Е .-н ің б о л ы м с ы з түлғалары болады (қаз. «келер»- «келмес»). Орыстілінде қысқар- ған Е.-лер септелмейді, олар род ж эне видке байланысты ө з ге р е д і. Е .-н ің сын е с ім ге жақындығын оның род, вид, сеп- тік категорияларынан байқауға болады. Сын есім т ә р ізд і Е. анықтауыштың, баяндауыштың синтаксистік қызметін атқарады. Е. белгілейтін сөз іс-әрекеттің субъектісі мен объектіан белгілеуі мүмкін. Алтай тілдерінде субс- тантивтенген Е. әр түрлі септік ф ормаларында қосы м ш а іс - әрекетті білдіре алады. Мыс., қазақ тіліндегі табыс септігін- дегі етістік объектісі ретіндегі Е. меңгеруді білдіреді. Мыс.: «кел- генін көрдім».; Сонымен қатар, Е. бір уақытта болатын іс-әре- кетті де белгілейді. Мыс., «отыр- ғанымда ол кедді». Тіл мамаңдары арасында Е.-нің семантикалық- гр а м м а т и к а л ы қ д ә р е ж е с і туралы қалыптасқан пікір жоқ. Қазақ тіліндегі есімше тұлғалары: -ған, -ген, -қан, -кен; -ар, -ер, -р; -атын, -етін, -итін. ЕТІС - етістікке тән грамма- тикалық категория. Граммати- калық Е. категориясы, біріншіден, іс-әрекетке субъектінің қатынасын білдірсе, екінші жағынан, объек- тімен іс-ә р е ке ттің қатынасын білдіреді. Т үркі тілдерінде Е. |