Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ЖАЛҒАУЛЫҚ ШЫЛАУ
- кө- мекші сөздер тобы. Сөйлем мен сөздер арасында синтаксистік байланыстарды жасаушы. Ж .Ш .- дың негізгі қызметі-байланыс жасау. Ж.ш. қүрылымына қарай: дара (бір сөзден түратын) және күрделі (екі не бірнеше сөзден түратын) деп екі топқа бөлінеді. Дара Ж.ш. тобына түбір және туынды Ж .ш.-ларжатады. Түбір Ж.ш. элементарлы емес (мыс.: д а, д е, ә р і, не т .б .) ж э н е элементарлы (қазіргі тілдерде м орф е мал а р ға б ө л ш е к т е н - бейтін, бірнеше көмекші сөздің қосылуынан пайда болатын) деп бөлінеді. Туынды Ж.ш сөзтүл- ға н ы ң л е кси ка л ы қ д е се м а н - тизация (мағынаның ө зге р уі) нәтижесінде немесе сөздердің қо с ы л у н ә т и ж е с ін д е п а й д а болады. Мыс.: немесе, біресе, дегенмен. КүрделіЖ .ш. жасалу принціпіне байланысты қүра- малы (әр түрлі элементтерден қүралған, мыс.: «сол себептен», «сонда да») және қайталанбалы Ж АЛ-Ж АР (қосарлы) мыс.: кейде... кейде, да... да, әрі... әрі т.б.) деп бөлі- н е д і. С ө й л е м д е гі п о зи ц и я санына қарай Ж.ш. - бір орынды жэне кеп орынды деп бөлінеді. Бір орындыларға жататын Ж.ш. ж алғанаты н те кс т бөліктері арасында орналасады, мыс.: жэне, мен. Ал кеп орынды Ж.ш. - е кі ж э н е кепо р ы нд ы д еп бөлінеді. Біріншісіне — орыны белек, бірақ біртекті Ж.ш.-лар жатады, мыс.: онда... онда, әрі... әрі; Екіншісіне - позициялары белек, өздері де біртекті емес Ж.ш. жатады, мыс.: «бірде... біресе», «я... яки», « е ге р ... онда». Мұндай Ж .ш .-лардың жасалуына дем еуліктер, мо- дальды сездер, түрақты сез тіркестері қатыса алады. Жасап тұрған байланыс түріне қарай Ж.ш.-лар мынадай болып белінеді: координативті (салаласа байла- ныстағы) жэне субординативті (с а б а қта с а б а й л а н ы ста ғы ). Контекст пен сем антикалы қ байланыс дәрежесіне сәйкес Ж.ш. бірмағыналы (контекске тәуелді болудың ең кіші дәреже- сінде, мыс.: «сондықтан») және көпмағыналы (контексте ғана толық мағынасы ашылатын) деп екіге бөлінеді. Дербес сөз табы ретінде Ж .ш .-ды антикал ы қ гр а м м а ти ка д а қа р а с ты р а бастаған (Аристотель). жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|