Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет260/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   256   257   258   259   260   261   262   263   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

С ЕМ -С ЕМ
тужырымдамасы  т.б.),  И.Меща­
нин о в ты ң   ф ундам ентальды
сем антика-синтаксистік  тұжы-
ры м дам асы на  арқау  болды. 
Сонымен  қатар  осы  ілімдердің 
әсерімен  Н.Я.Марр  «тіл  туралы 
жаңа  ілімінде»  морфология  мен 
лексика шеңберіңде С. -ны тарихи 
т ү р ғы д а н  
зе р тте у д е н  
бас 
тартады.  Бірақ, Марр «қызметтік 
(ф ункциональды)  семантика» 
принципін ұсынды, яж и бүл - ескі 
заттың  атауымен  қызметі  ұқсас 
жаңа  затты  атау.  Тіл  білімінде 
«семасиология»  не  «семантика» 
деген  атаумен  С.  зерттеудің  2- 
кезеңі  М.Покровский  жэне  т.б. 
ға л ы м д а р д ы ң   е ң б е к т е р ін ің  
нәтиж есінд е  басталады.  Бұл 
кезеңде  С.-да  нақтылы  тарихи- 
салыстырмалы  жалпы  принцип- 
тер  қо/щанылып,  С.-ның  тарихи 
заңдары  ашылады.  Мыс.:  Пок­
ровский  мынадай  негізгі  қағи- 
даларды  ұсынған:  1)  С.  заңда- 
рының  көрінісі  сөз  таптарында, 
сө з  ж үй ел ерін д е,  «сөз  ө р іс - 
терінде»  айқындалады;  2)  бүл 
топтар  екі  түрлі  болады, 
тіл 
іш ін д е гі  ұғы м д ы қ  (с и гн и ф и - 
кативті) және тілден тыс (заттық) 
топтар;  3)  Әмбебап  (универ­
сальны) -  негізінен синтетикалық 
болатын сөйлем қүрау, абстрак- 
тылы  процестен  етістік  жасау 
сияқты заңдылықтар.
Тарихи-салыстырмалы  көз-
қарас қазіргі кезде этимологияны
зерттеумен байланысты болады. 
О.Трубачев  (1966)  «қы зм еттік 
(ф ункциональды )  сем антика» 
идеясын  негізге  алып,  «Славян 
т іл д е р ін ің  
э т и м о л о ги я  л ы қ 
сөздігін»,  Э .Б енвейист  « Үн д і- 
еуропалық  әлеуметтік  терм ин-
дердің  сөздігін»  (1969),  В.Абаев 
«Осетин  тілінің  тарихи-этим о- 
логиялық  сөздігін»,  Э.Севортян 
«Түркі  тілдерінің этимологиялық 
сөздігі н »жасайд ы.
Келесі кезеңде (XIX ғ. 20-жж.)
С.  логика жэне философия  пән- 
дерім ен  жақы ндасы п,  си н та к- 
сиске бет бүрады.  Сондықтан да 
бұл  к е з е ң д і  с и н т а к с и с т ік - 
семантикалық  немесе  л огика- 
с е м а н т и к а л ы қ  
д е п  
а т а у ға  
болады.  Бүл  кезеңге  мынадай 
негізгі теориялық қағидалар тән:
1)  нақтылы  болмыс  «заттардың 
жиынтығы  ретінде  емес,  болып 
ж а т қа н  
о қ и ға л а р  
н е м е с е  
ф актіл ер»  р е тін д е   қ а р а с т ы - 
рылады.  О сы ған  сай  С .-н ы ң  
негізгі  бөлігі  «сөз»  емес,  факт 
туралы айтылған сөйлем болады;
2)  тілдегі  кейбір  сөздер  тілден 
ты с  
ж а т қ а н  
н а қ т ы л ы қ п е н  
(болмыспен) байланысты болады, 
мыс.,  «арқа»,  «сары»,  «маса», 
«ызың»  сөздері  сөйлем  арқылы 
ө зге р іс ке   түсе д і:  С ары -А рқа, 
маса  ы зы ңы ;  3)  ж о ға р ы д а ғы  
сөздерді  талдау  үшін  олардың 
сөйлем  ішіндегі  орны  (д истр и­
буция)  мен  ө зге р у ін   аны қтау




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   256   257   258   259   260   261   262   263   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет