185
СЕМ -СЕМ
ретінде; 2) жалпы поэтика сала-
сымен ұштастырып, семиотикалық
талдау объектісі ретінде (қар.
Көркем әдебиет тілі) зерттеу.
Әуелде С.-ның жалпы принцип-
тері табиғи тілдерді зерттеу
барысында Ч.Пирс пен Ф. де
С оссю р еңбектерінде көрініс
табады. Шын мәнінде С.-ның
тарихи тамырлары тереңде жата-
тыны белгілі болды (IV—
V ғғ.).
Тіл мен әдебиет С.-сының
негіздерін 1920-30 жж. еуропа-
л ы қ с тр уктур а л и зм ө кіл д е р і
(Прагалық лингвистер мектебі
ж эне Копенгаген лингвистер
үйымы, орыстың «формальды
мектебі» (А. Белый мен В. Пропп))
қалады . Бұл з е р т т е у л е р ге
М.М.Бахтин, Ю.М.Лотман еңбек-
тері жақын түрады.
Шет елдерде С.-ның қалып-
та сқа н бағы ттары на А Қ Ш -та
Ч.У.Моррис, Францияда - этно-
графиялық (антропологиялық)
К.Л еви-С трос, Р.Барт, Ж. де
Лакан; кино өнерінде - К. Метц;
Италияда - кино семиология-
сында П.Пазолини мектептері
жатады.
Д ам у бары сы нда Ф . де
Соссюр құптаған «таңба» ұғымы
өз м аңы зд ы л ы ғы н ж о ға л та
бастайды, өйткені тілге де, сурет
өнеріне де, ки ноға да ортақ
әмбебап белгілер табылмады.
Гуманитариялық С. негізін
үғыаддардың екі кешені құрайды:
а) жалпы семиотикалық заңды-
лықтар; ә) зерттелетін объекті-
л е р д ің жалпы се м и о ти ка л ы қ
бөлшектенуі (аспект, деңгей).
Семиотикалық заңдылықтарға
семиотикалық ж үй е н ің н е гізгі
элементтерінің- фонемалардың,
морф емаларды ң, с ө зд е р д ің ,
сөйлемдердің, интонациялар-
дың, жестердің (қимылдардың),
ж а ғд а й л а р д ы ң ,
за тта р д ы ң ,
о б р а зд а р д ы ң (б е й н е л е р д ің ,
кинофильм кадрларының) оппо-
зициясы (қарама-қарсы болуы)
жатады. Мыс.: «п» фонемасы «б»
фонемасына қарсы қойылады,
этикада - біреу кіргенде орнынан
түрып сый көрсету т.б. Осындай
алм асты рулар зе р тте ул е р д е
«коммутация» деп аталады, бүл
тәсіл коммутациялық принципке
жатады.
Семиотикалық бөлшектеудің
(деңгейдің, аспектінің) үш түрі
ерекшеленеді: синтактика, с е
мантика, прагматика. Синтактика
- сөйлеу кезіндегі белгілердің
арақатынасы; семантика - белгі,
объект (зат) пен зат туралы ұғым
арасындағы қатынастар; праг
матика - белгі мен белгіні қолда-
нушы адам арасы нд а пайда
болаты н
қа ты н а с .
Қ а з ір гі
көзқарастарда С.-ның үш бөлігі
бы лайш а
қа р а сты р ы л а д ы :
семантика - сөздің шындығын
көрсетеді; прагматика - сөйлеу-
ш ілердің пікірін, баға беруін,
С ЕП -С ЕП
ниетін білдіреді, ал синтаксис -
формальды тұжырым саласы
болып табы лады .
О сы ны ң
арқасында көркем әдебиетке тіл
арқылы семиотикапық (эстетика-
лык және нақтылы - тарихи емес)
анықтама беруге болады.
Достарыңызбен бөлісу: |