Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет283/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   279   280   281   282   283   284   285   286   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

СӨЗЖАСАМ 
-   1)  Бір  түбірлі 
с ө з д е р д ің  
н е гіз ін д е  
тіл д е 
қа л ы п та с қа н   ү л гі  бойы нш а 
а ф ф и ксте рд і  ж әне  с ө зд е р д і 
бірікгіру не қосарлау арқылы,  не 
конверсия  жолымен  сөздерді 
жасау;  2)  күрделі  жэне  туынды 
с ө з д е р д ің  
пайд а 
болуы н, 
олардың  қызметін,  қүрылысын 
ж ә н е   оларды   топтасты руд ы  
зерттейтін  тіл  білімінің  саласы. 
Ж а ң а   а та ул а р д ы ң   ж асалуы  
тур а л ы   іл ім   р е тін д е   С .-ды  
ономасиологияны ң  бөлігі  деп 
қарастыруға  болады.  С.  тілдің 
б а с қ а  
д а 
д е ң ге й л е р ім е н : 
фонологиямен,  морфологиямен, 
морфонологиямен,  синтаксис- 
пен,  гр а м м а ти ка м е н   ты ғы з 
б а й л а н ы сты .  Ж аңа  с ө з д ің  
дүниеге келуі кеіоде «деривация» 
деп  аталады,  ал  жаңадан  пайда 
болған  сөздерді -  «дериваттар» 
д е п   д е  атайды .  Ш е т е л д ік 
лингвистикада  С.-ды -  «дерива-
циял ы қ 
м о р ф о л о ги я»  
деп 
қарасты раты н  ү р д іс   бар.  С. 
теориясының  негізгі  түсініктері 
м ы надай:  м отивация  (се б е п 
болу) түсінігі, мүнда туынды жэне 
күр д е л і  сө зд е р д ің   мағынасы 
оларды  жасау  үшін  қолданған 
сөздердің  мағынасына  тәуелді 
болады.  С .-ны ң  пайда  болуы 
туралы   т ү с ін ігін д е   б а ста пқы  
с ө з д е р д ің   қ а с и е т і  туы нды  
сө зд е р ге   де  тән  болады.  С. 
теориясының маңызды түсінікте- 
ріне  -   с ө з ж а с а м д ы қ  е р е ж е  
турал ы   т ү с ін ік т і  ж а т қ ы з у ға  
болады.  Бүл  т ү с ін ік   туы нды  
сөздердің жасалуында кездесетін 
за ң д ы л ы қта р д ы   а н ы қта й д ы . 
Сөзжасамдық ережелер  туынды 
сөздердің  үлгілерін  жасаудағы 
ерекшеліктерді, туынды сөздер- 
дің  қолдану  шеңберін,  кездесу 
ж и іл ігін ,  ө н ім д іл ігін ,  туы нды  
сөздің  негізін  т.б.  сипаттайды. 
Дериватты (туынды сөзді) дүрыс 
түсіну үшін оның морфологиялық 
және  сөзжасамдық  қүрылысын 
анықтау  қажет.  Морфологиялық 
тапдаудың нәтижесінде туынды - 
ның  ең  кіші  бөлігі  -   морфема 
анықталады. Туынды сөзде пайда 
болатын  жаңа  м ағы на  -   с ө з - 
жасамдық  мағына  деп  аталады. 
С,  те о р и я с ы н ы ң   д а м у ы н д а  
бірнеше кезең болған:  морфоло- 
гиялық  тұрғыдан  алғанда  дери- 
ваггың  пайда  болуы  морфема- 
мен 
байланы сты  
б о л с а ,


қү р ы л ы м д ы қ-с е м а н т и ка л ы қ 
тұрғыда  сөздің  құрылысы  мен 
мағынасы қарастырылады.  1960- 
ТО  жж.  бастап  С.-ның  зерттелуі 
үш 
бағы тта 
ж ү р гіз іл е д і: 
с и н т а к с и с т ік   (тр а н сф о р м а - 
циялық, тудырушы), ономасиоло- 
гиялық  ж эне  функциональды 
(қы з м е т т ік)  -   се м а н ти ка л ы қ 
бағыт.
Қазақ тіл  білімінде  сөзжасам 
жүйесі  -  толық  морфологиядан 
бөлініп шықпаған,  енді зерттеле 
бастаған сала.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   279   280   281   282   283   284   285   286   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет