Салқынбай А., Абақан Е. с


ол  сема  әр  түрлі  семантикалық  деңгейде  қалыптасады. С Ө ЙЛЕМ



Pdf көрінісі
бет288/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   284   285   286   287   288   289   290   291   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

206
ол  сема  әр  түрлі  семантикалық 
деңгейде  қалыптасады.
С Ө ЙЛЕМ  
-   с и н т а к с и с т ің  
негізгі фамматикалық категория- 
ларының бірі. С. мағына,  қызмет, 
т ү л ға   ж а ғы н а н   с ө з ге   (*және 
сөзтұлғаға)  және  сөз  тіркесіне
қарам а-қарсы   қойылады.  Кең 
мағынасында кез  келген  сөйлеу 
(фраза)  С.  болады.  С.  -   күрделі 
не  ж а й   С .- г е   б ө л ін е д і.  Тар 
м ағы на д а:  ж ай  С.  -   арнайы  
грамматикалық үлгімен жасалған 
предикативтілік  мағынасы  бар 
және  өзіндік  мағыналық  қүры - 
лысы  бар  б е л гіл і  б а й л а н ы с 
қы зм ет  атқаратын,  интонация 
мен сөз тәртібі бар хабар бірлігі. 
Жай  С .-нің  н е гізгі  сипаттары: 
с и н т а к с и с т ік ,  с е м а н т и ка л ы қ 
қүрылысы,  интонация  мен  сөз 
т ә р т іб і,  с ө й л е м   м ү ш е л е р і. 
Х абарлау  м а қс а ты н а   қа р а й : 
хабарлы  С.,  сүраулы  С.,  лепті 
және бүйрықты С.  болуы мүмкін. 
Э л е м е н та р л ы  
с и н т а к с и с т ік  
қүрылыс  ретінде  жай  С.  екі  не 
одан  көп  с ө з д ің   түл ға сы н а н  
түрады.  С .-нің  жайылма  түрі  -  
қиысу,  меңгеру,  матасу  ереже- 
л е р ін е  
с ә й к е с  
ж а с а л а д ы . 
Үндіеуропа  тілдерінде  жай  С. 
көбіне  екі  компоненттен  (бөлік- 
тен) (баяндауышжәне бастауыш) 
түрады.  Баяндауыш  әрқашанда 
предикативті  белгіні  (іс-әрекет, 
жағдай,  қасиет,  сапа) көрсетеді, 
ал  бастауыш  -   субъектіні,  я ж и


сөй-сөй
осы  б е л гін ің   и е сін   не  оны 
жасаушыны белгілейді.  XX ғ.  60- 
80 жж. зерттеулер көрсеткендей, 
грамматикалық  бірлік  ретіндегі 
С .-ді  лексикалы қ  маңызынан 
бөліп қарастыруға болмайды. С.- 
нің  прагм атикал ы қ  қа б іл е ті, 
ко м м уни ка ц и я л ы қ 
м үм кін - 
шіліктері зор болады.  Күрделі С.
-  екі не одан кеп жәй С.-нің жаңа 
синтаксистік  құрылымға  бірігуі- 
нен пайда болады.
Қазақ тілі білімінде А. Байтұр- 
сынов,  К.Аханов,  С.Аманжолов, 
Н .С ауранбаев,  М .Б ал ақаев, 
Р.Әміров, Т.Сайрамбаев, Ә.Абла- 
қов,  Қ.Есенов,  Т.Қордабаев  т.б. 
С.-нің  синтаксистік  құрылымы 
мен  мағыналық  сипатын  зерт- 
теген.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   284   285   286   287   288   289   290   291   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет