СалықТЫҢ пайда болуының негізгі экономикалық МӘні

1. 
   Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде қарастырылады:
   
   1. 
      «деңгейлес теңдікке» жету салық төлеушілердің табыстарына тең жағдайда біркелкі салық салынады;
      
   2. 
      «сатылас теңдікті» сақтау - жеке тұлғалардың табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша сараланған мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
      
2. 
   Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық төлеушіге түсінікті болуы тиіс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
   
3. 
   Салықтардың анықтығы - алдын ала белгіленген шарттар мен талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
   
4. 
   Жеңілдіктердің ең аз саны. Жеңілдіктер құндық үйлесімдерді бұрмаланды және салық салу субъектілерін тен емес жағдайларға әдейі қояды.
   
5. 
   Салық салудың экономикалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс істеуін жақсартуға және ннвестициялардың өсуіне кедергі жасамауы тиіс.
   
6. 
   Эконамикалық қатынастар бойынша осы елдің басқа әріптес елдермен салықтардың негізгі түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
   

Салықтар - тауарлы өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуімен және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға қаражаттың қажет болуынан пайда болды.

• 
  Материалдық категория жағынан - бұл белгілі бір ақша сомасы болса;
  
• 
  Экономикалық категория ретінде - бұл мемлекеттің табысы;
  
• 
  Заңдық категория жағынан, бұл заң жүзінде белгіленген міндеттеме болып табылады.
  

• 
  Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;
  
• 
  Салық - ақшалай нысанда төленеді;
  
• 
  Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады;
  
• 
  Салық - баламасыз сипатта болады;
  
• 
  Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;
  
• 
  Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады.
  

• 
  Біріншіден, ақша салық төлеушілерден мемлекетке қарай
  қозғалады;
  
• 
  Екіншіден, кері қайтады, яғни мемлекеттен салық төлеушілерге бағытталады (қайтарылады).
  

• 
  салықты - мемлекет немесе уәкілдік берілген мемлекеттік орган белгілейді;
  
• 
  салық - қүқықтық нысанда жүзеге асады;
  
• 
  салық - мемлекеттің бір жақты белгіленімі болып табылады;
  
• 
  салықты белгілеу арқылы салық міндеттемесі туындайды;
  
• 
  салық – мәжбүрлеме сипатта болады;
  
• 
  салық төлеу арқылы ақшаны алу қүқықтық сипатта жүзеге асырылады.
  

• 
  біріншіден, салықты уәкілдік берілген мемлекеттік орган ғана бекіте алады;
  
• 
  екіншіден, салықты белгілеу белгілі бір заң немесе нормативтік-қүқықтық актілермен қатаң түрде жүзеге асырылады;
  
• 
  үшіншіден, осы қабалданған қүқықтық акт белгілі бір тәртіпке сәйкес жүргізіледі.
  

5. 
   Салық мәжбүрлеме сипатта болады.
   

• 
  бірінші кезең, мемлекет салықты салық төлеушілердің еркінен тыс белгілейді және енгізеді, яғни мәжбүрлі түрде;
  
• 
  екінші кезең, салықты төлеген кезде салық төлеуші өзінің меншігінің бір бөлігінен мәжбүрлі түрде айырылып отырады;
  
• 
  үшінші кезең, салық төлеуші өзінің салық міндеттемелерін орындамаған жағдайда, мемлекет бересілі соманы мәжбүрлі түрде өндіріп алады.
  

• 
  нарықтарда;
  
• 
  сатушы мен сатып алушылардан;
  
• 
  үй шаруашылығынан;
  
• 
  табыс көзінен, шығын статьяларынан;
  

Салықты реттеудің тетіктері:

• 
  салық түрлері;
  
• 
  салық ставкалары;
  
• 
  салық жеңілдіктері;
  
• 
  салық салу әдістері;
  

Салық төлеуден қашу себептері:

• 
  елеулі салық ауыртпалығы;
  
• 
  салық заңының айқынсыздығы;
  
• 
  субъектілердің саналы түрде алдын-ала салық мөлшерін төлемеуге ұмтылуы;
  
• 
  салық қызметін ұйымдастырудағы кемшіліктер болуы мүмкін.
  

2. Салықтың даму тарихы

Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да, міне, он бес жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді.

• 
  2007 жылдан бастап қосылған құн салығының ставкасын 1 пайызға, ал 2008-2009 жылдарда тағы да 1-2 пайызға төмендету;
  
• 
  2007 жылдан бастап барлық жеке тұлғалар үшін табыс салығының 10 пайыздық бекітілген ставкасын енгізу;
  
• 
  2007 жылдың 1 қаңтарынан шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген бірыңғай салық ставкасын енгізу;
  
• 
  2008 жылдан бастап әлеуметтік салықты орта есеппен 30 пайызға төмендету және басқалар.
  

• 
  салықтардың жиналуын арттыру және салық тәртібін күшейту;
  
• 
  салықтық әкімшіліктендіруді жеңілдету;
  
• 
  салық органдарындағы сыбайластық деңгейін төмендету міндеттерін қойып отыр.
  

• 
  салық төлеушілер барлық салық есептіліктерін электронды түрде беруге және оны салық органдарында қабылдау мен өңдеу нәтижелерін алуға, соның ішінде;
  
• 
  салық органына келмей-ақ барлық салық түрлері бойынша электронды салық есептілігін толтыруға және жіберуге, салық есептілігінің кез келген нысанын кәдімгі қағаздың парағына, сондай-ақ стандартты баспахана бланкісіне басып шығаруға;
  
• 
  салық есептілігінің қабылдануы мен өнделуі туралы электрондық хабарландыру алуға;
  
• 
  салық органы жіберген салық міндеттемелерінің орындалуы туралы электронды хабарландыруды алуға;
  
• 
  бюджетпен есеп айырысудың жай-күйі туралы, берешегі бар-жоғы туралы ақпараттар алуға;
  
• 
  белгілі бір күні құжатқа, мысалы бюджетке берешегі жоқ екені немесе бар екендігі туралы анықтамаға Web арқылы «тапсырыс беруге», соңдай-ақ салық органынан құжатты беруге дайындығы туралы ақпарат алуға және тағы басқалар.
  

• 
  салық есептемелерін камералық бақылау нәтижелері туралы, салық төлеуші салық заңнамасын бұзған жағдайда салық төлеушінің дербес шоттарына қоса есептелген сомаларды жүргізгені туралы хабарламаны салық төлеушіге арақашықтан жіберу;
  
• 
  қосылған құн салығын төлеушілерді, жеке кәсіпкерлерді қашықтықтан тіркеу;
  
• 
  банкоматтар мен Web-киоскілер арқылы салықтарды төлеу;
  
• 
  электрондық инкассалық өкімдерді, банктік шоттар бойынша ақпаратты қалыптастыру және басқалар.