Дәріс: Кәсіпкерлік тәуекелдікті сақтандыру

1. Кәсіпкерлікке қатысты обьекттерге мінездеме.

2. Коммерциялық тәукелдікті сақтандыру, яғни инвестицияларды, табыстарды және шығындарды.

3. Банктік тәуекелдікті және олардың түрлерін сақтандыру.

4. Қаржылық тәуекелдікті сақтандыру.

5. Биржалық және валюталық тәуекелдікті сақтандыру.

6. Несиелік тәуекелдікті сақтандыру. Экспорттық және коммерциялық несиелерді сақтандыру.

7. Өндірістегі үзілістерден сақтандыру.

Қаржылық тәуекелдікті сақтандырудың бір формасы. Бұл сақтандыру мүлік шығынға ұшырағанда пайда болатын қосымша қаржылық зияннан (шығыннан) сақтандыру болып табылады. Бұл қосымша (зақым) шығындар кәсіпорындағы үзілістерден жоғалған табыстармен және кенеттен пайда болған қосымша кірістер түсіндіріледі, яғни мүліктік сақтандырудың келісімі сақтандырушыны өнеркәсіптегі үзілістерден болған шығындарының, қаржылық табиғаты бар қосымша және жанама зияндарының (шығындардың) орнын толтырады. Бұл зияндар әсіресе саудада және кейбір кәсіәпорындарда үлкен орын алады. Мүлкін өрттен сақтандыру полисі әдектте қосымша ретінде өнеркәсіптегі үзілістерден сақтандыру полисін сатып алады.

Екі полисте де сақтандыру тәуекелі бір түрлі. Сондықтан да жалған табыстар өрттен сақтандыру полисіне қайтарылса, өнеркәсіптің үзілісінен сақтандыру полисінде қайтарылмайды.

Өнеркәсіптегі үзілістерден

сақтандыру полисі

Мүлікті сақтандырудың

алғашқы полисі

Сақтандырудан кейін кәсіпорынды қалпына келтіру бірталай уақытты қажет етеді. Бұл кәсіпорындағы өндірістің түріне байланысты 2-3 жылды құрауы мүмкін.

Сақтандырушы кәсіпорынды үзілістен сақтандыруда зиянның орнын толтыру үшін төлем мерзімін өзі таңдайды және ол бір немесе одан да көп жыл болуы мүмкін. Сақтандыруды қайтару кезеңі сақтандыру кезеңімен тең келмейді, ол сақтандыру мерзімі басталған кезеңімен жоғалған табыстардың кезеңінен басталады.
Өрттен кейінгі кәсіпорынның динамикасының айналымы.
Айналымдар

Өнеркәсіптің күштерін

енгізу

Ғимаратты қалпына

келтіру

Уақыт

Қоймадағы қорларды сақтандыру көлемі кейде 1 күн ішінде өзгеріп тұратын , ал бағасы жыл ішінен келесі балансқа дейін өзгеріссіз қалатын негізгі құралдарға қарағанда (ғимарат және т.б.) бұл құралдар амортизация есебінен қайта бағаланады. Тауарлы қорларды сақтандыру мақсатында сақтандыру сомасын анықтау үшін 3 тәсіл қолданылады:

1. 
   Жартылай (ортаңғы) қалдық бойынша.Мүнда әдетте жоғарғы қалдықтан 30-40% қалатын және жыл бойындағы орташа қалдығы алынатын қор бағасының ең жоғарғы лимиті анықталады. Сақтандырудың жыл басындағы кезеңінде күтілген орташа қалдықтың көлемінде жылдық премия алынады, ал бұл кезеңнің аяғында орташа қалдықтың көлемі алынып тасталынады да премия қайта есептелінеді. Орташа қалдықты есептеу үшін сақтандырушы сақтандыру кезеңіндегі жылдың ішінде, әр айдың басындаҚоймадағы орташа қалдықтың көлемі туралы ескертіп отыруы керек. Содан кейін бұл 12 көрсеткіштің сомасы 12 бөлінеді., егер ол көп болса, сақтандырушы сол қалдық пен күтілген орташа қалдық арасындағы айырмашылыққа премия төлейді, ал ол аз болса, онда сақтандырушы өзінің премиясын қайтарып алады. Бұл әдіс өзінің үлкен, жоғарғы нақтылығымен ерекшеленеді. Мұнда сақтандырушы артық төлемейді, бірақ мұндағы қияндық ай сайын қоймадағы тауардың қалдығын ескертіп, оған қайталама есептеу жүргізіп отыру қажет.
   
2. 
   Жоғарғы қалдық бойынша. Бұл жағдайда жоғарғы қалдық қана алынады (анықталады) және одан сақтандыру премиясы алынады, ол жоғарғы деңгейге әрдайым жете алмағандықтан 1 жағдайға (тәсілге) қарағанда төмен болады. Жоғарысы мен төменгісінің айырмашылығы 2-3 құрайтын шағын қорлар мен жай қорларға өте ыңғайлы.
   
3. 
   Алғашқы тәуекел бойынша. Бұл тәсілде қордың бағасы емес шығын көлемі анықталады. Бұл жағдайда премия нақты сомада белгіленеді. Мына әдіс бірнеше жерлерде орналасқан қорларға өте ыңғайлы, себебі сақтандыру жағдайында бұл қорлардың толық құрып кетуі мүмкін емес. Лимит жауапкершілігінде жоспарланғандай тек кішігірім жоғалтулар болуы мүмкін.
   

Қорлардағы тауарларды сақтандыру келісімінде сақтандырушы ай сайын сақтаушыға белгіленген күнде өзінің қордағы тауарларының мөлшерін ескертіп отырады және ол «белгіленген күнге сақтандыру» деп аталынады деген шарттар енгізуі мүмкін. Белгіленген күнгеқордағы тауарлардың көлемі белгіленген деңгейден асып кетсе, бұл келісім бойынша сақтандыру сомасын жоғарылатуға негіз болады. Сақтаушы 2 аптаның ішінде сақтандырушының сомасын жоғарлатуы туралы шешім қабылдайды және бұл жайында сақтандырушыны хабардар етеді. Бұл жағдайда сақтандырушы сатандыру келісімі сақталғанға дейінгі кезеңге қосымша премия төленуі қажет.

Сақтандыру премиясын толық төлеу сақтандырылатын жылдың аяғында орындалады. Егер сақтандырушы сақтандырудың сомасын жоғарылатуға келіссе, онда бұл келісім бойынша толық сақтандырылмаған деп қабылданады.
Теңіздік сақтандыру.

3 бөліктен тұрады:

I. Жүкті сақтандыру - КАРГА

II. Кеме-жайды сақтандыру – КАСКО.

III. Кеме-жай иесінің жауаптылығын сақтандыру.

Бұл мүлікті сақтандырудың бір түрі және оның мақсаты болып төңкеріс кезінде сақтаушыға келтірілген шығынның орнын толтыру немесе мүліктік қатынасымен байланысты теңіз жолдарында залал шеккен обьектінің шығынын жабу.

Теңіз жолы – (бұл аралық,өзіндік,құрлықты тасымалды қоймалау, түсіру уақыты)

Сақтандырушы болып теңіз өндірісіндегі немесе оның құрамдық бөлігіндегі заңды мүліктік құқығы бар кез-келген адам бола алады және олар оның сәтті аяқталуынан немесе зақымдануынан, жоғалудағы зиянынан пайда алады.

Мұнда қолда барды ғана емес, сонымен қатар жақсы аяқталуды көздейтін теңіз кәсіпорынын да сақтандыруға болады.

Теңізді сақтандырудың объектісі болып кеме-жай, соның ішінде фрах, жол ақысын төлеу, жүкті сатудан түскен табыс, еңбекақы табылады.

Сақтандыру санасы сақтандыру бағасымен сәйкес келуі қажет, бірақ жүкті сақтандыруда мұнда түсетін табыс енгізіледі.
I.Жүкті сақтандыру – КАРГА.
Сақтандыру тәжірибесінде жүктер мына шарттардың бірінде сақтандырылады:

1)барлық тәуекелдікке жауапкершілікпен қарау. Бұл келісім жүктің немесе оның бір бөлігінің зақымдануының шығын немесе жалпы апаттан төлемдердің орнын жабудың мақсатында қолданылады.

Теңіздік сақтандыруда апат кезінде теңіз кәсіпорнына келтірілген барлық зияндар мен шығындар көтеріледі. Апат жалпылық болуы үшін мынандай жағдайларды орындау қажет:

• 
  біле тұра;
  
• 
  ақыл-есі кірген;
  
• 
  жүкті және фрахты жалпылық апаттан кемені құтқарудың мақсатындағы шығындардың аяқастылығы. Жалпылық апатта жоғағалтулар апатта боғандардың арасында толтырылады, ал жеке апатта жоғалтулар мүліктің иесіне тиесілі болады.
  

Берілген шарттардағы бекітілген келісім барлық тәуекелдіктерден сақтайды, яғни:

• 
  әрқандай апаттар;
  
• 
  өрт;
  
• 
  жарылыс;
  
• 
  батып кету;
  
• 
  газдың жіберілуі;
  
• 
  көлік құралдарының апаты;
  
• 
  қақтығыс;
  
• 
  бұзып ұрлау;
  
• 
  үшінші жақтың араласуы.
  

2)жеке апатқа жауапкершілік. Мынандай жағдайда жүктің зақымданукынан немесе толық жоғалуынан болған зияндардың орнын жабуға толық сенім артады, яғни:

• 
  әрқандай апаттар;
  
• 
  жүк тасымалдайтын кемелердің өзара қақтығысынан;
  
• 
  жанармай құюда, жүкті тиеуде, қаптауда.
  

Сонымен қатар бұл келісім хабарсыз жоғалған көліктердің және жалпы апаттың шығындары мен жоғалтуларының орнын жабады.

Мұнымен қоса бұл келісім мына тәуекелдердің орнын жаба алмайды:

• 
  су басып кету және жер сілкінісі;
  
• 
  жүктің толмауы және ұрлануы;
  
• 
  дымқылдан жүктің суланып, бұзылуы (қар, жаңбыр);
  
• 
  бүлінуінен жүктің бағаланбауы.
  

Жалғыз немесе барлық жүкті тасымалдауда белгілі бір мерзімде бұл жүктің сақтандыру келісімі бекітілуі мүмкін және бұл жағдайда «генералды» полисі толтырылады.

Сақтандыру келісімі тасымалданатын жүкті партиясымен немесе бөлігімен қарап шығуы мүмкін, бірақ бұл сақтандыру келісімінде сақтандырудың сомасы барлық жүкке белгіленеді.

Жүкті тасымалдауға сақтандыру келісімін бекіту үшін сақтандырушы сақтаушыдан жазбаша өтініш алады. Өтініште келесілерді көрсетіп кету керек:

1)жүктің атауын, қапталған жерін, салмағын;

2)коносаменттердің номерін ,күнін немесе басқа да тасымалдаудың құжаттарының анықтамасын (номері, күні) ;

3)көліктің түрін;

4)жүкті жіберудің күйлері (тәсілдері):

• 
  үйіп;
  
• 
  ұсақтатып;
  
• 
  сұйықтық күйінде;
  
• 
  жатқызып;
  
• 
  тігінен;
  
• 
  кемемен.
  

6)жүктің жіберілген күні;

7)сақтандыру сомасы;

8)сақтандыру шарттары.

Сақтандыру келісімі бойынша жүкке жауаптылық жүктің жіберілген жерінен бастап жүктің жеткізілетін жеріне дейін, сонымен қатар жүкті қабылдап алатын қоймаға немесе басқа да баратын қоймаға дейін атқарылады.

Сақтанушының жауапкершілігі жүк қоймаға келіп түскен күннен кейін де бірнеше күнге созылады. Сақтандыру базасын қайтаруға шағым жасаған кезде сақтандырушы немесе табыс алушы келесілерді құжат түрінде дәлелдеу керек:

1.Сақтандырылған мүліктегі өзінің үлесін;

2.Сақтандырылған жағдайлардың түрлері;

3.Шығын бойынша өз шағымының деңгейін өзінің сақтандыру жағдайын дәлелдеу үшін келесі құжаттар қолданылады:

а) коносаменттер;

ә) теміржол құжаттары және де басқа счет фактураларының тасымалдау құжаттары. Бұл құжат мазмұнында сақтандырушының жүкке толықө құқығы бар екендігі көрсетілуі тиіс. Брахты сақтандыруда партия чартеры және коносаменттер қолданылады.

Партия чартеры – бұл жүкті теңіз арқылы тасымалдауда толтырылатын құжат.

Коносамент – бұл су жолдары арқалы жүкті тасымалдайтын тасымалдаушыдан жіберушіге берілетін көліктік құжат және де ол жүкті тасымалдауға алғандығын, сонымен қатар жүкті қабылдаушыға жеткізетіндігін растайды.

Сақтандару жағдайларында дәлелдеу үшін келесі құжаттар қолданылады:

• 
  теңіз протесті (қарсылық);
  
• 
  судалық журналдан выписка;
  
• 
  қылмыстық істің қозғалғандығы туралы анықтама;
  
• 
  сақтандыру жағдайларының болған себептері көрсетілген басқа да арнайы актлер.
  

Тасымалданатын заттың хабарсыз жоғалған жағдайында келесілер қолданылады:

• 
  жіберілген жерден шыққан уақыты жайлы куәлік;
  
• 
  баратын жеріне белгіленген уақытта жеткізілмегені жайлы куәлік.
  

Шығын бойынша шағым деңгейін анықтайтын құжаттар:

• 
  шығын анықталған жердің заңы мен салты бойынша құралған құжаттар және анықтау, бағалау актілер;
  
• 
  апат комиссарымен жүктің тексерілгендігі туралы актілері;
  
• 
  өнеркәсіптің шығындарын растайтын құжаттар.
  

II. Кеме-жайды сақтандыру – КАСКО.

Кеме-жай мынандай топтар бойынша бөлінеді:

• 
  тағайындалуына байланысты;
  
• 
  жүзу ауданына байланысты;
  
• 
  құрастырылған материалдарына байланысты;
  
• 
  қозғалысына байланысты;
  
• 
  қозғаушысына байланысты.
  

Жүзетін заттарды сақтандыру, оларды пайдалану мақсатына байланысты болады. Ең ірі сақтандырылатыны болып сауда кеме-жайлары табылады.

КАСКО сақтандыруы көлік құралдарының жоғалуынан болған зақымдардың орнын толтыруды көздейді.

Сақтандыру келесілер бойынша жүреді:

• 
  кеме-жай;
  
• 
  машина құралдары;
  
• 
  борттағылардың барлығы бойынша.
  

Кемені жүргізуде болған барлық шығындарды сақтандыра отырып, кеменің толық құруы мен кеменің толық конструктивтік құруы деген түсінікті айыра алады.