Сборник II научно-практической международной студенческой конференции Narxoz Student Research-2021

75

Секция

 «

Экология

 

и

 

устойчивое

 

развитие

»

Сапарова

 

Салтанат

 

Серікбайқызы

, 

Ерғазина

 

Алина

 

Талғатқызы

«

Қоғам

, 

технологиялар

 

жəне

 

экология

 

мектебі

» 

 4 

курс

 

студенттері

«

Эколог

 

ия

» 

мамандығы

НАО

 «

Нархоз

 

университеті

», 

Алматы

, 

Казахстан

Жоба

 

жетекшісі

: 

к

.

э

.

н

. 

доцент

 

ОП

 «

Экология

» 

Салимбаева

 

Р

.

А

.

ЕРТІС СУ БАССЕЙННІҢ ЛАСТАНУЫ

 МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ

Аңдатпа

Мақалада Ертіс су бассеннің негізгі ластаушы көздері мен се-

беп  салдарын  қарастырып,  шешу  жолдарын  ұсыну.  Ертіс  су  ба-

сеннің мемлекетаралық пайдаланудағы мəселелер мен тиімді пай-

далану бағаттыры қарастырылады, жəне де  сол бағыттар арқылы 

Ертіс  өзенінің  жағдайын  қалпына  келтіру  жұмыстары  атап  көр-

сетіледі.  Биоалуантүрлілігін  сақтау  басты  міндет  болып  отыр. 

Ертіс  өзенінің  адамзатқа  пайдалы  тұстары  туралы  айту  арқылы, 

керісінше адамзаттың кері əсері тиіп жатқаныдығы баяндалады. 

Аннотация

В статье рассмотрены основные источники загрязнения и при-

чинные последствия Иртышского водосбора и предложены пути 

решения.  Рассматриваются  вопросы  межгосударственного  ис-

пользования и оценка эффективности использования Иртышского 

водозабора, а также работы по восстановлению реки Иртыш через 

эти участки. Основная задача - сохранить биоразнообразие. Гово-

ря о пользе Иртыша для человечества и наоборот, в то же время, 

донести всем что она страдает от человеческих рук.

Abstract

The article discusses the main sources of pollution and the causal 

consequences  of  the  Irtysh  catchment  area  and  off ers  solutions.  The 

issues of interstate use and assessment of the effi

  ciency of the use of 

the Irtysh water intake, as well as work on the restoration of the Irtysh 

River through these sections are considered. The main task is to preserve 

biodiversity. Talking about the benefi ts of the Irtysh for humanity and 

vice versa, at the same time, to convey to everyone that she suff ers from 

human hands.

76

Narxoz Student Research-2021

Ертіс өзені Қазақстан Республикасының негізгі ірі су бассейн-

нің бірі болып табылады. Бастауы Моңғолия мен Қытайдың Манг 

тауынан бастау алып, Зайсан өзеніне келіп құяды. Ертіс өзені Қа-

зақстан  мен  Ресей  үшін  маңызы  зор  тибиғи  ресурс  болып  табы-

лады.  Ауыл  шаруашылық,өнеркəсіптік,  ауыз  сумен  қамтамасыз 

ететін негізгі өзен алабы болып саналады. Бүгінгі таңда Ертістің 

хал-ахуалы  нашарлауда.  53  өнеркəсіптің  пайдаланылған  қалдық 

сулары  өзен  алабына  құйылады.  Бір  жылғы  қалдық  сулдардың 

мөлшері  1,3  млрд.м3-ті  құрайды.  Негізгі  өзен  алабын  ластаушы- 

Шығыс  Қазақстан  облысындағы  тау-кен  металлургиялық  жəне 

техникалық  өнеркəсіптер.  Жылына  өзен  алабына  мыңдаған  тон-

на мырыш, мыс, кадмий жəне қорғасын түседі. Бұл элементтер су 

алабындағы микробиологиялық көрсеткіші бойынша бірнеше есе-

ге дейін жоғары. Өзен алабының Павлодар аймағындағы алабында 

лабораториялық  көрсеткіштер  біршама  жақсарған.  Су  ластануы-

ның индексі 1-2,5-ті көрсетеді, су сапасын қалыпты ластанған суға 

жатқызуға болады

 (

ПогодаОмск

, 2021).

Ертіс  суы  «өте  ластанған»  деп  бағаланады.  Ертіс  бассейнінде 

жыл  сайын  мыңдаған  химиялық  заттар,  сондай-ақ  улы  ауыр  ме-

талдардың, пестицидтердің, нитраттардың, фосфаттардың, мұнай 

өнімдерінің жəне микроорганизмдердің жоғары деңгейінің жоға-

ры концентрациясы кездеседі.

1-

сурет

. 

Ертіс

 

жағалауына

 

тасталған

 

тұрмыстық

 

қалдықтар

 (

ПогодаОмск

, 2021).

77

Секция

 «

Экология

 

и

 

устойчивое

 

развитие

»

Ертіс  үшін  тағы  бір  экологиялық  мəселесі  оның  суын  Қытай 

Республикасы  өнеркəсіптік  мақсатта  пайдалануы.  Келіп  түсетін 

судың құрамында көптеген нитраттар мен мұнай өнімдерімен ла-

стануы.  Ертіс  өзені  ағысының  азаюы  мен  өзен  суының  ластану 

деңгейінің  ұлғаюына  бірден-бір  себеп  кəсіпорындардың  лақты-

рындысының көлемін сақтап қалу. Бұл ауыз судың сапасына кері 

əсер етеді.

Ертіс өзені құрамында ластаушы заттары бар ағынды сулардың 

қысымына қатты ұшырайды. Жалпы Ертіс өзенінің бассейніне тек 

металлургия мен тау-кен өндірісі кəсіпорындарының улы метал-

дарын қосқанда 86,390 мың тонна ластаушы заттар шығарылды: 

мырыш - 125,6 тонна, мыс - 5,48 тонна, қорғасын - 0,76 т. Семей 

қаласының тек екі тазарту құрылғысының ағынды суы Ертіс өзені-

не  418,1  тонна  түрлі  металдардың  қосылыстарын  төгеді.  Бұл  су 

қоймасының  қатты  ластануы  хром,  мырыш,  мыс,  стронций,  ни-

кельмен жүреді (Фролова, 2006).

Ертіс бассейнінің айналасында химиялық элементтердің шоғы-

рлануының басты сепептері - түбіндегі шөгінділер, кен қазбалары-

ның ашық беттері жəне олардың үйінділері. 

Ертіс өзені үшін маңызды экологиялық проблема - оның Қытай-

дың өндірістік мақсаттағы жəне ирригациялық жүйелердегі суды 

алуы болып табылады. 1999 жылдың басында  Қара Ертістің суын 

Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы Қарамай мұнай кен 

орындарына ауыз су жəне өндірістік сумен қамтамасыз ету үшін 

канал салуды бастаған болатын. 

Есептеулер  бойынша,  Қытай  каналынан  судың  максималды 

шығуы өзеннің жалпы көлемінің 10-11% құрайды,  бұл Хельсинки 

келісімдерінде көзделген 12% -дан аз. Қара Ертістің орташа ұзақ 

мерзімді ағыны 9 км3 құрайды, бірақ жылдық ағынның мəні ай-

тарлықтай ауытқуларға ұшырайды. Егер су көп болатын жылдары 

оның мөлшері 20% -ды құрайтын болса, онда су аз болған жылда-

ры ол Қара Ертіс ағынының 50% немесе одан көп бөлігін құрауы 

мүмкін, бұл өте күрделі экологиялық жəне экономикалық пробле-

маларға əкелуі мүмкін. (Руднев, 2003)

Біздің  ойымызша,  биопродукциялардың  көбеюі  үшін  бірегей 

орындарға қауіп төнеді, Зайсан көлінің жəне Бұқтырма су қойма-

сының өзін-өзі тазарту қабілеті нашарлайды, өйткені ауыр метал-

дармен, нитраттармен жəне мұнай өнімдерімен ластанған су Қы-

78

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: