Сборник материалов международной научно-практической конференции

1. Верещагин Е.М. Психолингвистическая и методическая характеристика двуязычия (билингвизма). – М. – 1969. – 56-59 c.

2. Суюнова Г.С. Речевое поведение казахов-билингвов: Автореф. дисс. … канд.филол.наук. – А. – 1995. – 34-42 c.

3. Прохоров Ю.Е. Национально-культурные стереотипы речевого общения в диалоге культур // Русский язык в контексте культур. – Екатеринбург. – 1999. – 123-127 c.

4. Address by the President of the Republic of Kazakhstan Nursultan Nazarbayev to the People of Kazakhstan Socio-Economic Modernization as Main Vector of Development of Kazakhstan. – January 27. – 2015. – 2 p.

5. Сулейменова Э.Д. Языковые процессы и политика. – Қазақ университеті. – А. – 2011. – 116 с.

Ал шын мәнінде ХҮІ ғ. Аяғынан 1986 ж. дейінгі болған барша көтерілістерді, отаршылыққа қарсы наразылық, қарсылық, тойтарыс күрес жүйесін бір-бірімен сабақтастыра жүйелей отырып зерттеуіміз қажет. Сондықтан Кеңестің империяның жазып сызып берген тарихынан түгелдей арылып, ұлттық сананы, жадыны қалыптастыратын Қазақ елінің Тәуелсіздігін баянды әрі мәңгілікке жетелейтін тарихтың жазылғаны дұрыс. Осы арада 2014 жылдың 17 қаңтарында Елбасының кезекті жолдауында көтерген «Мәңгілік Елін» өскелең ұрпақтың жасампаздығына дұрыс пайдаланған дұрыс. «Мәңгілік Ел – ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы. Ол арман – әлем елдерімен терезесі тең қатынас құрып, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын Тәуелсіз Мемлекет атану еді. Ол арман - тұрмысы бақуатты, түтіні түзу ұшқан, ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты Ел болу еді⁹.

Хуанхэ өзенінен бастап Еділ мен Дунайға дейінгі аралықта билік жүргізген Қазақтың арғы тегі сақтарға қарсы көршілес жатқан парсы патшасы Кир б.з.д. 530 жылы мыңдаған қол жинап соғыс ашты. Геродоттың мынадай аңызды келтіреді: бұл кезде массагеттердің патшасы қайтыс болған патшаның жесірі Томирис еді. Кир оны өзіне әйел етіп алмақшы сияқты көрініп, елшілер жіберіп, оған құда түспекші болады. Бірақ оның ұсынысын Томирис қабылдамайды. Томирис Кирдің өзіне емес, массагеттер патшалығына құда түскелі отырғанын түсінеді. Қулығы іске аспаған Кир масагеттерге қарсы ашықтан-ашық соғыс бастайды. Кир тікелей майдан соғысынан гөрі тағыда қулыққа басып майдан даласына әскерінің әлсіз бөлігін тастап кетеді. Аңғал массагет ханзадасы Спаргапиес бұл тұзақты аңғара алмай, ақыры Кирдің тұтқынына түсті. Томирис патшайым Кирдің опаздықпен айласына түсірген ұлы мен әскерлерін тез арада кері қайтаруын талап етеді. Бірақ парсы патшасы Кир бұл сөзді тіпті де елемей соғысқа шықты. Екі жақ әскерлері майдан даласында алдымен атқыласып, сонан соң қоян-қолтық соғысқа кіріседі.

Соғыс даласындағы бұл күрестің парсылар жағы жаулап алуды көздесе, қазақтың арғы тегі массагеттер «отандарын» қорғау үшін соғысты. Нәтижеде «отан қорғаушылар» үстем келіп парсылардың патшасы Кир мен әскерлерінің соғыс майданында жансыз денелері қалды. Массагеттер падишасы Томирис торсыққа толтыра қан құйғызып, «Сен қанға құмартып едің, енді шөлің қансын!»¹⁴ деп оған Кирдің басын салдырған. Бірақ отанымызға қарсы жаулыққан парсылар мұнымен тоқтамады. Б.з.д. 518 жылы І Дарий, өзінің алдындағы патша сияқты, массагет – сақтарға қарсы жорық бастады. Бұл жолы да отанын қасық қаны қалғанша қорғаған сайын даланың тұрғындары майдан даласынан үстем шықты. Полиеннің берген мәліметінде: Шырақ есімді сақ жауынгері өзінің денесін кескілеп парсыларға қашып барады. Өзінің ру көсемдерінен жәбірленгенін және бұл үшін кек алғысы келгенін жеткізген. Шырақ ата жауы парсыларды алдап сусыз шөлге адастырып апарып, парсылардың қырылуына себеп болады да; «мен сендерді адастырып, қырғынға ұшыраттым, елімді аман сақтап қалдым, мен өз дегеніме жеттім. Енді қолдарыңнан келгендеріңді істей беріңдер»¹⁵ ерлік көрсеткен.

Б.з.д. ІV ғ. 30-жылдарында макендондық-гректер Александр Македонский басшылығында Ахеменид ІІІ. Дарий Кодаманның әскерлерлерін талқандап, Орта Азияға баса көктеп кірді де Самарқандты (Маракандты) жаулап алды. Енді олар Сақтар билеген отанымызға көз тігіп, Сырға бет алды. Басқынша гректерге қарсы ата-баба сақтар табан тіресе соғысты. Соғыс барысында қаныпезер жаулаушылардың патшасы Александр, ұшқыр сақ жебесінен жараланды. Үш жылға слзылған соғыстың ақырында Орта Азияның кейбір тайпалары мен халықтарын бағындыра алғанымен Сырдың күнгей бетіндегі бабаларымызды бағындыруға өресі жетпеді. Осылайша Қазақтың арғы бабасы Сақтардың ерлігі аңызға айналып, қазіргі тікелей ұрпақтары Қазақ халқына жеткен. Ғасырлар бойы халық болып ұйысуды мақсат еткен, Қазақты құраған ру-тайпалар Сақтардан кейін тарих сахнасына «Ғұн» болып енді. Тәңірқұт Мөде астамсыған дунхулардың шекаралық аймақты босатып беру талабын соғыспен жауап берген. Негізінде Сыма Цяньнің бұл оқиға жайында; дунхулар алдымен Мөденің атын, артынан да әйелін сұраған болатын. Мөденің кейбір уәзірлері; арғымақ пен патшайым сіздің құдретіңіздің сивлоы әспеттес. Сондықтан әсте беруге болмайды деп қарсы шыққан болатын. Бірақ ел шетіндегі «жер» мәселесі туындағанда ол жерге шөп шықпайды, қу мекен, еш пайдасы жоқ, соғысты болдырмау үшін беруге болады деп жауап берген. Қаһарларнған Мөде; «Жер – мемлекеттің негізі, оны беруге бола ма, сірә?» – деп уәзірлерін жазаландырғанын жеткізген.

Байқағанымыздай қасиетті отан үшін сақтар және ғұндар соңғы демі қалғанша үнемі қорғауға дайын болғанын көреміз. Осы халықтардың жұрағаты болып ХV ғ. Жартысында Керей мен Жәнібек хандардың басшылығында «Қазақ» болып тарих сахнасына шыққан еліміз де өз отандарын қорғауда және басынан бақ тайғанда Ұлт-азаттық көтерілістері мен қозғалыстарын тоқтатпастан, тынбай күресіп ХХ ғ. Соңында «Қасиетті Тәуелсіздікке» қол жеткіздік. Тәуелсіздік бірақ оңай жолмен келмеді. Баршамызға мәлім әлемнің төрттен бірін алып жатқан Қызыл иимперияның 1986 жылы тігісін сөккен, бұғаудағы халықтарға Тәуелсіздік санасын жылт етіп оятқан айтулы «Желтоқсан оқиғасы» болды. Міне бұл жәй ғана оқиға емесе Еліміздің Егемендік алуына жасалған қадам. Асыл текті халықтың ұрпағы аға-әпкелеріміз, қыстың қақаған аязында толарсақтан қан кешіп, қыршынынан қиылды. Бірақ бұл әрекет еш болмады. Ел алдымен «Егемендік Декларациясын» артынан «Қасиетті Тәуелсіздігін» жариялады. Қазақтың бұл бұлқынысы тек Қазақтарға ғана емес бұғаудағы қаншама ұлттардың азаттық қол жеткізуіне себеп болды.

Сондықтан Қазақ халық әрқашанда басқаның жеріне көз алартып, шапқыншылық жасамаған ел. Арып ашып келген барша жанды бауырына баса білген де текті ел. Сырым батырдан басталып, Хан Кенекемнің жалғастырған, Желтоқсанның ызғырығында мойымастан Тәуелсіздің қозғалыстарын жалғастырған бұл халық, күні бүгін Аллаға шүкір өз алдына дербес ел. Салихалы саясат жүргізіп, кемесін қайраңға батырмай, әлем додасында Қазақтың намысын шетке таптатпай отырған Елбасысы бар.

УДК 304.5

An interdisciplinary perspective is difficult to implement in practice [see 2]. The Polish literary researcher Ryszard Nycz explicitly refers to the utopia of interdisciplinarity, which «will lead to an integrated description of the whole subject matter. The belief that it could be a contemporary version of the old ideal of a full, reliable and objective description [...] is a utopia which feeds on a tendency – readily observable today – to freely utilise tools from different disciplines, including literary studies». This opinion, due to the nature of our research, where we applied our literary competence, was particularly important for us.

Embarking on our study, we were fully aware that we did not tread on no man’s land. It has already become a tradition that psychologists employ research methods which are typically associated with the study of literature. Many of the key concepts and categories belonging to descriptive poetics and literary theory (such as style, genre, narration, etc.) are adopted by other disciplines and, «so to speak, the sooner they lose attributions of their literary genealogy, the more easily they settle in their new environments. The consequence of such interdisciplinary research is not so much integrating the results as deepening the tendency to disperse» [4, pp. 29-30]. The result is a terminological confusion, which is difficult to accept. Nycz suggests adopting a transdisciplinary perspective [see 4, p. 30-31] to get out of this state of disarray. As a solution he provides an orientation which, on the one hand, aims «to identify affinities which occur across (above, below) the existing disciplinary borders and, on the other hand – to grasp the historical processes of developing and transforming art and science». To avoid the dangers indicated by Nycz, we also assumed that research terms should not be converted or used analogously (because then they lose their scientific provenance); they should be identical with those in their original areas and they should be used in the same way in different studies. Of course, all this must be explicitly stated in the presentation of the research so that the reader can be clear about according to which tradition specific terms are employed.

The rhetorical density of a text is not enough to determine the transdisciplinary nature of a study presented in a publication. Nor is it the presence of words, indicating that the author is well-read in scientific literature on a range of disciplines. Transdisciplinarity is research practice, not writing practice. The framework of an article, established arbitrarily, or declarative transdisciplinarity will not make scientific terms dissolve in the process of writing performed even by a most accomplished scientific author. Therefore, the researcher’s erudition must go deep, not across; scil. she / he must be aware not only of the meaning of the terms, but also of their functions within a specific discipline. What’s more – this terminological autonomy must be exercised in the study, not only justified with preliminary declarations. A transdisciplinary text is demanding – first for the authors because, in our opinion, it cannot be a simple sum of their perspectives, but must constitute a new quality. This cannot be like, for example, two consecutive performances of soloists; the authors must «sing» together, although it should sound more like polyphony than singing in unison. This is when such a correlation of research perspectives may result in this new quality, which deserves to be called transdisciplinary.

Let us illustrate this part of our presentation with an example of methodological confusion. At first, however, we would like to make one general remark. If a study is carried out in a transdisciplinary way, this puts certain requirements not only on researchers but also on reviewers. In our case, the problem was that the analytical stage, which requires, among others, the use of narrative categories, was conducted from the perspective of literary studies. The whole project, however, was reviewed by a psychologist, who made sure that the psychological tradition was included in this study.

The reviewer of one of our projects noted: «The value of qualitative research is assessed on the basis of such a presentation of premises that the reader can make his own inferences – parallel to the process carried out by the quality researcher».

The proceedings we presented above involved researchers from two areas of study – our research was inspired by the tradition of social sciences and humanities. At the stage of analysis the humanistic tradition was key for us, namely: the tradition of literary studies on the structure of a literary work. Thus, since the reviewer pointed out the deficit in the presentation of premises on which our research conduct was based, we feel obligated to provide two explanations.

First, we must clearly state how we understand the term 'premise'. According to our understanding, a premise is a sentence that assigns specific beliefs (including beliefs which have the character of research directives) to the human subject of the research procedure [see. 1]. If this term is understood in such a way, then the description of a research procedure can be regarded as a presentation of accepted research beliefs – a detailed description of a research procedure. Thus, after getting familiar with the research method, the reader has a full knowledge of the premise on which our scientific inquiry was based.

Of course, the term 'premise' can be understood differently; yet, it will not be methodologically sound reasoning – it will be merely an understanding in which the analogous word 'premise' is used to describe a completely different reality (Which, in our opinion, is a frequent malady of reviews of transdisciplinary projects.). It must be admitted, however, that even with the knowledge of the research directives, the reader indeed could not exactly verify all of our conclusions; some of them had to be taken on trust. This defect does not result from our failure to present the premises, but from the nature of the examined reality; namely, our study dealt with utterances made by the participants.

Our findings were based on the analysis and interpretation of a few monologues delivered by a group of adults about their lives. Ultimately, in order to verify our analysis and interpretation, we had to refer to the text, which was the basis of our research investigations. This means that either the reader will receive the whole text, which he will read, reach his own conclusions and next compare them with those drawn by the researchers, or the reader will get the researchers’ conclusions, accompanied by some kind of documentation, for example quotes confirming the theses posed by the researchers. In preparing our texts for publication, we were guided, inter alia, by the directives from the editorial boards of periodicals on the volume of the article. Its limited size ruled out the possibility of including the entire body of the examined relationships and restricted – to a large extent – the documentation of research theses with relevant quotes. It is indeed a malady of almost all qualitative research. Therefore, a well-founded question arises: how to verify the correctness of such research conduct?

In this regard, it is possible to provide two answers:

1) The researchers archived all the stories that had been examined. At the request of any person interested in the verification of our findings, we can make these stories available to read. Thus, anyone who wants to verify the findings will be able to compare them with the complete documentation. This is a common procedure in the humanities, where research findings do not require whole documentation (e.g. an interpretation of Shakespeare's Macbeth does not require reprinting the entire play; the researcher assumes the reader’s rudimentary knowledge of the text, and illustrates research theses with selected, not with all possible examples). The problem with qualitative research, where the focus is on utterances like those we investigated, lies in the fact that these are not texts available to everyone. Thus, it is not easy to attain the completeness of material premises (statements from which subsequent conclusions are derived). This problem, however, can be overcome by turning to the researchers – the authors of an article.

2) The second solution is probably more interesting, and even more obvious. You can verify this type of research by carrying out your own research. As mentioned above, at the stage of presenting premises, it should be very precisely determined who the author of these utterances is, how these utterances were collected, and how they were read. Thus, it can be concluded that the premise which was demanded by the reviewer cited above – understood as a methodological directive – has been discovered. At the end of each article the author usually puts a thesis of an interpretative nature. Why not verify this research by conducting a similar analysis of your own? Of course, you can challenge the assumptions of the research procedure, but you can also check the proposed thesis by collecting similar utterances in a similar group of people and by using the same method of analysis. Then you can best verify whether the presented thesis is defensible. Your reading (under the same reading directives) may falsify the reading of your predecessors`, who examined a specific work before you, but it may also confirm or modify it...

The above example – perhaps a little too long – allows us to capture a number of problems, including those relevant for the assessment of conduct in qualitative research. For us, however, the elements that directly refer to the issue of transdisciplinarity are of special importance. The way of conducting text analysis is appropriate for the method of literary investigation. This raised the reviewer’s serious concern; he called for methodological purity understood as it is in psychology. Hence, among other things, a different understanding of the term «premise». To put it bluntly: inviting the reviewer’s comments and trying to meet his requirements would mean reducing the chances for effective communication of research results. Above all, however – would it still be a transdisciplinary study?

At this point we would like to put forward a demand for transdisciplinary research reviewers to treat researchers involved in these studies with respect. You cannot expect a specialist in Polish studies to become a psychologist, or that a psychologist will undergo transformation into a Polish literary scholar. Such ‘dressing up’ serves no purpose. What is more, in our opinion, transdisciplinary research is all about engaging scholars faithful to their disciplines, and not (which is a feature of interdisciplinary research) people who construct new models of reality for the sake of their research. Therefore, transdisciplinary research cannot be carried out independently. Transdisciplinary dialogue is necessarily open to different people; it can never be a soliloquy, even if it were the most original, fresh and new soliloquy.

A sensitive reviewer should be able to recognize and respect differences in research methods and terminological autonomy, and his concern about the unifying perspective of explaining a specific problem cannot justify methodological Gleichschaltung.

1. Bonecki. Humanistic interpretation and theoretical reconstruction of culture. –

Filo-Sofia. – 1(12). – 2011. – pp. 189-211.

2. Fichna J., Osajda K., Pieniądz A., Skowron B. Interdisciplinarity – a young

researcher's perspective. – Science, 4. – 2015. – pp. 161-183.

3. Horlick-Jones T., Sime J., Living on the border: knowledge, risk and transdisciplinarity. – «Futures», 36. – 2004. – pp. 441-456.

4. Nycz, R. Cultural nature, poor professionalism. A few remarks on literary cognition and the status of literary study discourse. – In: M.P. Markowski, R. Nycz (ed.). Cultural theory of literature. The main concepts and problems. – Kraków: Universitas. – 2012. – pp. 5-38.

5. Wickson F., Carew AL, Russell AW. –Transdisciplinary research: characteristics, quandaries and quality. – «Futures», 38. – 2006. – pp. 1046-1059.

УДК 651