Ащы тер
шыққан кезде жон арқадан,
Шабыттың тізгініне қол арта алам.
Ойлы халқым
, орныңда отырмысың,
Нәр алып айтыс деген омартадан... [2, 171 ]–деп
бастап, табиғи төкпе өлең жырларын төгілдіре келе:
Бөрідей жігіт
болсаң, бөгелмей айт,
Ел тыңдасын аузының суы құрып.
Азу басып көр енді арыстанға,
Тиген жерде тіс қалсын суырылып... [2, 172 ]– деп,
қарсыласын жігерлендіре,
желпіндіре түседі. Жігіттік намысты қайрайтын, ерекше екпінмен айтылған
жанды сөз образы бар. Балғынбек:
...Ауыздықпен алысқан
тұлпардаймын
,
Көп шайқаймын басымды.
Бұлтармаймын.
Басып жейтін қарақұс мен емеспін,
Шашып жейтін алғанын
сұңқардаймын
! –десе, [2,
173]. Енді бірде Мұхамеджан:
...Апамсың
шашы бұлттай
,
басы күндей
,
Әуенің әуедегі
қаз үніндей
.
Қасыңа батыл басып қайның келді,
Шайырдың шынжыр балақ нәсіліндей – [2, 178]дейді.
Метафора тілге тек көркемдік беретін элемент қана емес, ол тілдің бір
құрамдас бөлігі іспеттес құбылыс. Бұны оның тілде қолданылу жиілігі
дәлелдейді. Метафораның қызметі арқылы тілдің лексикалық және
фразеологиялық қабаты, жалпы сөздік құрамы, бір ұғым аясы кеңейе
түседі. Сөздің метафоралануы арқылы сөз саны өспегенімен, мағына аясы
көбейеді, сөз мағынасы дамиды. «Әсия мен Бекарыстың» айтысында Әсия
қарсыласына:
Болсам да
аруана-жыр
білінбеген.. – деп [1,234], өзін
аруана-жырға ауыстырып жырлайды. Мұхамеджан мен Әселханның
айтыстарындағы эпитеттерден мысалдар келтірейік:
Алға ұста Абайлардың
асыл ойын
[1, 124].
Ақындар айтысының тілінде эпитеттер өте мол ұшырасып, мәтінге
айрықша стильдік қызмет етеді. Ақындар эпитеттерді жасағанда, заттың
қасиетін жай ғана анықтап қоймай, бейнелеп, әркімнің ойына келе бермейтін
91
сөз тіркестерін жасайды. Ақындар қолданысындағы
Достарыңызбен бөлісу: |
