Сүдігерде изен indd
ТАСТАЙ БЕРІК, ГҮЛДЕЙ НӘЗІК
жүктеу/скачать 1,05 Mb. Pdf көрінісі
|
5-7 сынып
| ТАСТАЙ БЕРІК, ГҮЛДЕЙ НӘЗІК
Жұрт тына қалды. Митинг ашылды. – Қарақтарым, – деген дауыс репродуктордан қарлыға, тіпті дірілдей шықты. Сөз батырдың анасына беріліп еді. Қарт ана «қарақтарым» дегеннен басқа не айтарын білмегендей үнсіз қалды. Айнала қарады, қаптап тұрған адам толқынын тым баяу шолып өтті. Сол қалың топты кішкентай тар құшағына сыйдырып жібергісі келгендей, қолын жайды. Бұрын мұндай көпшілік алдында сөйлеп көрмеген ана қол созған күйі едəуір тұрып қалды. Енді бір кезде иегі кемсеңдеп барып: – Менің Нұркешім өлмеген екен, – деді. 1943 жылы Сталинград түбінде жау үстіне жай оғындай құлап түсіп, мерт болған Нұркенді «Менің Нұркешім өлмеген екен» деп тұрған кемпірді жақынырақ көргім келіп, жұртты кимелеп, алға ұмтылдым. Бірақ мына қарт адамның аузынан анда-санда бір шыққан сөзді əлдебір тəбəріктей шашау шығармай құлақ түріп қалғандарға менің бұл əрекетім мүлде ұнамады. Маған жұрт ала көзімен қарады. Әйтсе де мен өлермендік пен екі шынтақтың арқасында трибунаға таяп бардым. Қарсыдан соққан күзгі жел қара шəлінің астынан қарт ананың бір селеу самай шашын шығарып алып желбіретіп тұр. Сол сəтте ол маған сұрапыл сойқан дауылға бетпе-бет қарап, қайтпай қасарысып, ұзақ жол жүріп келе жатқан орасан алыптай болып көрінді. 102 Сүдігерде изен ызыңдайды «Мынандай анадан туған баланың батыр болмауы, шынында, мүмкін емес-ау» деп ойладым ішімнен. – Менің Нұркешім өлді деп кім айтты! Мені тұлдырсыз қалды деген кім? Осынау тұрған барлығың менің балам емессің бе?! – Қарт ананың үні қатқыл шықты. Әдепкідей емес, күмілжімей, жүнжімей, жарқын-жарқын естілді. Сол кезде жон-арқамнан нендей құдіреттің жосып өткенін білмеймін, тұла бойым дүр-р сілкінді. Екінің бірі айтып жүретін көне сөздердің өзі дəл осы бір шақта Бородиннің «Қаһарман» симфониясының заңғар нотасындай қаһарлы, айбарлы шықты. Ана одан əрі сөйлемеді, əлденеге булыққандай: – Рақмет, шырақтарым... – деп əрең айтып үлгерді де бұрылып кетті. Ескерткіш үстіндегі ақ жамылғы алынды. Алғашқы секундтарда оған жүздеген көз, қалың топ қадала қарады. Енді бір сəтте жұрт бір-бірімен жыбырласып, сөйлесіп ала жөнелді. Ескерткіштің қалай шыққаны жайлы əркім өз ойын айтып, өз бағасын беріп жатты. Біреу тұрып: – Сəтті шыққан екен, – десе, енді біреу: – Онша емес, – деді – Скульптураны салған кім екен? – Кім де болса азамат екен! – десіп те жатты. Ал скульптураны айнала пионерлер гүл шоқтарын қойды. Ескерткіштің еңселі тұғырынан алтын жазу айқын көрініп тұрды: «Даңқты жерлесіміз, Совет Одағының Батыры Нұркен Әбдіровке Қарағанды комсомолецтерінен» Осы жазу жаңағы Бағила апаның: «Осынау тұрған барлығың менің балам емессің бе?» – деген сауалына жауап сыпатты еді. 103 Сүдігерде изен ызыңдайды Бағила қарттың балалары өте көп екені кəміл шындық. Сол балалары былтыр ардақты ағасын еске алып, ескерткіш орнатпақшы болды. Олар жас шахтерлер, жас құрылысшылар, студенттер, оқушылар еді Аға сыйлай білер жақсы інілер жұмыстан, сабақтан тыс уақытты пайдаланып еңбек етті. Жер астында бірер сағат артық қалып көмір шапты, көше-көшеге ағаш отырғызды, сынық металл жинады, өнерпаздары ойын көрсетті. Жүз мың сом ақша осы еңбекпен келді. Сол қаржыға, міне, ескерткіш орнатылды. Жұрт тарамай ескерткішті айнала қарап жүр. Құлақ салсаң, əңгіме сыңайы жаңағыдай, біреу ескерткіш мықты салыныпты десе, енді біреу орташа екен дейді. Сол сəтте мен елдің сөзіне құлақ сала жүрсем де, батырдың анасынан көз жазбадым. Ол өзінің батыр ұлымен дидарласып тұр еді. Сай-сай əжімді қуалай тарам-тарам жас аққан жүзінде жатырқау жоқ, бірақ таңдану ма екен, əлде масаттану ма екен, əйтеуір көз жанарында бір ұшқын жатқандай көрінеді маған. Мен ойладым. Мен мына кішкентай адамның үлкен жан дүниесіне үңілгім келді, оның жан тебіренісін көз алдыма елестеткім келді. Мен былай ойладым. Сонау соғыс жылдары осы анаға: «балаң асқан ерлікпен қаза болды» деп естіртті. «Жаудың ондаған самолеттері мен танктерін, жүздеген əскерін жайратып жүргенде, ақиық сұңқарға аспандағы айқаста топшысынан оқ тиіп мерт болды» деді. Баласының бұл ерлігін абзал ана көз алдына сан рет елестетер еді. Ұзақ түндерде қараңғы үйде көз жұмбай жатып, жаумен арпалысқан Нұркешінің бейнесін көрмек болып, сол бейнені, сом бейнені, өлімнен де зор бейнені зарыға іздеп, шарқ ұрар еді. 104 Сүдігерде изен ызыңдайды Міне, искусство сол бейнені жасапты. Ана ұлын таныды. Аспандағы айқаста Нұркешінің самолетіне снаряд тиіп өртеніпті. Өрт жалыны батырдың алдын да, артын да орап алыпты. Сусымалы сұм жалын Нұркешінің етек жағын ала лапылдап лаулап барады. Ақиқат ажал алқымынан алған кез ғой бұл! Ал ажалмен бетпе-бет кездескен жан, мына бір жапырақ кемпірдің ұлы самолеттің рычагін күрт басып, сол қолын көкжалға шүйілген қырандай сермеп, төмен құлдилап келеді. Келбеті қандай, келбеті! Сол келбеттен мен зұлымдық пен ізгіліктің айқасын, адам баласына деген сүйіспеншілік пен адам затына деген қастандықтың арпалысын көремін. Анасы да көрді мұны. – Иə, менің Нұркешім осындай, – деп күбірледі. – Иə, менің Нұркешім өлген жоқ екен, – деп қайталағандай болды ананың ерін емеуріні. Сонда ардагер ақын Мұса Жəлилдің: Тəнді көмер топырақ көмбес бірақ , Жалынды жырға толы көңілімді. «Өлді» – деуге сыя ма, айтыңдаршы, Жеңіп өлсек сұрапыл бұл өлімді! – деген бір ауыз өлеңі есіме түсті. Сұрапыл сұм өлімді жеңіп өлген бала тұр, тас мүсін боп. «Өлді» деуге қия алмай ана тұр кəрі төсі бүлк- бүлк етіп еміреніп. Тас бала мен ақ аш ананың үнсіз- тілсіз көріскенін көріп ел тұрды тебіреніп... Айнала тұрғандардың көбі жасөспірімдер, Нұркеннің інілері. Ана айтты оларға: «бəрің менің баламсың» деді. Батыр ағаны қастерлегені үшім балаларына: – «Рақмет, шырақтарым», – деді. 105 Сүдігерде изен ызыңдайды ...Бас-аяғы бір сағаттан асар-аспас уақыт қой. Осы мезгіл ішінде мен қарт ананың қас-қабағынан көз алмадым. Оның қуанғанын да, жыламасқа дəті қайсы, жылағанын да көрдім. Көрдім де, ана жаны тастай берік, гүлдей нəзік екен деген ойға келдім. |