Семинар сабағы 15 сағ. Сооөбж 45 сағ. СӨЖ 45 сағ. Емтихан 2 сағ

 
 
5. «Қазақстан тарихының тарихнамасы» пəнінен тапсырмаларды орындау жəне тапсыру графигі 
 
    
№ 
п/
п 
Жұмыс түрі 
Тапсырманың 
мақсаты 
мен 
мазмұны  
Ұсынылатын 
Əдебиеттертер 
Жұмыстың 
орындалу 
ұзақтығы 
жəне 
жұмысты 
көрсету 
мерзімі 
(аптасы)  
Ұпай 
Бақылау формасы 
Семинарға 
жауап беру 
Теориялық 
білімді тексеру 
Тақырыбына 
байланысты 
Апта бойына 
Конспект
-0,4% 
 
пікір 
талас-
0,6% 
Тапсырмалардың 
орындалуын, 
сұрақтарға 
жауап 
беру 
қабілетін 
тексеру 
ОЖСӨЖ 
тапсырмаларын 
орындау  
Талдау 
жəне 
танымдық 
қабілеттерін 
арттыру 
Тақырыбына 
байланысты 
1-6, 8-15 
Конспект
-0,2% 
Ауызша 
түрде-
0,3% 
Тапсырмалардың 
орындалуын, 
сұрақтарға 
жауап 
беру 
қабілетін 
тексеру 
Баяндама 
Материал 
бойынша 
білім 
деңгейін тексеру 
Тақырыбына 
байланысты 
7 апта   
5% 
Тапсырмалардың 
орындалуын, 
сұрақтарға 
жауап 
беру 
қабілетін 
тексеру 
Презентация 
Білімді  кешенді 
тексеру 
Тақырыбына 
байланысты 
14 апта 
              
 4% 
Тапсырмалардың 
орындалуын, 
сұрақтарға 
жауап 
беру 
қабілетін 
тексеру 
Жазба 
жұмыс 
түрінде  аралық 
бақылау 
Ойлау  қабылетін 
тексеру 
Семинар,  
ОЖСӨЖ 
тақырыбына 
байланысты 
Семинар, 
ОЖСӨЖ 
кестесі 
бойынша 
берілген  уақыт 
шеңберінде 
Бірінші -4 
%,   
Екінші-
3% 
Жазба 
жұмысын 
тексеру 
. 
Əр  студентпен 
жеке 
дара 
əңгімелесу 
Білімді  кешенді 
тексеру 
ОЖСӨЖ 
тақырыбына 
байланысты 
ОЖСӨЖ 
кестесі 
бойынша 
берілген  уақыт 
шеңберінде 
 
пікірлесу 
.  
Емтихан 
Білімді  кешенді 
тексеру 
 
 
 
40% 
Емтихан 
 
 
6.  Мəтіндік оқу құралы, авторлық дəрістер 
 
Қазақстанның 
тарихы 
тарихнамасы 
пəнінен 
оқу-əдістемелік-құрал, 
Ж.Қ.Мұханғалиева 
ОƏК  Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  пəніне  бойынша  авторлық  дəріс 
мəтінінен  тұрады.  Ол  МЕСТ  талабына  жəне  кафедрада  бекітілген  жұмыс 
бағдарламасына сəйкес құрастырылған.  

 
Пəн бойынша дəрістер конспектісі  
1 апта   
№1 дəріс 
Тақырып: Қазақстан тарихнамасы курсына кіріспе. 
Дəрістің  мақсаты:Студенттерге  Қазақстан  тарихы  тарихнамасы  курсының 
мақсат  міндеттерін  аша  отырып,  курстың  əртүрлі  кезеңдердегі  Қазақстан  тарих 
ғылымының даму тарихын зерттеуде, оның дамуының өлшемдерін анықтауда, əртүрлі 
көзқарастар бойынша түбегейлі шешімдерді айқындауда маңыздылығын түсіндіру. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.Қазақстан  тарихы  тарихнамасы 
курсының  мақсат  –  міндеттері,  зерттеу  объектісі.  2.  Қазақстан  тарихы  тарихнамасын 
оқып - үйренудің теориялық жəне əдіснамалық негіздері. 
Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  -  Қазақстан  тарихы  ғылымының  даму 
тарихына қатысты еңбектер мен олардағы тұжырымдарды, ойларды зерттейді. 
Курс мақсаты: əртүрлі кезеңдердегі Қазақстан тарих ғылымының даму тарихын 
зерттеу; оның дамуының өлшемдерін анықтау; əртүрлі көзқарастар бойынша түбегейлі 
шешімдерді  айқындау.  Қазақстан  тарихы  ғылымының  қазіргі  даму  кезеңі  бүгінгі  күн 
талаптары  тұрғысынан  патшалы  Ресей  мен  Кеңес  кезеңдеріндегі  тарихшылардың 
түбегейлі  тұжырымдарын,  қайта  зерделеп,  олардың  еңбектеріне  принциптік  жəне 
объективтік  баға  беруі  тиіс.  Жоғарғы  оқу  орындарында  Қазақстан  тарихнамасының 
жеке пəн ретінде оқытылуы осындай қажеттіліктен туындайды. 
Курс міндеттері:  
- отандық тарихнамасының даму кезеңдерін анықтау; 
- ежелгі жəне ортағасырлық тарихи білімнің даму деңгейін көрсету; 
-  Қазақстан  тарихын  зерттеуде  ХҮІІІ-ХІХ  ғасырлардағы  орыстық  тарихи  ой 
мектебінің негізгі бағыттарының мазмұнын ашу; 
- Кеңестік тоталитарлық жүйе кезеңіндегі тарих ғылымының даму ерекшеліктерін 
анықтау,  жоғарғы  мектеп  тындаушыларының  бойында  оқып  үйреніп  отырған 
мəселелерге қатысты сыни көзқарас қалыптастыру; 
-  ХІХ  ғасырдың  аяғы  –  ХХ  ғасырдың  басындағы  қазақ  саяси  элитасының 
шығармашылық 
мұрасын 
оқып 
үйрену: 
Ш.Құдайбердиев, 
Ə.Бөкейханов, 
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Тынышбаев, М.Дулатов жəне т.б. 
- Қазақстан тарихы ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейін көрсету; 
-  зерттеу  жұмытарында  тарихнамалық  талдау  əдістерін  тиімді  пайдалануды, 
зерттеп отырған мəселе бойынша өзінің жеке бағдарын айқындауға үйрету.  
Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  Деректану,  Мұрағаттану,  Тарихи 
өлкетану,  Мұражайтану  жəне  ескерткіштерді  қорғау,  Археология,  Этнология, 
Этнография,  Қазақстан  тарихы  (ежелгі,  ортағасырлар,  жаңа  жəне  қазіргі  заман)  т.б. 
ғылымдармен тығыз байланыста дамиды. 
Қазақстан тарихының тарихнамасы курсы соңында студент Қазақстан тарихының 
зерттелу кезеңдері, əр кезеңдердің зерттеу əдіснамасымен, ғалым – тарихшылардың ой 
–  қорытындыларымен,  тұжырымдарымен  жете  танысып  шығады,  тарихи  мұраларға 
сыни қатынасты қалыптастырады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Курстың мақсаты? 
2. Курстың міндеттері? 
3.  Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  қандай  ғылымдармен  тығыз 
байланыста дамиды? 
№2 дəріс 
Тақырып: Қазақстан тарихнамасы курсына кіріспе. 

Дəрістің  мақсаты:Студенттерге  Қазақстан  тарихы  тарихнамасы  курсының 
мақсат  міндеттерін  аша  отырып,  курстың  əртүрлі  кезеңдердегі  Қазақстан  тарих 
ғылымының даму тарихын зерттеуде, оның дамуының өлшемдерін анықтауда, əртүрлі 
көзқарастар бойынша түбегейлі шешімдерді айқындауда маңыздылығын түсіндіру. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.Қазақстан  тарихы  тарихнамасы 
курсының  мақсат  –  міндеттері,  зерттеу  объектісі.  2.  Қазақстан  тарихы  тарихнамасын 
оқып - үйренудің теориялық жəне əдіснамалық негіздері. 
Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  -  Қазақстан  тарихы  ғылымының  даму 
тарихына қатысты еңбектер мен олардағы тұжырымдарды, ойларды зерттейді. 
Курс мақсаты: əртүрлі кезеңдердегі Қазақстан тарих ғылымының даму тарихын 
зерттеу; оның дамуының өлшемдерін анықтау; əртүрлі көзқарастар бойынша түбегейлі 
шешімдерді  айқындау.  Қазақстан  тарихы  ғылымының  қазіргі  даму  кезеңі  бүгінгі  күн 
талаптары  тұрғысынан  патшалы  Ресей  мен  Кеңес  кезеңдеріндегі  тарихшылардың 
түбегейлі  тұжырымдарын,  қайта  зерделеп,  олардың  еңбектеріне  принциптік  жəне 
объективтік  баға  беруі  тиіс.  Жоғарғы  оқу  орындарында  Қазақстан  тарихнамасының 
жеке пəн ретінде оқытылуы осындай қажеттіліктен туындайды. 
Курс міндеттері:  
- отандық тарихнамасының даму кезеңдерін анықтау; 
- ежелгі жəне ортағасырлық тарихи білімнің даму деңгейін көрсету; 
-  Қазақстан  тарихын  зерттеуде  ХҮІІІ-ХІХ  ғасырлардағы  орыстық  тарихи  ой 
мектебінің негізгі бағыттарының мазмұнын ашу; 
- Кеңестік тоталитарлық жүйе кезеңіндегі тарих ғылымының даму ерекшеліктерін 
анықтау,  жоғарғы  мектеп  тындаушыларының  бойында  оқып  үйреніп  отырған 
мəселелерге қатысты сыни көзқарас қалыптастыру; 
-  ХІХ  ғасырдың  аяғы  –  ХХ  ғасырдың  басындағы  қазақ  саяси  элитасының 
шығармашылық 
мұрасын 
оқып 
үйрену: 
Ш.Құдайбердиев, 
Ə.Бөкейханов, 
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Тынышбаев, М.Дулатов жəне т.б. 
- Қазақстан тарихы ғылымының қазіргі кезеңдегі даму деңгейін көрсету; 
-  зерттеу  жұмытарында  тарихнамалық  талдау  əдістерін  тиімді  пайдалануды, 
зерттеп отырған мəселе бойынша өзінің жеке бағдарын айқындауға үйрету.  
Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  Деректану,  Мұрағаттану,  Тарихи 
өлкетану,  Мұражайтану  жəне  ескерткіштерді  қорғау,  Археология,  Этнология, 
Этнография,  Қазақстан  тарихы  (ежелгі,  ортағасырлар,  жаңа  жəне  қазіргі  заман)  т.б. 
ғылымдармен тығыз байланыста дамиды. 
Қазақстан тарихының тарихнамасы курсы соңында студент Қазақстан тарихының 
зерттелу кезеңдері, əр кезеңдердің зерттеу əдіснамасымен, ғалым – тарихшылардың ой 
–  қорытындыларымен,  тұжырымдарымен  жете  танысып  шығады,  тарихи  мұраларға 
сыни қатынасты қалыптастырады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Курстың мақсаты? 
2. Курстың міндеттері? 
3.  Қазақстан  тарихының  тарихнамасы  курсы  қандай  ғылымдармен  тығыз 
байланыста дамиды? 
Дəріс №3 
Тақырып:  Тайпалар  конфедерациялары  жəне  мемлекеттік  құрылымдар  туралы 
тарихнамалық танымдар (б.з.д. ҮІІ-ІҮ ғғ.). 
Дəрістің  мақсаты:  Студенттердің  бойында  б.з.д.  ҮІІ-ІҮ  ғғ.  тайпалар 
конфедерациялары  жəне  мемлекеттік  құрылымдар  туралы  тарихнамалық  танымдар 
қалыптастыру.  

Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.  Зороастризм  дінінің  қасиетті 
текстер жиынтығы – Авеста (Ясна, Яшты жəне Вендидат) əлеуметтік – саяси құрылыс, 
əдебиет  жəне  дін  туралы.  2.  Ерте  көшпенділер  дəуірі  туралы  Ахеменид  жазбалары, 
Дарий  І  патшаның  Бехистун,  Ксеркстің  Персеполь  жазбалары.  3.  Геродот  еңбегінің 
тақырыптары  мен  мазмұндары.  Страбонның  географиясындағы  сақ  (скиф)  тайпалары 
сипаттамасының негізгі мəселелері. 
Дəрісте  Зороастризм  дінінің  қасиетті  текстер  жиынтығы  –  Авеста  (Ясна,  Яшты 
жəне  Вендидат)  ерте  көшпелілер  мемлекетінің  əлеуметтік  –  саяси  құрылысы,  əдебиет 
жəне діні туралы мəліметтер беруде дерек көзі ретінде қарастырылады, сонымен қатар 
ерте  көшпенділер  дəуірі  туралы  Ахеменид  жазбалары,  Дарий  І  патшаның  Бехистун, 
Ксеркстің  Персеполь  жазбалары,  Геродот  еңбегінің  тақырыптары  мен  мазмұндары, 
Страбонның  географиясындағы  сақ  (скиф)  тайпалары  сипаттамасының  негізгі 
мəселелері талқыланылады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Авеста неше бөліктен тұрады? 
2. Ясна мазмұны? 
3. Яшты  мазмұны?  
4. Вендидат мазмұны? 
5. Сақтар туралы мəліметтер Геродоттың еңбегінің нешінші бөлімінде кездеседі? 
6.  Геродот  «Тұмар  ханым»  жөніндегі  оқиғаны  қандай  мəліметтерге  сүйеніп 
жазды? 
7.  Страбон  «Географиясында»  жер  –  суларды  сипаттағанда  қандай  қателіктер 
жіберген? 
8.  Дарий  І  патшаның  Бехистун  сына  жазбасында  сақтардың  қай  топтарының 
аттары аталады? 
Дəріс №4 
Тақырып:  Тайпалар  конфедерациялары  жəне  мемлекеттік  құрылымдар  туралы 
тарихнамалық танымдар (б.з.д. ҮІІ-ІҮ ғғ.). 
Дəрістің  мақсаты:  Студенттердің  бойында  б.з.д.  ҮІІ-ІҮ  ғғ.  тайпалар 
конфедерациялары  жəне  мемлекеттік  құрылымдар  туралы  тарихнамалық  танымдар 
қалыптастыру.  
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.  Зороастризм  дінінің  қасиетті 
текстер жиынтығы – Авеста (Ясна, Яшты жəне Вендидат) əлеуметтік – саяси құрылыс, 
əдебиет  жəне  дін  туралы.  2.  Ерте  көшпенділер  дəуірі  туралы  Ахеменид  жазбалары, 
Дарий  І  патшаның  Бехистун,  Ксеркстің  Персеполь  жазбалары.  3.  Геродот  еңбегінің 
тақырыптары  мен  мазмұндары.  Страбонның  географиясындағы  сақ  (скиф)  тайпалары 
сипаттамасының негізгі мəселелері. 
Дəрісте  Зороастризм  дінінің  қасиетті  текстер  жиынтығы  –  Авеста  (Ясна,  Яшты 
жəне  Вендидат)  ерте  көшпелілер  мемлекетінің  əлеуметтік  –  саяси  құрылысы,  əдебиет 
жəне діні туралы мəліметтер беруде дерек көзі ретінде қарастырылады, сонымен қатар 
ерте  көшпенділер  дəуірі  туралы  Ахеменид  жазбалары,  Дарий  І  патшаның  Бехистун, 
Ксеркстің  Персеполь  жазбалары,  Геродот  еңбегінің  тақырыптары  мен  мазмұндары, 
Страбонның  географиясындағы  сақ  (скиф)  тайпалары  сипаттамасының  негізгі 
мəселелері талқыланылады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Авеста неше бөліктен тұрады? 
2. Ясна мазмұны? 
3. Яшты  мазмұны?  
4. Вендидат мазмұны? 
5. Сақтар туралы мəліметтер Геродоттың еңбегінің нешінші бөлімінде кездеседі? 

6.  Геродот  «Тұмар  ханым»  жөніндегі  оқиғаны  қандай  мəліметтерге  сүйеніп 
жазды? 
7.  Страбон  «Географиясында»  жер  –  суларды  сипаттағанда  қандай  қателіктер 
жіберген? 
8.  Дарий  І  патшаның  Бехистун  сына  жазбасында  сақтардың  қай  топтарының 
аттары аталады? 
Дəріс №5 
Тақырып: Қазіргі Қазақстан ғылымы үшін үндіарийлер мəселелері. 
Дəрістің  мақсаты:  Студенттерге  қазіргі  Қазақстан  ғылымы  үшін  үндіарийлер 
мəселелерінің  маңыздылығын,  оларға  отан  тарихшыларының  еңбектерінде  берілген 
баға туралы теориялық білім беру. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.Үндіарийлердің  шығу  тегі  туралы 
теорияларға  шолу.  2.  Сақ  –  савроматтардың,  ғұндардың,  қаңлылардың,  үйсіндердің 
шығу тегі мəселесіне тарихи еңбектерде берілер баға. 
Дəрісте  үндіарийлердің  шығу  тегі  туралы  теорияларға  шолу  жасалынады,  сақ  – 
савроматтардың,  ғұндардың,  қаңлылардың,  үйсіндердің  шығу  тегі  мəселесіне  тарихи 
еңбектерде берілген баға талқыланады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. «Арийліктер» дегеніміз кімдер? 
2. И.М. Дьяконовтың жасаған қорытындысы бойынша арийліктерге қандай тілдік 
топтарды жатқызуға болады? 
3. «Арийліктер үнді-иран тілінде сөйлеген еуропалық типтегі адамдар жəне соңғы 
зерттеулерге  қарасақ  арилер  б.з.б.  1  мыңжылдықтың  басында  Қазақстан  мен  Орта 
Азияда өз тiршiлiктерiн аяқтаған», - деген қорытындыны өз еңбегінде жасаған ғалым - 
тарихшы? 
4.  «Үйсіндер  иран  тілдес  еуропоидтық  нəсілді  тайпалық  одақтар»,  -  деген 
қорытынды жасаған ғалым - тарихшы? 
Дəріс №6 
Тақырып: Қазіргі Қазақстан ғылымы үшін үндіарийлер мəселелері. 
Дəрістің  мақсаты:  Студенттерге  қазіргі  Қазақстан  ғылымы  үшін  үндіарийлер 
мəселелерінің  маңыздылығын,  оларға  отан  тарихшыларының  еңбектерінде  берілген 
баға туралы теориялық білім беру. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.Үндіарийлердің  шығу  тегі  туралы 
теорияларға  шолу.  2.  Сақ  –  савроматтардың,  ғұндардың,  қаңлылардың,  үйсіндердің 
шығу тегі мəселесіне тарихи еңбектерде берілер баға. 
Дəрісте  үндіарийлердің  шығу  тегі  туралы  теорияларға  шолу  жасалынады,  сақ  – 
савроматтардың,  ғұндардың,  қаңлылардың,  үйсіндердің  шығу  тегі  мəселесіне  тарихи 
еңбектерде берілген баға талқыланады. 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. «Арийліктер» дегеніміз кімдер? 
2. И.М. Дьяконовтың жасаған қорытындысы бойынша арийліктерге қандай тілдік 
топтарды жатқызуға болады? 
3. «Арийліктер үнді-иран тілінде сөйлеген еуропалық типтегі адамдар жəне соңғы 
зерттеулерге  қарасақ  арилер  б.з.б.  1  мыңжылдықтың  басында  Қазақстан  мен  Орта 
Азияда өз тiршiлiктерiн аяқтаған», - деген қорытындыны өз еңбегінде жасаған ғалым - 
тарихшы? 
4.  «Үйсіндер  иран  тілдес  еуропоидтық  нəсілді  тайпалық  одақтар»,  -  деген 
қорытынды жасаған ғалым - тарихшы? 
Дəріс №7 

Тақырып:  Дала  көшпенділерінің  рим-византия  шығармаларында  зерттелу 
тарихы. 
Дəрістің  мақсаты:  Дала  көшпенділерінің  рим-византия  шығармаларында 
зерттелу тарихы. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.  Аммиан  Марцелианның  ғұндарға 
берген  сиапттамасы.  2.  Иорданның  зерттеуіндегі  Еділдің  жеке  тұлғасы.  3.  Менандр 
Протектор  (ҮІғ.)  еңбегіндегі  көшпелілер  тарихы.  4.  Константин  Богрянородный  (Хғ.) 
«О управление империи», «О населении Великой степи первой половины Х столетия». 
5. Орыс жылнамалары С.М. Соловьев ХІІ ғасырдағы дала көшпелілері туралы. 
Дəрісте  Аммиан  Марцелианның  ғұндарға  берген  сиапттамасы,  Иорданның 
зерттеуіндегі Еділдің жеке тұлғасы, Менандр Протектор (ҮІғ.) еңбегіндегі көшпелілер 
тарихы, Константин Богрянородныйдың (Хғ.) «О  управление империи»,  «О населении 
Великой  степи  первой  половины  Х  столетия»  атты  еңбектері,  С.М.  Соловьевтің  ХІІ 
ғасырдағы дала көшпелілері туралы зерттеулері талқыланылады . 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Аммиан Марцелианның еңбегі? 
2. Хундар көсемі Ругила, Аттила басқарған мемлекеттер туралы жəне Аттиланың 
Римге  жорығы  туралы,  соғыстың  жеңістері  жөнінде  өте  бағалы  мəліметтер  келтірген 
гот тарихшысы Иорданның еңбегі қалай аталады? 
3.  Константин  Богрянородныйдың  (Хғ.)  «О  управление  империи»,  «О  населении 
Великой  степи  первой  половины  Х  столетия»  атты  еңбектерінде  дала  көшпенділерін 
қалай бағалайды? 
4.  С.М.  Соловьевтің  ХІІ  ғасырдағы  дала  көшпелілері  туралы  зерттеулері  қалай 
аталады? 
Дəріс №8 
Тақырып:  Дала  көшпенділерінің  рим-византия  шығармаларында  зерттелу 
тарихы. 
Дəрістің  мақсаты:  Дала  көшпенділерінің  рим-византия  шығармаларында 
зерттелу тарихы. 
Негізгі  сұрақтар  мен  қысқаша  мазмұны:  1.  Аммиан  Марцелианның  ғұндарға 
берген  сиапттамасы.  2.  Иорданның  зерттеуіндегі  Еділдің  жеке  тұлғасы.  3.  Менандр 
Протектор  (ҮІғ.)  еңбегіндегі  көшпелілер  тарихы.  4.  Константин  Богрянородный  (Хғ.) 
«О управление империи», «О населении Великой степи первой половины Х столетия». 
5. Орыс жылнамалары С.М. Соловьев ХІІ ғасырдағы дала көшпелілері туралы. 
Дəрісте  Аммиан  Марцелианның  ғұндарға  берген  сиапттамасы,  Иорданның 
зерттеуіндегі Еділдің жеке тұлғасы, Менандр Протектор (ҮІғ.) еңбегіндегі көшпелілер 
тарихы, Константин Богрянородныйдың (Хғ.) «О  управление империи»,  «О населении 
Великой  степи  первой  половины  Х  столетия»  атты  еңбектері,  С.М.  Соловьевтің  ХІІ 
ғасырдағы дала көшпелілері туралы зерттеулері талқыланылады . 
Өзін-өзі бақылау сұрақтары: 
1. Аммиан Марцелианның еңбегі? 
2. Хундар көсемі Ругила, Аттила басқарған мемлекеттер туралы жəне Аттиланың 
Римге  жорығы  туралы,  соғыстың  жеңістері  жөнінде  өте  бағалы  мəліметтер  келтірген 
гот тарихшысы Иорданның еңбегі қалай аталады? 
3.  Константин  Богрянородныйдың  (Хғ.)  «О  управление  империи»,  «О  населении 
Великой  степи  первой  половины  Х  столетия»  атты  еңбектерінде  дала  көшпенділерін 
қалай бағалайды? 
4.  С.М.  Соловьевтің  ХІІ  ғасырдағы  дала  көшпелілері  туралы  зерттеулері  қалай 
аталады? 
Дəріс №9 

Тақырып: Қазақстан тарихының тарихнамалық дəстүрлері (ХІІІ-ХҮІІ ғғ.). 
Дəрістің мақсаты: Студенттерге Қазақстан тарихының тарихнамалық дəстүрлері 
(ХІІІ-ХҮІІ ғғ.) туралы түсінік беру. 
Негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны: 1. Ортағасырлық авторлардың тарихи 
көзқарастарының 
ерекшеліктері 
мен 
сипаты. 
2. 
Ибн 
əл-Асирдің 
моңғол 
шапқыншылығына дейінгі кезең бойынша Орта Азия мен Қазақстан тарихы жəне ХІІІ 
ғасырдың алғашқы 20-шы жылдарындағы моңғол əскерлерінің шапқыншылығы туралы 
мəліметтер.  3.  «Бейбарыс  жылнамасы»,  əл-Омари,  ибн  Батут  (ХІғ.)  еңбектері.  4.  Ибн 
Халдунның тарихи-философиялық ойлары, Алтын Ордадағы қырқыстар туралы туралы 
хабарлар. 5. Ибн Арабшахтың (ХҮғ.) қыпшақтарға берген сипаттамасының моңғолдық 
билеуші топтың ресми тарихнамасына айналуы. 6. Рашид ад-Диннің түркі жəне моңғол 
халықтары туралы энциклопедиясы. 
Араб  халифаты  дəуірінде  арабтардың  Шығыста  жаулап  алуы,  синкретикалық 
мұсылман  мəдениеті  мен  ислам  дінінің  ықпал  өрісін  кеңейту  ісіндегі  белсенділігі, 
мұсылман  дүниесінің  саяси  шекарасынан  тыс  жатқан  алыс  аймақтармен  сауданың 
дамуы  арабтарды  Шығыс  Еуропа  мен  Орталық  Азияның  көршілес  елдерімен  жəне 
алыстағы  халықтар  мен  тайпалар  туралы  ақпарат  жинауға  құлшындырды.  Арабтың 
орта  ғасырлардағы  тарихнамасының  Қазақстан  аймағына  ерекше  ден  қоюы  олардың 
Орта Азиядағы жаулап алған жерлерін нығайту жəне Қазақстанның жауынгер көшпелі 
тайпаларынан сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттігімен де байланысты болды.  
Темірдің саясатына теріс сипаттама берген араб авторлары Ахмед ибн Мұхаммед 
ибн  Арабшах,  əл-Айни,  əл-Асади  соңғы  топқа  жатады.  Клавихо  өзінің  1403-1406 
жылдардағы саяхатының күнделігінде Самарқандағы орасан зор құрылыс жұмыстарын, 
онда  товарлардың,  соның  ішінде  Русь  пен  оның  Қазақстанды  атайтынындай 
«Татариядан»,  Қытайдан  жəне  басқа  елдерден  əкелінген  товарлардың  молдығын  атап 
өткен. Əмір Темір мен оның ұрпақтары негізгі сауда жолдарын жаулап алып, көптеген 
елдермен сауда жəне дипломатиялық қатынастарын дамытуға көп көңіл бөлді. 
Хронологиясы  жағынан  əмір  Темірдің  іс-əрекеттері  туралы  толып  жатқан 
хикаялардың  негізін  салған  алғашқы  еңбек  Низам  ад-дин  Шамидің  «Зафар-намесі» 
болды,  ол  хижра  бойынша  806  жылға  (1403-1404  жж.)  жеткізілген.  Автор  Темір 
Бағдатты  алғаннан  кейін  соған  қызмет  етуге  көшкен,  оның  жорықтарында  еріп  жүріп, 
кеңсе  қызметін  атқарған.  Ол  өз  еңбегіне  ресми  құжаттарды,  Темір  жеңістері  туралы 
мəлімдемелерді,  сол  дəуірдегі  оқиғаларға  қатысушылардың  ауызша  əңгімелерін, 
Темірдің  ұйғыр  хатшысы  жазған  хроникаларды  пайдаланған.  Шамидің  ХІҮ  ғасырдың 
екінші  жартысындағы  Қазақстанда  болған  оқиғалар  туралы  мəліметтері  негізінен  əмір 
Темірдің Ақ Орда мен Моғолстанның билеушілері Ұрыс хан мен Тоғылық Темір ханға 
қарсы күресіне қатысты. Шығыс Дешті Қыпшақ пен Жетісудағы шаруашылықтың жай-
күйі  жөнінде  деректер  келтірген,  өлкенің  тарихи  географиясын  зерттеуге  арналған 
материалдар бар. 
Фазаллах  Рашид  ад-Диннің  «Жами  ат-таварих»  («Жылнамалар  жинағы»,  1310-
1311 жылдары аяқталған) деген тарихи еңбек ХІІ-ХІІІ ғасырлардағы монғол жəне түрік 
тайпалары  мен  халықтарының  тарихы  жөніндегі  мейлінше  елеулі  еңбек  болып 
табылады.  Рашид  ад-Дин  шығармасының  негізіне  ресми  монғол  хроникалары, 
монғолдар  жаулап  алған  түрлі  елдердің  тарихи  шығармалары,  оқиғаларға  қатысушы 
хабарламашылардың  материалдары  алынған.  Əдет-ғұрып,  діни  нанымдар,  көшпелі 
тұрмысы  туралы  мəліметтер  алуан  түрлі.  «Жылнамалар  жинағының»  екінші  томында 
тайпалардың  этникалық  құрамы,  Қазақстан  монғол  ұлыстарының  құрамына  кірген 
кездегі  оның  топонимикасы,  тарихи  географиясы,  оның  саяси  тарихы  жөніндегі 
деректер,  Орда  Ежен  ұлысының  тарихы,  оның  ұрпақтарының,  басқа  да  Жошы 
ұрпақтарының генеологиясы жөніндегі мəліметтер келтірілген. 

жүктеу/скачать 0,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: