3
МАЗМҰНЫ
Кіріспе .................................................................................................................... 6
1 Стандарттау мәні ................................................................................................ 7
1.1 Стандарттау бойынша нормативті-құқықтық
және нормативтік құжаттар
мен стандарттар түрлері ........................................................................................... 10
1.2 Стандарттау және метрология ..................................................................... 16
1.3 Стандарттау және экология .......................................................................... 17
1.4 Стандарттау және сапа .................................................................................. 19
1.5 Стандарттау және
денсаулықты қорғау, еңбек қауіпсіздігі ...................... 19
1.6 Халықаралық стандарттау ............................................................................ 22
1.7 Стандарттаудың шетелдік тәжірибесі ......................................................... 24
1.8 Қазақстан республикасындағы стандарттау бойынша
ұйымдастырушылық жұмыстар ............................................................................... 30
1.9 Халықаралық ынтымақтастық ..................................................................... 36
1.10 Мемлекеттік стандарттау жүйесі ............................................................... 37
1.11 Сала аралық мемлекеттік стандарттау жүйелері ..................................... 38
1.12 Стандарттау және қазақстанның дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ)
мүше болуы ................................................................................................................ 43
1.13 Стандарттарды жасау әдістемесінің негізгі ережелері ............................ 45
1.14 Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, рәсімделуіне және
мазмұнына қойылатын жалпы талаптар ................................................................. 50
1.15 Бірдейлендіру және агрегаттау .................................................................. 58
2 Машина жасау саласындағы стандарттау объектілері ................................. 61
2.1 Өнеркәсіп өнімдерін стандарттау ................................................................ 61
2.2 Пішін және тетік беттерінің орналасуы ауытқуын нормалау жүйесі ...... 62
2.3 Беттің кедір-бұдырлығын стандарттау ....................................................... 66
2.4 Өзара ауыстырымдылықтың негізгі нормаларын стандарттау ................ 68
2.5 Тегіс цилиндрлік қондырулардың өзараауыстырымдылығы ................... 70
2.6 Цилиндрлік біріктірулердің дәлдігін стандарттау ..................................... 73
2.7 Қондыруларды құрудың негізгі ауытқулары ............................................. 74
2.8 Тегіс калибр ................................................................................................... 88
2.9 Домалау мойынтіректерінің шақтамалар және қондырулар жүйесі........ 92
2.10 Бұрандалы біріктірулерді стандарттау ..................................................... 94
2.11 Тісті берілістер. Өзараауыстырымдылық және
метрологиялық талаптар
..................................................................................................................................... 97
2.12 Өлшем тізбектері ....................................................................................... 100
3 Стандарттаудың экономикалық аспектілері ............................................... 108
4 Метрологияның негізгі ұғымдары ................................................................ 117
4.1 Қазақстандағы метрологияның ұйымдастырушылық базасы ................ 120
4.2 Өлшеу құралдары мен аспаптары .............................................................. 122
4.3 Өлшеу құралдарын дайындауда
пайдаланылатын физикалық
құбылыстар .............................................................................................................. 133
5 Cызықтық өлшемдердің әмбебап өлшеу құралдары .................................. 136
4
5.1 Механикалық өлшеу құралдары ................................................................ 136
5.2 Оптика-механикалық өлшеу құралдары ................................................... 138
5.3 Пневматикалық өлшеу құралдары ............................................................ 142
5.4 Электрлік аспаптар ...................................................................................... 145
5.5 Ақпаратты өлшеу жүйелері ........................................................................ 147
5.6 Координатты өлшеу машиналары ............................................................. 148
5.7 Өлшеу және бақылау үрдістерін автоматтандыру ................................... 149
6 Өндірісті метрологиялық тұрғыда қамтамасыз ету .................................... 152
6.1 Өндірісті метрологиялық тұрғыда қамтасыз етудің (өмқ) басты
мәселелері ................................................................................................................. 152
6.2 Өлшеу құралдарының мемлекеттік реестрі .............................................. 153
6.3
Өлшеу құралдарын жасау, тексеру және жөндеу .................................... 157
6.4 Метрологиялық қызметтің тексеру бөлімшелері және
өндірістік
құрылғыларға және бөлмелерге талаптар ............................................................. 161
6.5 Өндірісті дайындаудағы метрологиялық қамтамасыз ету ...................... 164
6.6 Өлшеу әдістемелері (өә) ............................................................................. 165
6.7 Конструкторлық және технологиялық
құжаттарға метрологиялық
сараптама (мс) .......................................................................................................... 166
6.8 Өнімді сынаудың метрологиялық қамтамасыздандырылуы ................. 173
6.9 Сынау түрлері .............................................................................................. 178
6.10 Материалдар мен заттардың химиялық
құрамын анықтауды
метрологиялық қамтамасыз ету ............................................................................. 182
6.11 Қоршаған ортаны қорғау жағдайын бақылауды метрология-лық
қамтамасыз ету ........................................................................................................ 185
7 Өндірістік процестердің дәлдігі мен тұрақтылығын анықтаудың
статистикалық әдістері ........................................................................................... 188
7.1 Қалыпты (нормаль) таралу заңы ................................................................ 190
7.2 Стьюдент таралуы ....................................................................................... 191
7.3 Дәлдікті бақылау ......................................................................................... 193
7.4 Процестің тұрақтылығын бақылау ............................................................ 196
8 Сапа жүйесі мен менеджментінің дамуы ..................................................... 200
8.1 Сапаны басқарудың негізгі ұйымдастырушылық принциптері ............. 205
8.2 Тотальдық сапа менеджменті жүйесі мен принциптері (TQM) ............. 208
9 ИСО 9000 сериялы сапа жүйесінің халықаралық стандарттары ............... 217
9.1 Сапа жүйесінің құжаттар құрылымы ........................................................ 220
9.2 Сапа жүйесі мәселелерінің енгізілуі мен дамуы ...................................... 223
9.3 Сапа жүйесін енгізу ..................................................................................... 223
9.4 Сапа жөніндегі басшылық .......................................................................... 227
9.5 Процедуралар ............................................................................................... 239
9.6 Жұмысшы нұсқаулықтары ......................................................................... 241
9.7 Сапа жүйесін сертификаттауға дайындау ................................................ 243
10 Сертификаттау .............................................................................................. 246
10.1 Сертификаттаудың даму тарихы ............................................................. 246
10.2 Қазақстан республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі. Негізгі
ережелері .................................................................................................................. 248