Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих
отарлау үшін алғыш арттар ж асаған Т ранссібір магистралы ны ң зор маңы зы бол
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge
sciPaper160544
| отарлау
үшін алғыш арттар ж асаған Т ранссібір магистралы ны ң зор маңы зы бол ды; 1896 жылы О ры н бортем ір ж олы н Т аш кен тке дейін ұлғайту ж өнінде өтініш жасалды, ол К азакстанны ң оңтүстігін еуропалы қ Ресеймен
стыратын еді.206 Сібір магистралыны ң темірж ол тармағы тасылатын тауарлар көлемін тез ұлғайтты. XX ғасырдың басында П етропавл, Омбы, Есілкөл станция- ларынан 37 215 бас мал жөнелтілді, соны ң ішінде 37 071 бас мал Петербур- гке ж әне 144 бас мал М әскеуге ж іберілді.207 Темірж ол құры лысы негізінен қазақтар арасы нан ж үмысш ы кадрла- ры ны ң қалы птасуы н тездетті, ал казақтар бұл салада тұрақты табы с тау- ып (орташ а айлы к ақысы — 4 сом 50 тиы ннан 7 сом 50 тиынға дейін), ж аз айларында темір жол ж елілеріне ж ақы ны рақ, ал қыстыгүні станцияларға ж ақы н орналасты .208 Ж үмы сш ы лар саны әр жылдары экон ом и к ал ы қ ко- нью нктураға, өндіріс көлем іне, техникамен ж арақтану дәреж есін е, ауыл қауымындағы мүліктік саралану үрдісіне ж ән е т.б. өзара байланысты өзгеріп отырды. Ж а л п ы а л ғ а н д а , з е р т т е у ш і С .И г іб а е в ш а м а м е н а л ы н ғ а н ө су серпінділігіне сәйкес ж үм ы сш ы лар саны н бы лайш а аны қтайды : 1892 ж. олардың саны — 3 396 адамға, 1895 ж. — 3 902, 1898 ж. — 4 576 адамға ж ет- кен,209 егер көптеген калалық ж әне баска кәсіпорындардың өндірістік цик- лының маусымдылығын, сол кездегі статистиканың дөл еместігін ескерер болсақ, мұнын өзі бірш ама төмендетіліп көрсетілген сияқты. 7. У РБА Н И ЗА Ц И Я ҮРДІСТЕРІ. ҚАЛАЛАРДЫ Ң ӘЛЕУ М ЕТТІК-М Ә Д ЕН И БЕЙ Н ЕС І. БАН К-АҚШ А ҚАТЫ НАСТАРЫ Тұтас алғанда, Қазакстан өнеркәсібіне кәсіпорындар жағдайының әлсізді гі, шығарылатын өнім сапасының төмендігі, жұмысш ылардың техникалы к біліктілігінің жеткіліксіздігі, білімді инженер-техник мамандардың мүлде дерлік болмауы тән еді. Бұл оның 1887 жылы Екатеринбургте өткен Сібір- Урал ғылыми-техникалық көрмеге катысуына кедергі жасады.210 Бірақ өнеркәсіптің сол бір болмашы көрінетін деңгейі, оны ң техн и ка мен біршама томен жарақтанды ры луы ны ң өзі дегенмен де өлкен ің поли-
этн и калы қхалқы н ы ң экон ом икалы к әл-аукаты н да өте маңы зды жағдай болып шықты, оны ш аруаш ы лы қж үргізудің капиталистік жүйесіне тарт-
ты. Ж әрм еңкелер, олардың көш пелі ж ән е оты рықш ы халы қ арасындағы делдалдық қызметтері гасырлар бойы орын тепкен рулық-патриархаттык, 5 0 9 дәстүрлерді бірте-бірте ж ойы п, каулап өскен Ресей эконом икасы ны ң мүдделері үшін өлкедегі отарш ылдык саясаттың қарқынын тездетті ж әне әдістерін жеңілдетті, нысандарын бұрынғыдан да терең саралай түсті, бұл орайда отарш ыл билік кең -бай тақ ө лкен ің таб и ғи байлы қтарын ж ы ртқ- ыш тыкпен игерудің әскери-ф еодалды қ құралдарынан да жиіркенбеді. К апитализм кезеңіндегі Қ азақстанны ң қалалары көптеген ғылыми ба- ғыттардағы зерттеушілердің мұқият назарын аударады, өйткені өнеркәсіп, сауда, материалды қ өндіріс, қоғам ды к-саяси өмір, этникалы к жағынан ала-кұла адамдарды ң қоны стану орталы қтары бола отырып, сондай-ақ әлеум еттік-саяси нормаларды ң тұрақты сақталуы жағдайларында ж еке к әсіп к ер л ік пен өзіндік ерекш елігі бар ры нокты қ қатынастардың ош ақ- тары ретінде олар өзара ықпал ж асауды ң күрделі үрдісінде жандандыру- шы рөл атқарды. Реформадан кейінгі кезендегі қалалар тарихы әлеуметтік-демографи- ялы к үрдістерге салы сты рмалы талдау жасау негізінде өте қайш ылықты ж ән е өте маңызды кұбылыстарды қазіргі кездегі ой елегінен өткізу тұрғы- сы нан да тағлымды. Бұл орайда Қ азакстан калалары ны ң ерекш еліктерін анықтауды ескеру керек, олардың аймақты қ сипаттамасында ортақ ж әне ерекш е күбы лы стар ж еткілікті. М ысалы, О ңтүстік Қ азакстанда аймак- тьщ Ресейге қосылуы аяқталғанға дейін де осы үрдістен көп бұрын пайда болтан калалар бар еді, оларды ң этни калы қ құрылымында түркі тілдес қүрам басым болды. Ал С олтүстік-баты с, Ш ығыс ж ән е О рталы қ К азақстан н ы ң қалалары бірш ама өзгеш е ж ағдайларда, өлкені отарлау барысында пайда болды, әлбетте, мұның өзі қазіргі К азакстанны ң кейбір тұрғындарын кейде олар- ды ң ежелгі қ а зақ жерінде қүры лғаны н ж әне өз атауларын ж ергілікті то- поном икадан алғанын ұмытып, олардың негізі калануы ны ңж ағдайлары мен себептері туралы қате ж ән е сы ң ар ж ақо й лар ға жетелейді. М әселен, Алматы қаласы тағы да бір атаумен — Верный деген атаумен мәлім. Бұл қы стақ А лмалы қ деген «ежелгі калашыктың» орнында пайда болды. Бірде П .П .С ем ен ов-Т ян -Ш ан ски й былай деп жазған: «Өзім К өксуға бара жат- кан ж олы м да 11 тамызда (1886 ж. — Ред.) мен Іле аркылы жүріп отырып, жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|