да С ем ей о б лы сы н ы ң Ш ы ң ғы с тауы н да туған. А бай ды ң әк есі Қ ұн ан -
бай тоб ы қты р уы н ы ң старш ы ны болды . А лғаш ы нда ауы л м олдасы нан
ж іберді. А лайда А бай д ы ң қаладағы оқуы н бітіртпей, әк есі оны қайта-
дан ауы лға ш ақы рты п алы п, б ір те -б ір те д ау-ш ард ы тек сер іп тө р ел ік
ай туға, к е л е ш ек тегі руб асы н ы ң әк ім ш іл ік қы зм етін е үйрете бастады .
А бай таб и ғат ө зін е м о л ы н а н сы й л аған қ а б іл е т т іл іг ін ің ар қ асы н д а
ш еш ен д ік ө н е р ін ің түрлі т ә с іл д е р ін ш ебер м еңгереді. С от ісі к а за қ -
тар д ы ң ғас ы р л ар бойы қ а л ы п тасқ ан дағды лы кұқы ғы н егізін д е ж үр-
пайдасы н к ө зд еген талап , мүддеге қар сы л ы қ білдіріп оты рды . Ол пат-
ш а со ты н ы ң за ң ер еж ел ер ім е н ж а қ ы н ы р а қ тан ы сы п, патш а сам од ер-
ж а в и е с ін ің ә к ім ш іл ік -ш е н е у н ік т ік ап п ар аты н ы ң заң сы з іс -ә р е к е т -
тер ін е к у ә болды . Д үн и етан ы м ы қ алы п тасы п , рухани то л ы сқан А бай
ғыс ақ ы н д ары мен оры сты ң к л а с с и к а л ы қ әдеби етін терең зерделейді.
1886 жыл Абайдың өм іріне үлкен өзгеріс
өкелген жыл болды. Ол алғаш рет өлең і-
не («Ж аз») өз аты н қой ы п , к ө р к ем ш ы -
ғарм аш ы лы ққа толы ғы мен ден қояды .
А бай қ алам ы н ан ө лең дерм ен қатар,
қара сөзбен жазылған ғибраттар, «Ескен-
дір», «М асғұт», «Әзім әң гім есі» д астан -
дары дүниеге келді. А бай ды ң мол әдеби
м ұ р а сы н д а ау д а р м а л а р ы ел еу л і оры н
алады.
А б а й д ы ң ө зі т у ы п - ө с к е н о р т а д а н
ш оқты ғы б и ік тұрды . О н ы ң п ік ір ін ш е ,
әрб ір ойлы адам қорш аған өм ір ш ы нды -
ғы на ө зін ің саналы к ө зқ а р а с ы н қалы п -
т ас ты р у ға ти іс. А ғартуш ы А бай «Е гер-
де есті к іс іл е р д ің қ а т а р ы н д а б о л ғ ы ң
к е л с е , к ү н ін д е б ір м ә р т е б е , б о л м а с а
ж ұм асы н д а бір, ең б олм аса ай ы нд а бір ө зің н е н ө зің есеп ал!», — деп
келер ұр п ақты п а р а с а т т ы л ы қ қ а ш ақы рды . А дам ды « қ а й р а т, а қ ы л ,
ғылым» ас қақ тататы н қо ғам н ы ң п рогресті дам уы н а ұм ты лу А б ай д ы ң
б үкіл ш ы ғар м аш ы л ы ғы н ы ң басты б а ғы тта р ы н ы ң бірі б олы п т а б ы -
лады.
Ол бүкіл қо р ш аған о р тан ы ң , со н ы ң іш інде ад ам зат қ о ға м ы н ы ң да
қ о зға л ы с т а е к е н ін ж ә н е дам ы п о ты р аты н ы н м о й ы н д ад ы . «Д үни е
б ірқалы п ты тұрм айд ы , ад ам ны ң қуаты , ғұм ы ры б ір қ ал ы п ты тұ р м а й -
ды» деп пайымдады ол. А байды ң ойы нш а, күш -қуаты тол ы қ, білімм ен
қаруланған адам ғана өз өм ірін қоғам и гілігін е ж ұм сап , барш а ж ұртқа
пайда келтір е алады . А бай Қ ұ н а н б ае в әр ад ам н ы ң ад ам зат к о ғам ы н а
қы зм ет ету ж олы ең алдымен еңбекте, ең бек — ауы р м ін деткерлік емес,
м атери алды қ ж өн е рухани и гіл ік к е ж ету мен оны гүлдендірудің қ ұра-
лы деп білді. «Ө зің үш ін ең б ек қ ы л саң , өзі үш ін о ттаған х ай у ан н ы ң
бірі боласы ң; адам ды қты ң қары зы үш ін ең бек қы лсаң , аллан ы ң сүйген
құлы ны ң бірі боласы ң» деп ж азды ол. А бай ж ас ұрп ақты ғы лы м -білім
үйренуге, адам герш ілікке, им ан ды лы ққа ш ақы рды . Е ңбекті к оғам н ы ң
байлығы мен м олш ы лы ғы на ж еткізетін б ірд ен -б ір ж ол ретінде б ағала-
ған А бай: «Әуелі кұд ай ға си ы н ы п , ек ін ш і өз қ а й р а т ы ң а сү й ен іп ,
ең б егің д і сау, ең б ек қ ы л саң , кара ж ер де береді, құр тастам ай д ы » —
деп жазды .
П атш а өкім етін ің отарш ы лды қ саясаты ж ә н е XIX ғасы рд ы ң екін ш і
ж арты сы нда езгін ің күш ею і салдары нан халы қ б ұкар асы н ы ң ж ағдайы
к ү р т н аш а р л а п , к а з а қ ш а р у ал ар ы к ү й з е л іс к е тү сті. Қ а з а қ т а р д ы ң
кө п ш ілігі м алы н ан ай ы ры лы п, к ә с іп с із адам дар тоб ы ры н то л ы қ ты р -
ды. А б ай қ а з а қ к е д е й л е р ін е т ір ш іл ік ету ж о л ы н н ұ с қ а п , ж а л п ы
ең б ектің ең п рогресш іл ны саны — ж алдам а ең б ектен бойды ау л ақ сал-
мауға шақырды.
А байды ң бүкіл ш ы ғармаш ы лы ғы әр е к етс ізд ік пен ж алған үятқа
д е
ген ы м ы расы зды қ и деялары н а толы . О ны ң п ік ір ін ш е, адам ны ң
м і н е з -
құлқы қиы нш ы лы қтарм ен күресте, осы қиы нш ы лы қтарды ж еңуде
ғ а н а
шындалады.
Достарыңызбен бөлісу: