Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих



Pdf көрінісі
бет457/667
Дата29.01.2022
өлшемі47,68 Mb.
#115926
1   ...   453   454   455   456   457   458   459   460   ...   667
Байланысты:
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge

Абай Құнанбаев 

(1845—1904).  А бай  Қ ұнанбаев  1845  жылы  Ю там ы з- 

да  С ем ей  о б лы сы н ы ң  Ш ы ң ғы с тауы н да туған.  А бай ды ң  әк есі  Қ ұн ан - 

бай тоб ы қты  р уы н ы ң  старш ы ны  болды .  А лғаш ы нда ауы л  м олдасы нан 

сабак алған Абайды әкесі Семейдегі имам А хмет-Риза медресесіне окуға 

ж іберді.  А лайда А бай д ы ң  қаладағы  оқуы н  бітіртпей,  әк есі  оны   қайта- 

дан  ауы лға  ш ақы рты п   алы п,  б ір те -б ір те д ау-ш ард ы   тек сер іп   тө р ел ік  

ай туға, к е л е ш ек тегі  руб асы н ы ң  әк ім ш іл ік   қы зм етін е  үйрете бастады . 

А бай  таб и ғат  ө зін е   м о л ы н а н   сы й л аған   қ а б іл е т т іл іг ін ің   ар қ асы н д а 

ш еш ен д ік   ө н е р ін ің   түрлі  т ә с іл д е р ін   ш ебер  м еңгереді.  С от  ісі  к а за қ - 

тар д ы ң  ғас ы р л ар   бойы   қ а л ы п тасқ ан   дағды лы   кұқы ғы   н егізін д е  ж үр- 

гізілді.  Ру тарты сы н а  ер іксіз араласқан   А бай даулы  мәселелерді  шешу 

бары сы нда ж өн сізд ікке,  әділетсіздікке ж ән е қаты гездікке, билеуші топ 

пайдасы н  к ө зд еген  талап ,  мүддеге қар сы л ы қ  білдіріп  оты рды .  Ол  пат- 

ш а со ты н ы ң  за ң  ер еж ел ер ім е н   ж а қ ы н ы р а қ  тан ы сы п,  патш а сам од ер- 

ж а в и е с ін ің   ә к ім ш іл ік -ш е н е у н ік т ік   ап п ар аты н ы ң   заң сы з  іс -ә р е к е т - 

тер ін е  к у ә   болды .  Д үн и етан ы м ы   қ алы п тасы п ,  рухани то л ы сқан   А бай 

он -ж и ы рм а жы л іш інде халы қты ң п оэти калы қ ш ы ғармаш ы лығы н,  шы- 

ғыс ақ ы н д ары   мен  оры сты ң  к л а с с и к а л ы қ  әдеби етін  терең   зерделейді.

536



1886 жыл  Абайдың өм іріне үлкен өзгеріс 

өкелген  жыл  болды.  Ол алғаш   рет өлең і- 

не  («Ж аз»)  өз  аты н  қой ы п ,  к ө р к ем   ш ы - 

ғарм аш ы лы ққа толы ғы мен ден қояды .

А бай  қ алам ы н ан   ө лең дерм ен   қатар, 

қара сөзбен жазылған ғибраттар, «Ескен- 

дір»,  «М асғұт»,  «Әзім  әң гім есі»  д астан - 

дары дүниеге келді.  А бай ды ң  мол  әдеби 

м ұ р а сы н д а  ау д а р м а л а р ы   ел еу л і  оры н  

алады.


А б а й д ы ң   ө зі  т у ы п - ө с к е н   о р т а д а н  

ш оқты ғы   б и ік  тұрды .  О н ы ң   п ік ір ін ш е , 

әрб ір ойлы  адам  қорш аған   өм ір ш ы нды - 

ғы на ө зін ің  саналы   к ө зқ а р а с ы н   қалы п - 

т ас ты р у ға ти іс.  А ғартуш ы   А бай   «Е гер- 

де  есті  к іс іл е р д ің   қ а т а р ы н д а   б о л ғ ы ң  

к е л с е ,  к ү н ін д е   б ір  м ә р т е б е ,  б о л м а с а  

ж ұм асы н д а  бір,  ең  б олм аса  ай ы нд а  бір  ө зің н е н   ө зің   есеп   ал!»,  —  деп 

келер   ұр п ақты   п а р а с а т т ы л ы қ қ а   ш ақы рды .  А дам ды   « қ а й р а т,  а қ ы л , 

ғылым»  ас қақ тататы н   қо ғам н ы ң  п рогресті дам уы н а  ұм ты лу  А б ай д ы ң  

б үкіл  ш ы ғар м аш ы л ы ғы н ы ң   басты   б а ғы тта р ы н ы ң   бірі  б олы п   т а б ы - 

лады.


Ол  бүкіл  қо р ш аған   о р тан ы ң ,  со н ы ң   іш інде  ад ам зат қ о ға м ы н ы ң  да 

қ о зға л ы с т а   е к е н ін   ж ә н е   дам ы п   о ты р аты н ы н   м о й ы н д ад ы .  «Д үни е 

б ірқалы п ты   тұрм айд ы ,  ад ам ны ң   қуаты ,  ғұм ы ры   б ір қ ал ы п ты   тұ р м а й - 

ды»  деп  пайымдады ол.  А байды ң ойы нш а,  күш -қуаты  тол ы қ, білімм ен 

қаруланған  адам ғана өз өм ірін  қоғам   и гілігін е ж ұм сап ,  барш а ж ұртқа 

пайда  келтір е  алады .  А бай  Қ ұ н а н б ае в   әр   ад ам н ы ң   ад ам зат  к о ғам ы н а 

қы зм ет ету ж олы   ең алдымен  еңбекте, ең бек — ауы р м ін деткерлік емес, 

м атери алды қ ж өн е рухани  и гіл ік к е ж ету  мен  оны   гүлдендірудің  қ ұра- 

лы  деп  білді.  «Ө зің  үш ін  ең б ек  қ ы л саң ,  өзі  үш ін   о ттаған   х ай у ан н ы ң  

бірі  боласы ң;  адам ды қты ң қары зы  үш ін ең бек қы лсаң ,  аллан ы ң  сүйген 

құлы ны ң  бірі  боласы ң» деп ж азды   ол.  А бай  ж ас  ұрп ақты   ғы лы м -білім  

үйренуге,  адам герш ілікке,  им ан ды лы ққа ш ақы рды .  Е ңбекті  к оғам н ы ң  

байлығы  мен м олш ы лы ғы на ж еткізетін   б ірд ен -б ір ж ол  ретінде б ағала- 

ған  А бай:  «Әуелі  кұд ай ға  си ы н ы п ,  ек ін ш і  өз  қ а й р а т ы ң а   сү й ен іп , 

ең б егің д і  сау,  ең б ек   қ ы л саң ,  кара  ж ер  де  береді,  құр  тастам ай д ы »  — 

деп жазды .

П атш а өкім етін ің  отарш ы лды қ саясаты   ж ә н е XIX ғасы рд ы ң  екін ш і 

ж арты сы нда езгін ің  күш ею і  салдары нан  халы қ б ұкар асы н ы ң  ж ағдайы  

к ү р т  н аш а р л а п ,  к а з а қ   ш а р у ал ар ы   к ү й з е л іс к е   тү сті.  Қ а з а қ т а р д ы ң  

кө п ш ілігі  м алы н ан  ай ы ры лы п,  к ә с іп с із адам дар тоб ы ры н  то л ы қ ты р - 

ды.  А б ай   қ а з а қ   к е д е й л е р ін е   т ір ш іл ік   ету  ж о л ы н   н ұ с қ а п ,  ж а л п ы  

ең б ектің  ең п рогресш іл ны саны   — ж алдам а ең б ектен   бойды  ау л ақ  сал- 

мауға шақырды.

А байды ң бүкіл  ш ы ғармаш ы лы ғы  әр е к етс ізд ік   пен ж алған   үятқа 

д е ­

ген  ы м ы расы зды қ и деялары н а толы .  О ны ң п ік ір ін ш е,  адам ны ң  



м і н е з -  

құлқы  қиы нш ы лы қтарм ен  күресте, осы қиы нш ы лы қтарды  ж еңуде 

ғ а н а  

шындалады.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   453   454   455   456   457   458   459   460   ...   667




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет