И.  Е.  М ирош ниченко  ж ән е  басқалар  белсене  қатысты.  С оны мен  бірге

ды,  оған  А.  Н.  ж ә н е  Н.  М.  Х арузин дердің  кайы ры м ды лы к сы йлы қтары  

түсті.7"  1909 жылы орталы қ этнограф иялы км ұраж ай  құру жөнінде кеңе- 

стер өткізілді, кеңестерге Д.  А.  Клеменец,  В.  И. Л аманский, В. Н.  Пыпин,

В.  В.  Радлов,  П.  П.  С ем ен о в -Т я н -Ш ан ск и й   ж ән е  Орыс  географ иялы қ 

коғам ы н ы ң  баска да мүш елері  катысты.  С оны ң нәтиж есінде «Ресей  им- 

п ери ясы н ы ң ,  славян д ар  мен  ш ектес  елдердің  этнограф иясы »  бөлімін 

құруға шешім қабы лданды , ал одан бірш ама  ертеректе,  1900 жылы С.  М. 

Д ер р ен ге  «көрм е  заттары   мен  ф отом дтериалдар»  ж и науға  тапсы рма 

беріліп ,  О рта  А зи яға ж іб ер іл д і.71

М ұражай жұмысымен бірге кітапханалар кұру мен нығайту, сондай-ак 

өр түрлі  м екем елер  арасы нда  кітап  айы рбастау жұмысы  жүргізілді.  Бұл 

тұрғыда да Орыс  географ иялы қ коғамы үлкен жұмыс жүргізді.  М әселен, 

белгілі саяхатш ылар П.  К.  Козлов пен В.  М.  Робровский «...Қарақол кала- 

сында қаланы ң да, төңіректегі деревнялардың тұрғындарына арнап халык- 

ты ң  оку үйін салуға жүмсалуы үшін әрқайсы сы   100 сомнан бөлді». Соны- 

мен  бірге  олар  Ж етісу  облы сы ны ң  генерал-губернаторы на  «...осы  оку 

үй ін ің   ж аны на  мұражай  ұйымдастыруды  бастап  берген  жөн,  онда  Ыс- 

ты ккөл  алқабы   мен  өлке  төң ірегінің   зоологиялы к,  ботаникалы к  ж әне 

м и н ералды қ заттар үлгілерін  ж инауға болар  еді» деген  өтініш  ж асады .72 

Бұры ны рақта  Ж етісу  облы сы ны ң  әскери   губернаторы  Батыс  Сібір  бө- 

ліміне жолданым ж асағаны нда  1885 жылы былай деп айқы н ы рақай тқан: 

«Орта  А зиядағы   бүкіл  к ең -бай тақ мы ң  ш ақы ры мды қ иеліктер  бойында 

біздің Түркістандағы  иеліктерімізді зерттеу жөніндегі ғылыми жұмыстар 

үшін кайсы бір кітаптар мен оқу кұралдарын алуға болатын  бір ғана Таш- 

кентте кітапхана бар. Түркістанны ң уездік ғана емес, тіпті облыстық қала- 

лары нда да, баска еш жерде өлкені  зерттеу жөнінде аздаған болса да оку 

кұралдары  бар кітапхана ж ок, ал мұндай оку кұрзлдары ны ң болмауы әр 

қадам сайы н сезіледі».73  К иы нш ы лы қтарға карамастан, бұл жұмыс  кызу 

жүргізілді, сөйтіп Түркістан өлкесін зерттеу бөлімінің 20 жылдығына ар- 

налған  ж и н алы ста-ак  1917 жылы:  «Бай кітапхана ж инакталы п,  пайдала- 

нуға берілді», — деп хабарланды.74 Коғам өзара кітап алмасуды, сондай-ак 

мейлінше өр түрлі мәселелер бойынша әдебиет жіберуді үнемі жүзеге асы- 

рып отырды.

XX  ғасы рд ы ң   б асы н да  зи ял ы лар   халы қты к  окулар  ұйы м дасты ру 

ж өніндегі  салауатты лы к  коғам дары ны ң  ашылуы  туралы  шешімді  зор 

ж ігер м ен   к ар сы   алды ,  со н д ы к тан   О ры с  гео гр а ф и я л ы к   коғам ы н ы ң  

кайраткерлері  оларға  белсене  катысты.  М әселен,  Семей  облысындағы 

Х алы кты кокулар ұйымдастыру жөніндегі комиссияныңтөрағасы  — Орыс 

географ иялы к коғам ы н ы ңбелгілі кайраткері  Б.  Г.  Герасимов, Халыктың 

салауаттылығы туралы камкорш ы лы ккомитетініңм үш есі Е.  П.  Михаэлис 

б о лд ы .  Л е к т о р л а р   а р а с ы н д а   да  О ры с  г е о г р а ф и я л ы к   к о ғ а м ы н ы ң  

кайраткерлері  көп еді.  Н а к со л  Семейде В.  Н.  Белослюдов, В.  С.  Усов,  Н. 

Я.  К онш ин  ж ә н е  баскалар  Х алы кты к  окулар  ұйымдастыру  жөніндегі 

ком итеттің лекторлары   болды.

Орыс  географ иялы к  коғам ы ны ң  әрбір  мүшесі  зор  коғамды к  жұмыс 

жүргізді.  С онды ктан  реакц ия  ш абуылға  ш ы ккан  кезде  бірінші  кезекте 

кітапханалар, халы кты к оку үйлері ж әне т.б. жабылып, ал олардың жүмы- 

сы катаң ш ектеліп отырды.  М әселен, дала генерал-губернаторы  1910 жы- 

лғы  12 каңтардағы  нұскауы нда  былай деп  есептеді:  «...Ө лкенің ең басты

694

бастығы  Бөлім алып отырған жайға Омбы 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: