Ж ігітке  талаптанған  мың  рахымет

ал авторы қуғынға ұшырап, талай реттүрм еге қамалды.  Алайда бүл акыи- 

ды мойытпады, ол өзінің әдеби-көсемсөздік қызметін сол күйінде болссііді 

түрде  жалғасты ра  берді.  Бұл  кезенде  ол  «Бақы тсы з  Ж амал» 

романын

 

(О рынбор,  1910),  «Азамат»  (О ры нбор,  1913),  «Терме»  (О ры нбор,  1915) 

деген  ж инақтары н  шығарады.  1913  жы лдан  бастап  О ры нборда  түракты  

тұрып, Ахмет Байтұрсыновпен бірге «Қазак» газетін шығарады.

«Бақытсыз Ж амал» — уақыты жағы нан бірінш і ж азы лған к а зак  ром а­

ны. Онда патриархаттық-рулық ғұрыптар мен соқыр сенімдердің құрбаны 

болған қыз — Ж амалды ңауы ртағды ры  суреттеледі. Сонымен бірге роман- 

да туып келе ж аткан ж аңалы қты ң өшіп бара ж атқан ескілікпен тарты сы , 

жас ұрпақ көзқарастары ны ң ғасы рлар бойындағы негіздерді ж ақтауш ы - 

лармен  қақты ғыстары   көрсетілген.  Роман  ж астарды ң бойы нда еркіндік 

сүйгіш идеялардың туындау үрдісін ашып көрсетуімен де тартымды.

М.  Д улатов  орыс  ж ән е  шетел  класси ктерін ің   (П уш ки н,  Л ерм онтов, 

Ш иллер,  Т оқай)  б ірқатар  туы нды лары н  аударды .  Д улатовты ң   к а за к  

көсемсөзін  дамытуға да коскан үлесі баға ж еткісіз.

Сұлтанмахмұт Торайғыров (1893-1920) - т ә у е л с із д ік  ісіне, халы кты ң 

прогресс пен мәдениет жолымен дамуына зор үлес қосқан ақын. Ол өткір 

сыни бағыттағы, әділетсіз өмір бет пердесін ашатын, надандык пен қараң- 

ғылықты түйрейтін туындылар жазды.  Торайғы ровты ң пікірінш е, халы к 

өз тағдырын өзі жасайды, бұл үшін оған үйқыдан ояны п, ілгері жүру ж әне 

баска халықтар сиякты  даму керек.  О тарш ы лды ққа қарсы  күрескен бау- 

ырларына ы нты м актасты книет корсете отырып, С. Торайғы ров «Таныс- 

тыру» деген поэмасында (1918) Дулатовты, Байтұрсы новты, Бөкейханов- 

ты «күн», «таң», «ай» деп атайды.

Сұлтанмахмүт казак әдебиетін оның көркемдік-эстетикалық дамуы тұрғы- 

сынан  байытгы.  Бұлармен  катар  ол  казак  әдебиеті  үшін  ж аңа  жанрларды 

калыптастыру мен дамыту ісінде біраз іс тындырды. Оның өлеңмен жазылған 

«Қамар сұлу», «Кім жазыкты» романдары, «Адаскан өмір», «Кедей» поэмала- 

ры,  лирикалык  өлендері,  көсемсөздік,  сын  макалалары  оның  көркемдік 

ізденістерінің сан кырлы жөне жан-жакты болғанын ашып көрсетеді.

Ү гіттік -ұ р ан ш ы л   ө л ең д ер   ш ең б ер ін ен  

шығып, ол табиғат ж әне адамның ішкі дүниесі 

туралы терендігі мен көркемдігі жағынан та- 

маша л и ри кал ы қ ө л ең д ер  туғызды.  Оның ірі 

туындыларында  өз  бойы на  ж аңа  қоғам ды к 

көзкарастарды   біріктірген  кейіп кер бейнесі 

көрінеді. Ақын әлі де феодалдық-патриархат- 

ты қ негіздердің шырмауында қалып, караңғ- 

ылық пен надандык күн кеш кен казақ қоғамы 

дамуы ны ң өткір  әлеум еттік проблем алары н 

ашып  көрсете  білді  («Кім  ж азықты»).  О ны ң 

уакытты, дәуірді ф и лософ и ял ы қой  елегінен 

өткізуге  құры лған  п оэм алары   ли р и кал ы к - 

публицистикалы қ поэм а ж анры ны ң ж аңа да 

ж аркы н  үлгілері  болды.  Қ азақ   әдебиетінде 

Абай негізін қалаған реалистік өнердің ж оға- 

ры үлгілерін біз Сұлтанмахмұттың шығарма- 

шылығынан таба аламыз.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: