шептік  батальон  бағындырды

1876 жылғы 28 қазанда ж оғары  мәртебелі патш аның жарлығымен Петро- 

павл жөне Өскемен бекіністері, Акмола қамалы біржола таратылады, олар 

к а зақ  даласы н бағындыруда ж ән е оны әскери отарлауда XVIII ғасырдың 

екінш і жартысы — XIX ғасырдың бірінші жартысында елеулі рөл атқарган 

болаты н.  1881  жы лғы  5  кы ркүйекте А кмола облысы әскерлерін ің  әскер- 

басы ж ән е әскери  губернаторы атағы, облыс әскерлерінің штабы жойыл- 

ды.  Ж ергілікті  әскерлер С ібір әскери  округін ің  штаб басты ғы на бағы н- 

дырылды, оған Акмола облысы әскерлері әскербасының барлық міндеттері 

ж үктелді.  А қм ола ж ән е Семей  губерниялы қ әскери бастыктары кызметі 

тағайындалды.127

Ж ергілікті казактар аймақтағы қарулы күштердің кұрамдас бөлігі ж әне 

басты әс к ер и -п о л и ц и ял ы қ күш  болып  қала берді.  XIX ғасырдың 6 0 -7 0 - 

ж ы лдары ндағы   әскери   реф орм алар  бары сы нда  Ресейдің  жоғары   мем- 

лекеттік  ж ә н е  әскери   топтары нда  қазіргі  ж ағдайларда  казак  әскерлері 

каж ет пе деген  м әселе  белсенді түрде талкы ланды.  Түркістанды  жаулап 

алу аяқталғаннан кейін XIX ғасырдың 80-жылдарында бұл пікірсайыс жаңа 

күш пен  өріс  алды.  К азак тар  өздерін ің  тарихи  міндетін  орындады  ж әне 

әдеттегі ш аруаларға айналдыры луға тиіс деген пікірлер айтылды.  М әсе- 

лен, әскери  тарихшы М .Венюков казак әскерлері орыс азиясында негізгі 

күш  емес, кайта косалқы  кұрал ғана болып табылады деп ж азд ы .128

Ү зақ дауласудан кейін казактарды  сактап қалу дұрыс, бірак бүл орай- 

да оларды баскаруда кажетті өзгерістер ж үргізу керек деген корытынды 

ж асал д ы .  1862—1871  ж ы лдарда  Р есе й д ің   Ә скери   м и н и стрлігі  к а за к  

әскерлеріне түбегейлі кайта ұйымдастыру жүргізіп  олардың катарларын 

өзгертті,  кейбіреулері  таратылды ,  ж аңалары   құрылды.  Ә скерлердің та- 

ға й ы н д а л ғ а н   а т а м а н д а р ы   облы сты .ң  ә с к е р и   г у б е р н а т о р л а р ы   мен 

әскерлерін ің  әскербасы лары  кұкықтары н пайдалайатын болды.

1875 ж ы лды ң сәуірін де Д он казак әскер ін ің  әскери  міндеткерлігі ту- 

ралы ж аңа жарғы  бекітіліп,  ол сонан соң басқа әскерлерге де таратылды. 

Ол казактарды ң әскери   кызметін бірш ама жұмсартты, казактар өмірінің 

ережелері мен нормалары н ж аңа заман талаптарына орайластырды.  1881 

жылға карай өрбір әскерлер өзіне арналған «Әскери міндеткерлік туралы 

Ж арғы ға  үйлестірілген  кы зм ет ету тәртібі  туралы  ереже» алды.  Ол  XIX 

ғасырдың аяғына дейін колданылды.

1874 жылғы 9 науры зда Орал казак әскерін ің  әскери міндеткерлігі ту­

ралы ереж е кабылданды.  19 ж аска толғандар казактарға жазылы п, олар- 

дан ант алынды. Алғаш қы екі жылда жас казактар ішкі кызметшілер ката- 

рында болды, содан соң  15 жыл саптағы ж ауы нгерлік кызметтің далалы қ 

қатарына түсті, сонан соң кайтадан 5 жылға ішкі қызметке оралып, запас­

ка шыкты.  Ә скердің кұрамы әркайсы сы нда алты ж үздік бар, тоғыз атты 

әскер п олктерінен тұрды.  О лардың ішінде үш полк бейбіт уакытта кы з­

мет аткарды ,  соны м ен  бірге  Оралда  бір  оку  жүздігі  ж ән е  С анкт-П етер- 

бургте Орал казак эскадроны ны ң лейб-гвардиясы болды .129

1886  ж ылы  бейбіт  уақы т штаты  бойы нш а  Орал  әскері  15  ж үздіктен 

ж әне бір жеке жүздіктен тұратын үш атты әскер полкін, ал соғыс уакытын- 

да 45  ж үздіктен тұраты н сегіз атты әскер  полкін  шығаратын  еді.  Әскери 

топ құрамы  бейбіт уакы тта  103 оф ицер мен 2662 казак, ал  соғыс кезінде 

181  офицер ж ән е 7804 казактан тұрды. Саптағы әрбір казакты ң бекітілген 

кару-ж арағы  — винтовка, револьвер, кылыш ж ән е бірінші қатардағылар-

442

да сүңгі болды. Орал казак әскерлері О ры нбор казак  өскерлерімен біргс 

14-атты өскер дивизиясы ны ң кұрамы на кірді ж ән е еуроп алы к 

Ресвй 

меіі 

Түркістанда өскери қы змет атқарды, А қтөбе,  Ы рғыз, Төменгі  ЖеМ, Тор- 

гай,  Ойыл  далалы қ бекіністерінде  ж ән е  К арабұтақ ф орты нда  гарнизон 

болып тұрды.130  Патшаның мерекелік басылымында атап өтіл гендеЙ, Орал 

(Ж айы к)  казактары   «Еуропалы қ  Ресейдің  оң түстік-ш ы ғы с  түкпіріне» 

орналасып, «Еуропа мен А зия арасындағы ш екара болып табылатын өзен- 

де  орыс  халқы ны ң  күзетш ісіне»  ай н ал д ы .131  1890 жы лғы   ш тат  бойынш а 

өскер соғыс  уақыты нда 4,  5,  6  ж ән е 7-п олктердің  төрт 6 ж үздігі,  8 ж әне 

9-атты әскер п олктерінің екі 4 жүздігі құрамы нда 32 ж үздік ш ығара ала- 

тын болды .132

1876жылғы  10 маусымда Ә скери міндеткерлік туралы  жарғы  ж әне  17 

атты  әскер  полкі,  сегіз  атты -артиллериялы қ батареясы   ж ән е  бір запас- 

тағы батареясы штаты бар Орынбор казак әскерін ің  әскери  қызметі тура­

лы ереже бекітілді.133

Орал  ж әне О ры нбор  казак  әскерлері  О рталы к А зияны   жаулап  алуға 

белсене катысты.  1853 жылы Қ оканны ң Ақмеш іт бекінісін алуға Орынбор 

әскери губернаторы В.А.Перовскийдің экспедициялы к корпусы нын күра- 

мында  Орал  казактары н ы ң   екі  ж үздігі  ж ә н е  О ры нбор  казактары н ы н  

бірнеше полкі  қатысты.  1866—68 жылдарда Бұхара әмірлігін бағындыруға 

Орал казактары ны н Ж и закка, Оралтөбеге ж ән е Х оджендке ж о р ы кж аса- 

ған  үш  жүздігі  катысты.  Тағы  да  екі  ж үздік  Бұхара түбіндегі  Зерабұлак 

биіктігінде соғысты,  С ам арқан  мен  Қ арш ы ға шабуыл  ж асауға катысты. 

1873 жылы Орынбор казак әскерлерін ің   12 жүздігі  мен бір батареясы   ге­

нерал-губернатор Кауфманның Түркістан отряды құрамында Хиуаны алуға 

қатысты. Хиуа хандығын бағындыруға Орал казактары ны ң бес жүздігі де 

қатысты, сол үшін олардың бас киімдері «1873 жылғы Хиуа жорығы үшін» 

Деген белгілермен әсемделетін болды.  1875-76 жылдарда 4-жиынтык Орын- 

бор-Орал полкі Қ оқан хандығын жаулап алуға қатысып,  Махрам кыстағы 

жанындағы кескілескен ұрыс кезінде казактарды ң екі жүздігі коканды к- 

тардың 5 мыңцық жасағын канға бөктірді.  1880-81 жылдарда 2-Орал казак 

әскерін ің  бесінші жүздігі ж ән е 5-О ры нбор полкінің  алты жүздігі  «ак ге­

нерал»  С к о б ел о в тің   э к с п е д и ц и я л ы к   к о р п у сы   қ ұ р ам ы н д а  О ң тү стік  

Түрікменстанды жаулап алуға қатысты.

Үрыстар  бары сы нда  сан  мындаған  бейбіт тұрғы ндар  қаза  тапты-  Ал 

казактар Георгий ленталы  күміс медальдармен ж ән е бас киімге тағатын 

«1881  жылғы  12  қаңтарда  Геок-тепе  бекінісіне  шабуыл  ж асағаны   үшін» 

белгілерімен марапатталды.134

Орынбор казак әскерін ің  самодерж авия алдында сінірген еңбектерін 

Ресейдің Еуропадағы, Балкандағы, Кавказдағы , Түркістандағы  ж әне б ас­

ка жерлердегі соғы старына каты сқаны  үшін әр түрлі  уақытта тапсы ры л- 

ған  50-ден  астам тулар  мен ж ауы нгерлік белгілері  дәлелдейді.  ОларДЫН 

арасында Қокан ж әне Хиуа хандықтарын, Бұхара әмірлігін, Түрікменстанды 

бағындыруда марапатталған айырым белгілері де бар.  Ал 6-О ры нбор к а ­

зак полкі тіпті Памирде ауғандармен де соғы сты .135

Қ азақ стан д а  С ібір  к а за к   ә с к е р і  де  п атш а  ө к ім е т ін ің   н а қ   сондай 

сенімді тірегі  болды ,  ол  бір м езгілде Баты с  С ібір  әс к ер и   округі 

ә с к е р -  

лерін ің  өскербасы  ж ән е казак әск ер л ер ін ің  әскер и  тағайы ндалған а т а ­

маны  болған  Б аты с  С ібір  генерал  гу б ер н ато р ы н ы ң  қ а р ам а ғы н а  к а р а-

4 4 3

ды.  1869  ж ы лы   и м п е р и я н ы ң  Ә ск ер и   К ең есі  оларды   б аск аруд ы   о р н а- 

л а с к а н   ж е р ін е   ж а қ ы н д а т у   үш ін   А қ м о л а  ж ө н е  С ем ей  о б л ы стар ы н д а 

С ібір  к а зак   ә с к е р ін ің  бөлім  атам андары   баскараты н   екі  әс к ер  бөлім ін 

КҮРДЫ.

1871  жы лғы   2  караш ада  С ібір  к а зак   әс к ер ін ің   әскери   м індеткерлігі 

туралы  ж аңа ереж е ш ықты, ол казактарды ң  ж асақталуы ны ң ж әне әске- 

ри  қы зм еттен   өтуін ің   ж алпы   ереж елерін   реттеді.  Ә скер  штаты  бейбіт 

уақы тта  алты  ж ү зд ік  құрам ы ндағы   үш  атты  әск ер   полкінен,  ал  сотые 

кезін д е тоғы з п олктен ,  барлығы   8200 саптағы  казактан  түрды.  Саптағы 

казактар қы зм етін Баты с С ібір әскери  округі әскербасы н ы ң  нарядтары 

бойы н ш а өтеді,  іш кі  қы зм ет к азактары   облы сты қ ж ән е уездік  мекеме- 

лер,  алты н  к ә сіп ш ілік тер і,  кен  қазу  оры ндары   ж ән е  т.б.  полицейлік 

қы змет атқарды.

Сібір казак әскерінің полктері:  1-іншісі  — Көкшетауда, 2-іншісі —  Ат- 

басарда,  3-інш ісі  — П р е сн о в с к  станицасы нда,  4-інш ісі  — П етропавлда, 

5-інш ісі  — Н и колаевск станицасы нда, 7-іншісі — К оряковск бекінісінде, 

8-іншісі — Семейде, 9-ыншысы Өскеменде орналасты. Әскердің әрқайсы- 

сында сегіз зеңбірегі бар үш батареядан тұратын атты-артиллериялық бри- 

гадасы болды.136  1880 жылғы 5 шілдеде Сібір казак әскерінің әскери кызметі 

туралы   кезекті  ереж е  бекітілді.  Қ ызмет  ететін  бүкіл  құрам  үш  топқа: 

дайындық, саптағы ж әне запастағы топтарға бөлінді, оларды есептеу жыл 

сайы н  1  қаңтардан  бастап ж үргізілді.  Ә скер бейбіт уакытта —  18 ж үздік, 

сотые кезінде 54 атты әскер  жүздігін сапка койды, 30 казак астаната атты 

әс к ер   — гренардерлік  полктің лейб-гвардиясы на жіберілді,  Омбыда бір 

оқу жүздігі  б олд ы .137

С ібір  казак  әскері  Ж етісу  мен  С олтүстік  Кыртызстанды  қосып  алу 

мен  отарлауга,  О ңтүстік  Қ азақстан  мен  О рталы к'А зияны  ж аулап алута, 

Ш ы м кентті,  Т аш кен тті,  Х иуаны,  Қ оқанды ,  Әндіж анды,  М аргеланды, 

Ошты, Наманганды, Бұхараны, Қүлжаны, А қалтеке жазирасын алуга бел- 

сене қатысты.  М ысалы,  1-Сібір казак полкі  қоқан жорыгы кезінде Ургаз 

қыстаты жанындаты шайкаста қоқандыктардың мың адамдык отрядын тал- 

қандап, жартысын жайратып салды. Хакы-Хабат кыстаты жанындагы ұрыс- 

та  к азактар  ж ергілікті  қы пш ақтарды ң  2  мы ң  адамдық  жасагын  жойып 

жіберді. Осы ұрыстар үшін полк георгиевтік күміс керней ж әне бас киімге 

тагы латы н  «1875  жылты  3  казанда Әндіж ан  каласы на шабуыл жасатаны 

үшін» белгілерін алды .138

1867 жылгы  13 шілдеде Сібір әскерін ің  9-шы ж әне  10-шы полктерінің 

негізінде  ж аң а  Ж етісу  казак  әскері  құрылады.  Ө кімет  орындары  «атты 

әскер —  әскердің қымбат түратын құрылымы» деп санаганымен, олар ора- 

сан көп қарж ы лы қж ән е материалдык шытындарга барды, өйткені «тарихи 

қажеттілік тугызтан Орта А зияны ң терең түпкіріне біздің ілгерілеуіміздің 

басталуы»  «Орыс  им ператоры ны ң тәж ін е татылатын аса қымбатты  мар- 

жан» —  Түркістанга ж ақы н жерлерде ең оңтүстіктегі казак әскерін құру- 

ды  керек  етті.139 Ж етісу  әск ер ін ің  штаты  43  офицерден,  123  урядниктен 

ж әне 2366 казактан тұратын алты жүздік құрамындаты екі атты әскер полкі 

етіп  б екітілді.140

Оның міндеттері ж аңа өлкені Ресейге түпкілікті бекітіп алу, оны отар- 

лау мен игеру, мемлекеттік ш екараны күзету,  аймақта қарулы күштердің 

бөлігін күрау б олд ы .141

444

1879 жылғы 30 маусымда Семей казак әскері туралы ереже қабы лдан- 

ды,  ол  екі  бөлімнен  тұрды:  1-інш ісі—  әскери   кы змет  туралы   ереж с  скі 

құжаттан:  Әскери міндеткерлік туралы жарғыдан ж ән е Әскерді  ішкі бас- 

қаруды ұйымдастыру туралы  ереж еден;  2-бөлігі  — Ж алпы   әскери   капи- 

талды басқару туралы ережеден тұрды.  Ж аңадан үшінші атты әскер полкі 

құрылды.  Бұл  орайда,  1-Ж етісу казак  полкі үнемі тұрақты  қы зметте,  ал 

қалған  екеуі  ж еңілдікте  болды.  Басқа  әскерлердегі  сияқты ,  казактар да 

үш жікке:  алғашқы әскери дайындык, саптағы  әскер кызметі ж әне запас- 

тағы кызмет болып бөлінді, кейіннен одан жас ұлғаюына байланысты ж а- 

сакка ауысып, отставкаға кетті.

К азактарды ң  бұдан  кейінгі  тағдырлары  туралы   пікірсайы с  әсіресе 

Ж етісу  әскерін е  ерекш е  катысты  болды.  1887  жылы  С ібір  казактары  

әскерін ің   әскери   старш ы ны   К атанаев  екі  әскерді  С ібір  ж ә н е  Ж етісу 

әскерлерін бұрын болып келгеніндей бір әскери қүрамаға біріктіру идея- 

сын  ұсынды.  О ның ұсы нысымен Омбы  әскери   о кругін ің  ком андаш ы сы  

Ж е т іс у   ә с к е р ін   С іб ір   ә с к е р ін ің   қ ұ р а м ы н а   е н г із у   ту р а л ы   Ә с к е р и  

министрлікке  ұсыныс  ж асап  кірді.  Бұл  ш араны   ол  караж ат  үнемдеу 

қажеттігіне ж әне О рталы қ А зия мен Қ азакстанды  жаулап алудың аяқта- 

луына негіздеді.  Бірақ Верныйда басқаш а ой айтылды.

Ж етісу облысының әскери губернаторы ж ән е Ж етісу казак әскерін ің  

тағайындалған атаманы генерал-майор Ф ридэ казак әскерлерінің Бас бас- 

қарм асы на  қы зм еттік  ж азба  табы с  етіп,  онда  ерекш е  Ж етісу  әск ер ін  

сақтап қалу қаж ет екендігін ж ан сала қорғады.  Ол «казактар алмасты ру- 

ға болмайтын  ж ән е ерекш е бағалы  әскери  элемент» «партизан  отрядта- 

рын  кұру  үшін  там аш а  м атериал...  атты  әс к ер   п о л к тер ін ің   тірегі»  деп 

жазды.

Казактарды ол «тамаша әскери қауым», «ерлердің әскери ақсүйектері», 

«халықтың әскери бірлестігі» деп ж әне басқа да керемет теңеулермен ата- 

ды.  Екі  әскерді  біріктіру  әскерлерді  ж ергілікті  ж ерлерде  басқаруды ң  

бұзылуы на, байланы старды ң ж ойы луы на ж ән е т.б.  киы н ж ағдайға әкеп  

соғады деп  д әлелд ед і.142  С ан кт-П етербург  мұндай  дәлелдерм ен  келісіп, 

Ж етісу казак өскерін сақтап қалу туралы шешім қабылдады.

80-жылдары әскер бейбіт уақытта қы зметке 7 ш таб-оф ицерлерден,  24 

обер-офицерлерден, 675 урядниктер мен казактардан тұратын төрт жүздік 

құрамында бір полк; соғыс кезінде  12 жүздіктен, 45 офицерден,  1965 сап- 

тағы казактардан тұратын үш полк шығарды.  С ібірдің үш ж ән е  1-Ж етісу 

казак полктері  Баты с С ібір казак  бригадасы ны ң құрам ы на енгізілді,  ол 

Омбыда ж әне бір бөлігі Түркістан әскери округінде кызмет аткарды. XIX 

ғасырдың 90-жылдарында барлық үш жікте 3,5 мы ң казак болды,  мұны ң 

өзі әскердің бүкіл еркек казак халқының шамамен 25%-на тең болаты н.143

Баска  әскерлер  сияқты ,  Ж етісулы қ  казактар  да  К дзақстанды ,  Қ ы р- 

ғызстанды ж әне Бүкіл О рталы қ А зияны  жаулап алуға барлы қ уақытта да 

қатысты.  1860 ж ы лды ң ж азы нда полковниктер К олп аковски й  мен  Цим- 

мерманны ң отрядтары   (600  казак,  алты  ж аяу  әскер   ротасы,  12  зеңбірек 

ж әне  ракеталы қ ком анда)  қоқан ды қ Т оқм ақ ж өне  П іш п ек  бекіністерін 

басып  алды.  Бұған  ж ауап  ретінде  сол  ж ы лды ң  казан   айы нда  қоқ ан ды қ 

әскербасы  Қанағатш ахты ң 5 мы нды қ жасағы Верныйға ж ақы ндап  келді. 

Алатау округінің бастығы Колпаковский (казактарды ң 4 жүздігі,  үш жаяу 

өскер ротасы, төрт зеңбірек ж өне екі  ракеталы қ ком анда) Ү зы нағаш  жа-

4 4 5

нындағы ш айқаста  1860 жылғы 21  казанда оларды тас-талқан етіп женді. 

Бүл жеңіс Іледен арғы өлке мен Жетісуды түгелдей Ресейге біржола бекітіп 

берді, сөйтіп О рталы қ А зи ян ы ң  түкпіріне карай шабуыл жасау үшін алғ- 

ышепке айналдырды.

1871  жылдың жазында Ж етісу казактарыны ң отряды Қытайдың Қүлжа 

каласы н  басып алып, онда  1883 жылға дейін болды.  1873 жылғы Хиуа жо- 

ры ғы нда  1-Ж етісу  п олк ін ің   бесінш і  жүздігі  ерекш е  «көзге  түсті»,  онда 

Ә мудариядағы батпаққа 2 мың әйелдер, балалар мен қарттар қуып тығы- 

лып,  аяусы з кескілеп өлтірілді. Ә скери тарихш ы ны ңж азғаны ндай, «ка­

зак ж үздіктері лап койы п, ешкімді аямастан, өз жолындағылардың бәрін 

ж айпап  өтті».144 К азактарға әскери   бас киімдеріне тағатын  «1873  жылғы 

Хиуа ж оры ғы нда көзге түскені үшін» деген жазуы бар 200 белгі берілді.

Сөйтіп XIX ғасы рды ң 60-90-ж ы лдары н да патша өкіметі  Казақстанда 

оны   әскери   отарлауды   түпкілікті  орны қты ру,  халы к  көтерілістері  мен 

қозғалы стары н басу үшін тұракты  да,  тұрақты емес те әскерлерді қамти- 

тын қуатты әскери  ұйым құрды.

XIX  ғасы рды ң  аяғы  —  XX  ғасы рды ң  басында  Қ азақстан  аумағында 

Түркістан, К азан ж ән е Омбы әскери округтерінің құрамына кірген мына- 

дай әскер бөлімдері орналасты:

1) У ездік А қм ола, А ктөбе, Верный, Гурьев, Ж аркент, Зайсан,  Ырғыз, 

К останай, К өкш етау, Лепсі, П еровск, А ягөз, Темір, Торғай, Ойыл, Өске- 

мен, Ч ерняев ж ән е Ф орт-А лександровск калаларында — жергілікті жаяу 

әскерлер, казактарды ң, айдауылдық, қарауылдық ж әне ж асакты қ коман- 

далар, отрядты қ друж иналар, мемлекеттік отряд роталары ж әне басқа да 

көмекш і бөлімдер.

2)  Зор  әс к ер и -с тр атеги я л ы қ   м аңы зы   бар  облы сты қ  ж ән е  уездік  ірі 

орталы қтарда атқы ш тар п олктерін ің  запастағы  қ^рамалары  орналасты. 

М ы салы ,  Ә улиеатада — З-С ібір запастағы  п олкін ің  екі  ротасы;  Қ азалы - 

да  —  4 -С іб ір   запастағы   атқы ш тар  п олкі,  1-Сібір  запастағы   аткыш тар 

п о л к ін ің   5 -р о тасы ,  С іб ір   зап астағы   атқы ш тар  п о л к ін ің   12-ротасы, 

4 -Т үрк істан   аткы ш тар батальоны ,  31-Т үркістан  оралымды ж еңіл  бата- 

реясы ;  Қ остан ай д а  —  246-запастағы   ж аяу  өскер  полкі;  П еровскіде  — 

З-С ібір запастағы  атқы ш тар полкі;  П етропавловскіде — 33-С ібір запас- 

тағы  атқы ш тар  п олк і;  С ем ейде  —  24-С ібір  запастағы   атқы ш тар  полкі; 

Т үркістан да  — 242-С ам ара  ж асағы ;  Ч ерняевта  — 4-С ібір  запастағы   а т­

кы ш тар  п олкі;  В ерны йда  20-ға  ж уы к  әр  түрлі  өскери  бөлім дер,  соның 

ішінде 27-Т үркістан оралымды ж еңіл батареялы  артиллериялы қ ком ан­

да  ж ә н е  ж ер гіл ікті  арти л л ер и ял ы к қой м а,  240-С им бирск  мемлекеттік 

ж а сак  д руж и насы ;  Ы рғы зда  —  13-О рынбор атқы ш тар полкі;  А ягөзде — 

240-  С им би рск  ж аяу   д р уж и н асы н ы ң   4-ротасы   ж ән е  С ергиополь  атты 

әс к ер -ж азал ау  ком ан д асы .145

К азактарды ң полктері мен жүздіктері өлкенің мына мекендерінде ор­

наласты:

1) 

Оралда — Орал казак әскерінің әскери штабы, осы әскердің  1-бөлімі, 

әскердің   1, 2 ж ә н е 3-запастағы  ж үздіктері, бірінш і Орал запастағы  казак 

полкі,  Ю-Орал запастағы казак полкі, 2-Орал казак батареясы жөне Орал 

казак  әск ер ін ің   5-ерекш е  ж үздігі.  К алм ы ков  пең  Гурьевте  Орал  казак 

әс к ер ін ің   2  ж ә н е  3-бөлім дерінің   ш табтары   орналасты ,  ал  Темір  мен 

Ойылда Орал әскерін ің  ж ергілікті атты әскер командалары тұрды.

446

2)  Верныйда  — Ж етісу  казак әск ер ін ің  әскери   баскарм асы , З-Ж етісу 

казак полкінің штабы, запастағы жүздік,  кару-ж арақ шеберханасы. Ж ар- 

кентте —  1-Ж етісу казак полкі ж өне штаттан тыс атты -артиллерия  взво­

ды, Лепсіде — 4-Ж етісу ж асақты қ казак жүздігі,  Бақтыда З-Ж етісу  казак 

полкінің бірінші жүздігі.

3)  Сібір казак әскерінің бөлімдері мыналар болды:  Зайсанда — З-Сібір 

казак полкі, К апалда — 9-С ібір казак полкі ж ән е З-О ры нбор казак бата- 

реясы, Өскеменде — С ібір казак әскерін ің  3-бөлімі.

Орал,  О ры нбор,  С ібір  ж әне  Ж етісу  к азак   әскерлерін де  барлығы   38 

атты әскер полкі,  12 ж еке ж ән е 44 ерекш е ж үздік,  11  айдауы лды қ жарты 

жүздік, 2 гвардиялық атты әскер жүздігі,  1  гвардиялық атты өскер жарты 

жүздігі,  1  гвардиялы қ атты  әскер взводы, 5 атты -артиллерия дивизионы  

жөне 4 жеке атты-артиллерия батареясы болды. 4 атты әскер полкі, 2 жүз- 

дік,  4  ж асақш ы лы қ  ж үздік,  бір-бірден  ж аяу  ж үздік,  гвардиялы қ  взвод, 

атты өскер жарты жүздігі,  1  атты -артиллериялы қ батарея запаста тұрды .146

Сонымен  Қ азақстандағы  патша саясаты солдаттардың найзалары  мен 

казактардың қылыштарына сүйенді, әскери-оккупациялы қ сипатта (Г.Са- 

фаровтың анықтауы бойынша — «өте қаніш ерлік сипатта») болды. П .Г.Га- 

лузоны ң  пікірінш е,  Ж етісу  казактары   Ресей  әскери   ф еодалды қ  импе- 

риализмнің көк найзасы рөлін аткарды, Т.Ры сқұлов ж ергілікті казактар- 

ды Патша әкім ш ілігінің әскери -күзет күші деп санады .147

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: