Далалық облыстарды  басқару туралы  1891  жылдың 25  наурызындагы

К азақстан ды  отарлы қ шет ай м аққа айналдырды, барған сайын  нығайыи 

келс жатқан ры нокты қ көсіпкерлікті заң арқы лы  камтамасыз етті.  Қазак- 

стан н ы ң  жалпы  ресейлік  өмірге тарты луы ,  осыдан туындайтын  барлык 

зардаптары м ен  қоса  алғанда,  бұрынғы  заң  актілерінің  далалы қ облыс- 

тардың қоғамдық-саяси шаруашылықөмірінде  қалыптасқан өзгерістермен 

негізгі сәйкессіздігі туғы зған субъективті  кедергілерге ұшырады.  Оның 

үстіне оңтүстіктегі  екі облыс — далалы қ аудандармен өте жақын жанасьш 

ж аткан С ырдария ж ән е Ж етісу облыстары өмірінің көптеген салаларын- 

да  ж үзеге асыры лып  ж атқан өзгерістер далалы қ аудандарды  әкім ш ілік- 

аум ақты қ басқарудың ж аңа сатысына нысанды түрде тартып,  қалған төрт 

облы ста  реф орм аны   әзірлеу  мен  қабы лдау  аса  қаж еттілікке  айналды. 

К ө п т е г е н   к о м и с с и я л а р д ы ң   ж а з б а л а р ы ,  ұ с ы н ы с т а р ы ,  ы қ п ал д ы  

ш енеуніктердің, әскери әкім ш ілік кы змет өкілдерінің пікірлері де осын- 

дай реф орм а ж үргізудің пайдалы екенін айқын көрсетті, ол Түркістан  ге- 

нерал-губернаторлығында  1886 жылы жүзеге асырылды. Алайда  1868-1870 

жы лдардағы  көтеріліс ж ән е одан кейінгі отарш ылдыққа қарсы толқулар 

П етербург топтары нда аб ы рж уш ы лы қ ж ән е сақты қтуғы зы п ,  1867—1868 

ж ы лдардағы  «Уақытш а ереж енің»,  бір ж ағы нан, дүмпу каупі бар жағдай 

әлі  сақталы п  қалған  Торғай  ж ән е  Орал  облы старында,  екінш і  жағынан 

әкім ш ілік-аум ақты қ өзгерістер біршама тыныш тық жағдайында іске асы- 

рыл ған А қм ола, Семей облы старында әр түрлі қабылдануына байланыс- 

ты болаш ақ реф орм аға м ұқият, саралап карауды талап етті. Д алалы қ об- 

лыстарды   басқару туралы   «Ережені»  өзірлеу ж ән е зандасты ру жөнінде 

ұсы ныстар ж асау ж үктелген Ерекш е Комитет:  «Қ азақтар тілектестікпен 

қарсы алған жаңа ереже (1867—1868 ж. —

Ред

.) Батыс Сібір даласында түгел- 

дей енгізілді ж ән е оны ң  қолданылуы іс жүзінде еш кандай ерекш е қиын- 

ш ы лықтар кездестірген ж оқ...» деп баяндаған кезде осы ескерілген еді.93

Ерекш е К омитеттің пікірі бойынша,  «бірінші алғаш қы ереженің» бар­

л ы к өзгерістері «оның уакытш а сипатын жоюға» ж әне оны ж үзеге асыру 

барысында «іс жүзінде кездестірілген» алауыздықатаулыны неғұрлым «дәл 

редакциялау» аркы лы  жою ға, сондай-ақ «империяның баска бөлімдеріне 

неғұрлым  қолайлы   келуі  мүмкін  негіздерде»  баскару  ж ән е сот жүйесін 

дамы туға, толы қты руға тиіс болды .94 Үсынылып отырған  «Ереже» капи- 

тали зм н ің  «кеңейе» дам уы на  байланысты   өзгерістерді  ескеру  негізінде 

Қазакстандағы   Ресей әскери -әкім ш іл ік өкіметін орныктыру үрдісін аяқ- 

тауға тиіс болды. С оны мен,  1891 жылдың 25 наурызындағы патша жарлы- 

ғын К азакстанны ң әр түрлі тілде сөйлейтін халқының өмірін кайта күруға 

нысаналы түрде ж асалған әрекет деп қарау керек.  1868 жылғы «Уақытша 

ережені» ж иы рм а ж ы лдан астам уақы т бойы сы нақтан өткізу,  1868-1870 

жылдардағы көтеріліс П етербург билік маңындағыларын орасан зор дала 

кеңістігін басқару қиы нды қтары н ескере отырып,  генерал-губернатор- 

лардың рөлін өзінің бю рократиялық негізінде күшейту қажет деген сенімге 

келтірді. Ресей монархиясы ны ң өкім ш ілік хакімі ретінде генерал-губер- 

натордың ж еке-дара билігін нығайту ж аңалы қтарды ң негізгі максаттары- 

ны ң бірі болды. Бірінш і бөлім нің 5-бабы нда далалы к облыстардағы пат- 

ш аның басты хакім іне берілген негізгі  құқықтар едөуір айқын ашып көр- 

сетіледі, ал «Генерал-губернаторларды ң құқы қтары , міндеттері ж әне іс- 

қимылы» деген қосымш ада өлкен ің  бас бастығының тағайындалғанынан 

бастап,  қы зм етінен  босаты лғанға дейінгі  әрбір  қадамы  егж ей-тегж ейлі

434

төптіш тепжазылған.  Бірінші бөлімнің  16-бабында, сондай-ақ I  Косымша- 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: