Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

Ең алдымен,  жатактарға  жаңа  әлеуметтік  санат  ретінде  сипаттама беру 

керек.  Ж атактар — кедейленген, жазғы жайлауға көшу кезінде тіршілік ету 

ж әне көш іп-кону кұралдарынан айырылған, өз отбасын жалдама (негізінен 

маусы мды қ)  еңбекпен  асыраған  немесе  оты ры кш ы лы к-ш аруаш ы лы қ 

өзгерістердіңыкпалымен мал бағудан егін егуге көшкен малшы қазактардың 

бөлігі.81 Бұл күбылысты тұңғыш зерттеуші Е.Б.Бекмаханов неғұрлым нақты 

сипаттама  берген.82  XIX  ғасырдың  80-жылдарында-ақ  көрнекті  зерттеуші 

Г.Н.Потанин жатактардың әлеуметгік мағынасына өз көзкарасын былай деп 

баяндаған:  «Ж атак  сөзі,  —  деп  жазған  саяхатшы  талым,  —  «жату»  деген 

етістіктен шығады. Демек, дәл мағынасында алғанда, жатак «жатушы» дегенді 

білдіреді,  қазактар оларды  малы  індеттерден  кырылған  және дала өңірінде 

көшіп жүретін ешнәрсесі калмай,  бір жерде тұрактануға тура келетін қазақ- 

тардың жатактарға айналатыны  себепті  осылай  атаған».83  Біз  «Кдзак-орыс 

сөздігінен» неғұрлым тар түсінік табамыз: «Жатақ — конатын жер, үңгір, оты- 

рыкшы халық, кедейлер көшіп-конатын күралдары, малы болмағандыктан 

жайлауға шыкпаған»,84  ал «Орыс-казаксөздігінің» өнделген, толыктырылған 

басылымында — шетке кәсіп іздеп кетуші «маусым уакытында калаға барып 

жұмыс істеп (табыс тауып) қайтатын шаруа»85 деген аныктама берілген.