Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

малдың қырылып көптеген шаңырақ иелері  кедейленіп, 

өздеріиің бай ипіИ

 

ындарына экономикалыктәуелділіккетүскен. Мәселе мымада: 

қыс ксзіиде 

от 

табындарын азықтандыру үшін көшпелі қазактардың көпшіл ік 

бөлігі ешкдн-

 

дай мал азығы корларын жасамай, өте көп табындарын далада ж айган*’  онда 

мал өзіне азыкты кар астынан аршып алған.  Қыс тым ұзакка созылыгі, 

калыц

 

кар немесе мұздак малды аяғымен жаюға мүмкіндік бермей қазақтар кои ма- 

лынан айырылған. «...Қырылған мал, әсіресе кой қыстауларда үйіліп жатты 

және оларды жерге көму немесе,  казақтардың айтқанындай, өртеп  жібсру 

мүмкін  болмады»,  —  деп  Сібір  қазақтары  облысында  әскери  губернатор 

міндетін аткарушы шенеунік жүттың зардаптарын  1857 жылдың мамырында 

осылайша суреттеген.87

Сонымен, азықтың болмауынан малдың өлім-жітімі, ауыл қауымының 

өлеуметтік саралануыны ң терендей түсуі  - осы ны ң бәрі  ж инақтап алған- 

да кедейленген ш аруа-ж атақтар санының өсуін аныктап берді. Ж ұт кейде 

коныс  аударуш ы  ш аруаларды ң егін  ш аруаш ы лы ғы на да  ауыр  эсер   етті, 

өйткені  көш пелілер жаңа қоныстануш ыларды егінш ілік кәсібін е қажетті 

күш -көлік - өгіз, аттармен жабдықтап отыратын.  К үйзелген қазақтарды ң 

көп бөлігі егінш ілікке ауысты.  Бұған «қазактарды егінш ілік еңбекке бай- 

қатпай үйрете отырып... оларға әкімш ілік қадағалауды жартылай отырык- 

шы  қоны стар  құру  арқылы  жеңілдетуге» ұмтылған  үкім еттің әк ім ш іл ік 

шаралары объективтік түрде себепш і болды .88  1808 жылғы  23  мамырды ң 

өзінде-ақ үкімет О ры нбор ш ебінің бойында көш іп ж үретін «малсыз»  ке- 

дей  қазақтарды   ж айғасты ру  туралы   ш еш ім  қабы лдаған  болаты н.  Ол 

көш пелі  қазақтарды ң ең кедей топтарын тірш ілік құралдары мен қам та- 

масыз етуді қарастырды, оларды «көшіп келген қоны стануш ы лармен тең 

орналастыруға»  м үмкіндік  берді;  «казақтарды   кабы лдайты н  селоларға 

косымша жер бөліп беруге рұқсат...» етілді.89

Қазақтардың бір бөлігін отырыкшылықка көшіру жөніндегі үкімет шара- 

ларының  ең  алдымен  саяси  мақсаттар  көздегені  күмәнсіз.  Ә скери-казак 

шептері  мен  округтік  әкімшілік  бақылап  отыруға  қиын  орасан  кең  дала 

кеңістіктеріндегі казақтардың дәстүрлі көшіп жүруі көшпелілерді «ауыздык- 

таудың» қиындығын көрсетті және әскери шептерге жақын жерде қазақтарға 

арналған егіншілік ошақтарын құрудыңтиімділігіне отаршыл биліктің көзін 

жеткізді. Алайда көшпелілердің жайылымдык алаптарын үкіметгік отарлау- 

дың барған сайын өсетүскен ауқымы, қазақжерлерін мемлекетгік меншік деп 

жариялау (1868 жылғы 21 қазандағы Дала облыстарын басқару турал ы уақыт- 

ша ереженің 210-тармағы) дәстүрлі мал шаруашылығының қалыпты жұмыс 

істеуі үшін төндірілетін катерді жыл өткен сайын күшейтті. Ал коныс аудару- 

шыларды  жайғастыру  жөніндегі  комиссия  даланың  автохтондык  мекен- 

деушілерінің мүдделерімен санаспады. «Казактар арасында мұндай жерлерді 

колдан шығармай,  өздері  үшін  тұрақты  коныс  құра алатын  жатактар саны 

басым болса да, қоныс аударушылар жаксы жерлерге жайғасып алып, мұндай 

жерлерді қолдан шығармай отырғандығы»90 ақикат еді.

О тарш ы лды қәкім ш іліктіңіш кі губерниялардан шаруаларды, Сібірден, 

Орынбор маңынан  казактарды   коныс аудару ж олы мен «астык өнімдерін 

өндіретін  ж аң а  эк о н о м и к ал ы қ   орталы қтар»  құруға  ұм ты лы сы  

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: