азык-   түліктен өткір мұқтаждыққа ұшыраған. Өсе түскен алыпсатарлық,  тапшы-

ж ағдайлары н  бары нш а  терендете  түсіп,  оларды  аш ы қ  наразы лы қтарға 

итермеледі.

«С ибирский  телеграф»  газеті  1915  жы лды ң күзінде өз беттерінде сол 

кездегі  қы м б атш ы л ы қты ң   к үрт  артқ ан ы н   дәлелдей тін   кейбір  там ак 

өнімдерініңбағасы н берген: б ірпүт еленген ұн 70тиыннан 90тиынғадейін, 

бидай  — 45—75 тиынға, сүлы — 40—45 тиынға, сырттан әкелінген мал етінің 

әр   пұты  2  сомнан  3  сомға дейін,  ш ош қа  еті  — 3  сом  20  тиын  —  3  сом  50 

тиынға қымбатқа саты лған.153

К азақстан н ы ң  қалалары  бойы нш а бытырап жатқан көптеген тұтқын- 

дар  л агерьлерін д е  «қасиетті  О танды  б ольш еви ктік  басқы нш ы лардан 

қорғау» ұранымен бүркемеленген әлеуметтік кайш ылықтар барған сайын 

ушыға түсті ж әне олар соғысып жаткан армиядағы алауыздықтың, майдан 

қ о ж ы р а у ы н ы ң   ү л к е н   з а р д а п т а р ы   ту р а л ы   е с іт п е й   т ү р а   ал м а д ы . 

К әсіпоры ндардағы ,  ауыл  ш аруаш ылығындағы  бірлескен  еңбек,  соғыс 

тұтқы ндары ны ңж ергілікті түрғындармен қарым-қаты насы  оларды барғ- 

ан  сайы н  ж ақы ндасты ра түсті, езілгендердің жалпы  саяси  мүдделерінің 

ортақты ғы на  көз  ж еткізді,  оны ң  үстіне  соғыс  түтқындары  арасындағы 

көп ш ілік  те  әлеум еттік  тегі  ж ағы нан  шаруалардан,  жүмысш ылар  мен 

колөнерш ілерден  шығып,  солдат  ш инелін  кигендер  еді.  Сонымен  бірге 

тұтқында,  концлагерьлерде болып, байырғы тұрғындардың өмірімен жа- 

наса жүріп, олардың материалдық жағынан ауыр ж әне құкыксы з жағдай- 

ын көзбен көрді.  Уакыт өте келе «бұрынғы жау солдаттары арасындағы өз 

еліне қатысты ұлтжандылы қ пиғылдар» да жойыла бастады жөне олардың 

басым бөлігінің санасында саяси  ынтымақ барған сайын айқы нырақ ояна 

түсті.

С оғы с  тұткы н д ары н ы ң   адам  тө згісіз  түрмы с  ж ағдайлары на  ж ән е 

өздеріне д өрекілік  көрсетуге  карсы  наразылығы  оларды  бас  көтерулер 

ұйымдастыру қажеттігі туралы ойға жетеледі.  Соғыс тұткындарының Қа- 

закстан аумағындағы 60 адам қатысқан тұңғыш бой көрсетуі соғыс қимыл- 

дары мейлінше кызып жатқан  1915 жылдың мамырында Риддер кенішінде 

ө т т і.154 Сол  ж ы лды ң қазан  айы нда  Қ азалы  лагерінде соғыс тұтқындары- 

ның толқуы орын алды, онда Австрия-Венгрия армиясының 3 мыңға жуық 

соғыс тұтқындары болған еді.155 К үзет оқ атып, өлгендер мен жараланған- 

дарболды .

Бүкіл и м п ери алиста қырғын барысында патшалық Ресейде 2 миллион- 

дай соғыс тұтқындары — Үш тік одақты ң солдаттары болды.

Тұтқындар контингентінің жиі  құбылып түруына байланысты  олардың 

санын азды-көпті дәл анықтау мүмкін емес. Бұл мәселе бойынша пікір алалы- 

ғының болуы да осымен түсіндіріледі. Шетелдік авторлар А. Браун, Ф. Бейли 

ж әне баскалар  1916 жылдың өзінде-ақ Түркістанда аурулар мен аштықтан, 

ауыртұрмыс жағдайларынан 20 мың соғыс тұтқындарының жартысынан ас- 

тамы  қаза тапты ж әне  жергілікті  жерлерде  Кеңес  өкіметін  күшпен  орнату 

барысында соғыс тұтқындарының жаппай қырылуы жалғаса берді, ал  1918 

жылға карай Орта Азияда (шетелдік авторлардың бір бөлігі кеңестік кезеңге 

дейінгі «Орта Азия» деген тарихи-географиялық ұғымды қолданғанда әдетте 

Қазақстанды да айтады. —

Ред

.) олардан 33—38 мыңнан аспайтын адам калды 

деп пайымдайды.156 Рас, мүндай мәліметтердің құжат арқылы дәлелі ж оқж әне 

бұл деректерді ең жаңа, неғұрлым анық деректемелерді іздестіру мен табуды 

қажет ететін қосымша ақпарат ретінде қабылдауға болады.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: