Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

татылады деп қорқытты. Генерал-губернатор «тұтқындағы 

бына көнген» Павлодар қоғамдық жиналысы старш инасы ны ң 

көнгіш тігін  сы н ад ы .146  «Мұндай  көн гіш тікке  карам а-қарсы ,  — 

өтілген нақсол хабарда, — Данцигтегі (Гданьск. 

 неміс әскери 

орындары  қала тұрғы ндары ны ң орыс соғыс тұтқы ндары м ен  сөйлесуінс 

А лайда  өкім ет  оры ндары н ы ң   қорқ ы туы ,  тұтқы н дарды   ж ер гіл ікті 

тұрғындардан оқшаулауға бағытталған қатаң өкімдер, тұрғындардың қыты- 

ғына тию табы сқа жетпеді.  Соғыс тұтқындары мен ж ергілікті халы қ ара- 

сында бірте-бірте жылы сезім нышандары қалыптаса бастады.  Карапайым 

адамдардың майдандардағы шын жағдайды білуге, ұрыс алаңы нан таяуда 

ғана оралғандармен өз ойларын бөлісуге деген тілегі зор болды. Ж ергілікті 

бурж уазияны ң славянш ы лды қ ниеттері ж ә н е қала тұрғы ндары ны ң д әу - 

летті топтары арасындағы «ұлтжандылық» сезім славян текті соғыс тұтқын- 

дарының:  сербтердің, п оляктарды ң ж ән е басқаларды ң алыстағы  Қ азақ - 

станда бірқатар жеңілдіктерді пайдалануына себін тигізді:148 олар Ресейдің 

өкімет орындарына адал болып, кепілге алынған жағдайда олардың орыс 

өйелдерімен некеге тұруына да рұксат етілді.149

«Тұтқындағы славяндар жергілікті өмірге берік енуін жалғастырып жа- 

тыр.  Х алы ққа,  әс ір е с е   село  халқы н а  ол ар д ы ң   ай н ал асы н д ағы л а р ға 

ілтипатты көзқарасы , сөз ж ок, өте ұнайды.  Пан ж ә н е пани — тұтқы н ны ң  

аузы нан түспейтін сөздер, жалпы алғанда тұтқы ндар мен халы қты ң бай- 

ланыстары мейлінше кішіпейілді» — жергілікті тұрғындар мен славян текті 

тұткындар арасындағы өзара қатынастар осы лайш а сипатталды .150 Соғыс 

жағдайында мұндай құбылыстар кері  эсер де туғызды.  Қ ала тұрғы ндары - 

ны ңтұтқы ндарм ен жақы ндасуға бейімдігі  Омбы әскери  округі ком анда- 

ш ысының мазасы здануы на да себеп  болды,  ол  «ерекш е өкімінде»  соғыс 

тұтқындарының қала тұрғындарының пәтерлеріне баруынан, «газет ж ән е 

баспахана  хабарлары н  талқы лап,  бұл  орайда  біздің  арм иялары м ы зды ң 

қимылдары мен соғыс оқиғалары н қозғауынан» байқалаты н еркін мінез- 

құлкына қалалар коменданттарының назарын аударды.151 Командашы гар- 

низондарды ң  басты қтары на  оларды ң  арасы ндағы   «мұндай  бейбасты қ- 

ты тыюға пәрмен берді.

Елде  қалы птасы п  ж атқан  сағы  сыну,  ж еңілу  көң іл-күй і  ж ағдайы нда 

револю циялы қ ахуал  бірте-бірте  к ең -бай тақ  Қ азақстанды   да  қамты ды . 

Е ңбекке жарамды халы қты ң көп бөлігінің майданға, тыл ж ұм ы стары на 

алынуына байланысты мындаған отбасы лар асы рауш ы сы з қалды , соғы с 

тұтқы ндарын  ш аруаш ы лы қ  саласы на  тарту  ж алпы ға  бірдей  күйзелісті 

оңалта  алмады;  өлке  эконом икасы ндағы   қайы рш ы лы қ ж ағдай,  бірінш і 

кезекте қажетті заттарға деген өткір мұқтаждық, қала тұрғындарын там ақ 

өнімдерімен жабдықтаудағы іркілістер әлеуметтік қайш ылықты мейлінше 

ш иеленістірді.  Елде  еселене  түскен  қы м батш ы лы қ,  азы қ-тү л ік  бере- 

кесіздігі соғыс ауыртпалығын едәуір қиындатты.  1915 ж ы лды ң өзін д е-ак 

империяны ң  зерттелген  659  қаласы ны ң  500  қаласы ,  яғни  75%-ы